BÀI 13

LUYỆN TỪ VÀ CÂU: TỪ ĐA NGHĨA

Câu 1: Đọc đoạn thơ và các nghĩa của từ mắt rồi trả lời câu hỏi.

a. Tìm nghĩa thích hợp cho từ mắt được in đậm.

b. Trong các nghĩa của từ mắt nêu trên, nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa được phát triển từ nghĩa gốc (nghĩa chuyển)?

c. Các nghĩa trên của từ mắt có liên hệ với nhau như thế nào?

Giải rút gọn:

a. Từ mắt (1) có nghĩa là chỗ lồi ra, giống hình con mắt ở một số vật.

Từ mắt (2) và (3) có nghĩa là cơ quan để nhìn của người hay động vật.

a. Trong các nghĩa của từ mắt nêu trên, nghĩa 1 là nghĩa gốc, nghĩa 2 là nghĩa được phát triển từ nghĩa gốc (nghĩa chuyển).

b. Các nghĩa trên của từ mắt có liên hệ với nhau là đều chỉ chỗ lồi ra, thể hiện khả năng quan sát của sự vật.

Câu 2: Xác định nghĩa của từ biển trong những câu thơ, câu ca dao dưới đây và cho biết nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa chuyển. 

a. Việt Nam đất nước ta ơi

Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn

b. Mặt trời xuống biển như hòn lửa

    Sóng đã cài then, đêm sập cửa

c. Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển Đông.

Giải rút gọn:

Nghĩa gốc: từ biển ở câu b và c

Nghĩa chuyển: từ biển ở câu a trong từ biển lúa

Câu 3: Từ lưng trong mỗi đoạn thơ dưới đây được dùng với nghĩa gốc hay nghĩa chuyển? Nêu các nghĩa của từ đó.

a. Trăng tròn như quả bóng

    Lơ lửng treo lưng trời.

b. Lưng núi thì to mà lưng mẹ thì nhỏ

    Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi

    Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

    Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.

Giải rút gọn:

a. Từ lưng là nghĩa chuyển.

Nghĩa: miêu tả vị trí của trăng khi treo lơ lửng trên bầu trời, ám chỉ phần sau của không gian tạo ra một hình dung thơ mộng về vị trí và trạng thái của trăng trên bầu trời.

b. Từ lưng thứ 1: lưng núi là nghĩa chuyển.

Nghĩa: phần sau của núi có kích thước lớn, khổng lồ, sử dụng hình ảnh lưng núi để miêu tả kích thước ấn tượng của dãy núi.

Từ lưng thứ 2 và 3 là nghĩa gốc.

Nghĩa: là một bộ phận cơ thể con người, phần sau của thân người, đối diện với phần bụng và ngực, bắt đầu từ gáy sau cổ đến mông.

Câu 4: Chọn 1 trong 2 từ dưới đây và đặt câu để phân biệt các nghĩa của từ đó.

Giải rút gọn:

a. – Nghĩa 1: Thời tiết hôm nay thật ấm áp.

- Nghĩa 2: Hành động giúp đỡ người khác của anh ấy khiến người mẹ cảm thấy ấm lòng.

b. – Nghĩa 1: Thời tiết mùa đông lạnh giá vô cùng.

- Nghĩa 2: Trái tim của anh ấy lạnh như băng khi gặp người thân của mình.