BÀI 18 LỰC MA SÁT

PHẦN I. HỆ THỐNG CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Khởi động: Điều gì ngăn cản thùng hàng (Hình a), khiến nó không thể di chuyển? Tại sao lực đẩy tăng lên (Hình b) mà vẫn không làm cho thùng hàng di chuyển?

Có cách nào làm cho thùng hàng di chuyển dễ dàng hơn không?

I. LỰC MA SÁT NGHỈ

Câu hỏi 1: Điều nào sau đây không đúng khi nói về lực ma sát nghỉ

A. Lực ma sát nghỉ luôn xuất hiện ở bề mặt tiếp xúc giữa hai vật

B. Lực ma sát nghỉ giữ cho các điểm tiếp xúc của vật không trượt trên bề mặt.

C. Một vật có thể đứng yên trên mặt phẳng nghiêng mà không cần đến lực ma sát nghỉ

D. Một vật có thể đứng yên trên mặt phẳng ngang mà không cần đến lực ma sát nghỉ

Câu hỏi 2: Các tình huống sau đây liên quan đến loại lực ma sát nào?

a. Xoa hai bàn tay vào nhau

b. Đặt vali lên băng chuyền đang chuyển động ở sân bay

Câu hỏi 3: Quan sát hình 18.2, thảo luận các tình huống sau:

Đặt trên bàn một vật nặng có dạng hình hộp 

1. Lúc đầu ta đẩy vật với một lực có cường độ nhỏ, vật không chuyển động. Lực nào đã ngăn không cho vật chuyển động?

2. Tăng lực đẩy đến khi lớn hơn giá trị F0 (hình 18.2b ) thì vật bắt đầu trượt. Điều đó chứng tỏ điều gì?

3. Khi vật đã trượt ta chỉ cần đẩy vật với một lục nhỏ hơn F0 vẫn duy trì được chuyển động trượt của vật (hình 18.2c). Điều đó chứng tỏ điều gì? Điều đó chứng tỏ điều gì?

II. LỰC MA SÁT TRƯỢT

Câu hỏi 1: Thí nghiệm 1: Thảo luận và phân tích

a. Nêu các lực tác dụng lên khối gỗ khi mặt tiếp xúc bên dưới nó đuọc kéo trượt đều. Tại sao khi đó số chỉ của lực kế bằng độ lớn của lực ma sát trượt

b. Sắp xếp theo thứ tự tăng dần lực ma sát trên mỗi bề mặt

c. Điều gì xảy ra đối với độ lớn lực ma sát trượt khi diện tích tiếp xúc thay đổi, khi vật liệu và bề mặt tiếp xúc thay đổi. 

 Câu hỏi 2:Thí nghiệm 2. Thảo luận và phân tích 

a) Điều gì xảy ra đối với độ lớn của lực ma sát trượt khi tăng áp lực lên bề mặt tiếp xúc?

b) Vẽ đồ thị cho thấy sự thay đổi độ lớn của lực ma sát trượt khi tăng dần độ lớn của áp lực.

c) Nêu kết luận về những đặc điểm của lực ma sát trượt.

III. BÀI TẬP VÍ DỤ

Câu hỏi 1: Các lực tác dụng lên xe chở hàng được quy ước vẽ tại trọng tâm của xe (hình 18.5)

a. Các lực này có tên gọi là gì?

b. Hãy chỉ ra các cặp lực cân bằng nhau

Câu hỏi 2: Để đẩy chiếc tủ, cần tác dụng một lực theo phương nằm ngang có giá trị tối thiểu 300N để thắng lực ma sát nghỉ. Nếu người kéo tủ với lực 35N và người kia đẩy tủ với lực 260N thì có thể làm dịch chuyển tủ được không? Biểu diễn các lực tác dụng lên tủ.

IV. LỰC MA SÁT TRONG ĐỜI SỐNG

Câu hỏi 1: Nêu vai trò của lực ma sát trong các tình huống sau.

a. Người di chyển trên đường

b. Vận động viên thể dục dụng cụ xoa phấn vào lòng bàn tay trước khi nâng tạ

Hoạt động 1: Thảo luận để làm sáng tỏ những vấn đề sau đây:

- Trong thực tế, có một số trường hợp lực ma sát có tác dụng cản trở chuyển động nhưng cũng có trường hợp lực ma sát thúc đẩy chuyển động. 

- Vai trò của ma sát trong lĩnh vực thể thao

Hoạt động 2: Nêu một số cách làm giảm lực ma sát trong kĩ thuật và trong đời sống

PHẦN EM CÓ THỂ

Thuyết trình về lợi ích, tác hại của ma sát trong an toàn giao thông đường bộ.

PHẦN II. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án: - Hình a lực ma sát giữa phần tiếp xúc giữa thùng hàng và mặt sàn đã ngăn cản chuyển động của thùng hàng. 

- Hình b do độ lớn lực đẩy này chưa thắng được lực ma sát.

- Cách di chuyển dễ dàng hơn: đặt thùng hàng lên xe lăn và đẩy đi.

I. LỰC MA SÁT NGHỈ

Đáp án CH1: D

Đáp án CH2: a. Lực ma sát trượt

b. Lực ma sát lăn

Đáp án CH3: 1. Lực ma sát nghỉ.

2. Lực đẩy F0 lúc này đã thắng được lực ma sát nghỉ.

3. Lực ma sát trượt có độ lớn nhỏ hơn lực ma sát nghỉ.

II. LỰC MA SÁT TRƯỢT

Đáp án CH1: a. Trọng lực, lức ma sát trượt. 

b. Bề mặt giấy < bề mặt gỗ

c. Khi diện tích tiếp xúc hay bề mặt tiếp xúc càng lớn thì lực ma sát trượt càng lớn

 Đáp án CH2: a) Khi tăng áp lực lên bề mặt tiếp xúc thì độ lớn lực ma sát trượt cũng tăng.

b) 

c) - Xuất hiện khi một vật trượt trên bề mặt của vật khác.

- Độ lớn phụ thuộc vào:

+ Vật liệu và tình trạng của bề mặt tiếp xúc.

+ Độ lớn của áp lực lên bề mặt.

- Độ lớn không phụ thuộc vào diện tích mặt tiếp xúc.

III. BÀI TẬP VÍ DỤ

Đáp án CH1: a) là lực hút của Trái đất; là lực cản cửa mặt đường

là lực đẩy; là lực kéo hoặc lực ma sát nghỉ

b) và . và

Đáp án CH2: Không thể làm dịch chuyển tủ được vì tổng hợp lực của 2 người lúc này nhỏ hơn 300N.

Biểu diễn: 

IV. LỰC MA SÁT TRONG ĐỜI SỐNG

Đáp án CH1: a. Nếu không có lực ma sát giữa bàn chân và mặt đường thì người di chuyển trên đường sẽ bị trượt trên mặt đường

b. Vận động viên xoa phấn để tránh bàn tay đổ mồ hôi.

Đáp án HĐ1: a. Cản trở chuyển động: kéo bàn ghế lê giữa mặt sàn nhà.

Thúc đẩy chuyển động: Rãnh, gai trên vỏ lốp xe giúp tăng ma sát giữa bánh xe mà mặt đường.

b. Các vận động viên thể dục dụng cụ bôi một lớp bột vào lòng bàn tay trước khi thi đấu với mục đích tăng lực ma sát giữa tay và thanh xà.

Đáp án HĐ2: Khi đi xe xuống dốc, dùng phanh tạo lực ma sát giúp ô tô đi chậm lại.

Mặt đường hơi nhám giúp tăng ma sát cho phương tiện giao thông đi lại không bị trơn trượt.

PHẦN EM CÓ THỂ

Đáp án: Có lợi: Lực ma sát giữa lòng bàn chân với mặt đường làm cho chân người dễ bám chắc vào mặt đường và di chuyển tiến về phía trước. 

Có hại: Lực ma sát giữa lòng bàn chân với mặt đường làm cho chân bị đau