BÀI 11. THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA ĐA DẠNG I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức - Giải thích được sự phân hoá thiên nhiên theo vĩ độ là do sự thay đổi khí hậu từ Bắc vào Nam mà ranh giới là dãy núi Bạch Mã. - So sánh được sự khác nhau về khí hậu và thiên nhiên phần phía Bắc và phía Nam lãnh thổ. - Trình bày được sự phân hoá thiên nhiên từ Đông sang Tây theo 3 vùng: vùng biển và thềm lục địa, vùng đồng bằng ven biển và vùng đồi núi, nguyên nhân là do sự phân hoá địa hình và sự tác động kết hợp của địa hình với hoạt động của các luồng gió qua lãnh thổ. 2. Kĩ năng - Đọc được các trang bản đồ địa hình, khí hậu, đất, thực vật, động vật trong Atlat để hiểu các kiến thức nêu trong bài học. - Biết liên hệ thực tế để thấy được sự thay đổi thiên nhiên từ Bắc vào Nam, Đông – Tây. 3. Thái độ - Xác định tinh thần trách nhiệm của mỗi người đối với tài nguyên thiên nhiên đất nước. 4. Năng lực hình thành - Tự học, giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp, tính toán, sáng tạo. - Tư duy tổng hợp theo lãnh thổ, sử dụng bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu, hình vẽ, tranh ảnh, thực địa. II. CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS 1. Chuẩn bị của GV - Bài hát phù hợp với nội dung bài học: Gửi nắng cho em, Sợi nhớ sợi thương. - Bản đồ tự nhiên Việt Nam - Atlát địa lí Việt Nam - Tranh ảnh về thiên nhiên Việt Nam. 2. Chuẩn bị của HS - Chuẩn bị bài mới - Atltas , hình ảnh sưu tầm. - Sưu tầm 1 số tranh ảnh về động vật, thực vật... của miền Bắc và miền Nam VN III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ 3. Bài mới 3.1. HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU - Bước 1: GV cho HS xem video và nghe 1 đoạn bài hát Gửi nắng cho em, Sợi nhớ sợi thương (chọn 1 trong 2 ) Link bài hát: https://tinyurl.com/y2ykp5em , https://tinyurl.com/y4zdfn3d - Bước 2: Sau khi nghe xong GV yêu cầu HS nêu những đặc điểm thời tiết các vùng miền qua bài hát theo phiếu học tập. (phụ lục) - Bước 3: Một vài HS trả lời, HS nhận xét, bổ sung. - Bước 4: GV dẫn dắt vào bài. 3.2. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI HOẠT ĐỘNG 1: Thiên nhiên theo chiều Bắc – Nam (25 phút) 1. Mục tiêu - Kiến thức: + Trình bày được sự phân hóa của thiên nhiên theo chiều Bắc – Nam + Giải thích được các nguyên nhân dẫn đến thiên nhiên nước ta có sự phân hóa theo chiều Bắc – Nam. - Kĩ năng: Đọc bản đồ và Atlat ĐLVN - Thái độ: Đúng đắn khi sử dụng tài nguyên thiên nhiên các miền. 2. Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Phương pháp làm việc theo nhóm, cá nhân. 3. Phương tiện Bản đồ tự nhiên (khí hậu, đất, sinh vật...) hoặc Atlat ĐLVN. 4. Tiến trình hoạt động HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập: GV yêu cầu HS dựa vào kiến thức đã học ở chương trình Địa lí lớp 10 và Atlat Địa lí Việt Nam trang 9 để trả lời câu hỏi sau: Nhận xét sự thay đổi nhiệt độ TB, biên độ nhiệt năm khi đi từ Bắc vào Nam? Bước 2: Nhận nhiệm vụ học tập. HS dựa vào kiến thức đã học ở chương trình Địa lí lớp 10 và Atlat Địa lí Việt Nam trang 9 để trả lời các câu hỏi. Bước 3: GV nhận xét và tổng kết nguyên nhân làm cho thiên nhiên thay đổi từ Bắc vào Nam và xác định ranh giới giữa 2 phần lãnh thổ trên bản đồ. Bước 4: Chuyển giao, thực hiện nhiệm vụ học tập: Bước 5: Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập GV yêu cầu đại diện các nhóm trình bày kết quả theo từng nội dung, điều hành các nhóm khác nhận xét, đánh giá, bổ sung các nội dung còn thiếu sót, khuyến khích cho học sinh trao đổi, thảo luận với nhau về nội dung học tập; xử lí những tình huống sư phạm nảy sinh một cách hợp lí. - Bước 6: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập. Nhận xét về quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh; phân tích, nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ và những ý kiến thảo luận của học sinh; chính xác hóa các kiến thức mà học sinh đã học được thông qua hoạt động 1. Thiên nhiên phân hóa theo chiều Bắc - Nam. (bảng) Thiên nhiên phần lãnh thổ phía Bắc Thiên nhiên phần lãnh thổ phía Nam Giới hạn Từ dãy Bạch Mã trở ra Từ dãy Bạch Mã trở vào Khí hậu Kiểu khí hậu Nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh Cận xích đạo gió mùa nóng Nhiệt độ trung bình năm > 200C > 250C Số tháng lạnh < 200C 3 tháng Không có Biên độ nhiệt năm Lớn Nhỏ Sự phân hoá mùa Mùa đông, mùa hè Mùa mưa, mùa khô Cảnh quan Đới cảnh quan Đới rừng gió mùa nhiệt đới Đới rừng gió mùa cận xích đạo Thành phần loài sinh vật - Loài nhiệt đới chiếm ưu thế. - Loài cây cận nhiệt và ôn đới (sa mu, pơ mu) -Loài thú có lông dày (gấu, chồn…) -Ở đồng bằng vào mùa đông trồng được rau ôn đới Loài nhiệt đới và xích đạo Cây chịu hạn, rụng lá vào mùa khô (cây họ Dầu) Các loài thú lớn vùng nhiệt đới và xích đạo - Vùng đầm lầy có trăn, rắn, cá sấu… HOẠT ĐỘNG 2: Thiên nhiên phân hóa theo chiều Đông - Tây (12 phút) 1. Mục tiêu - Kiến thức: + HS trình bày sự phân hóa của thiên nhiên theo chiều Đông - Tây + Phân tích được mối quan hệ giữa địa hình vùng Biển với đồng bằng và vùng núi liền kề. - Kĩ năng: Đọc bản đồ và Atlat ĐLVN. - Thái độ: thấy được sự đa dạng của thiên nhiên đất nước. 2. Phương pháp/kĩ thuật dạy học - Phương pháp: thuyết trình, đàm thoại. 3. Phương tiện Bản đồ địa lí tự nhiên Việt Nam, hoặc Atlat ĐLVN. 4. Tiến trình hoạt động HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập. - Hoạt động cá nhân: GV yêu cầu tất cả HS đọc SGK mục 2.a.b.c kết hợp với sự hiểu biết của bản thân, sử dụng bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam, Atlat Địa lý Việt Nam để trả lời các câu hỏi: * Vùng biển và thềm lục địa - Diện tích vùng biển gấp bao nhiêu lần diện tích lục địa? - Vùng thềm lục địa có mối quan hệ như thế nào đến vùng đồng bằng và vúi núi kế bên? * Đồng bằng ven biển - Thiên nhiên vùng biển có mối quan hệ như thế nào đến vùng thềm lục địa và vùng núi kế bên? - Thiên nhiên các vùng đồng bằng nước ta được biểu hiện như thế nào? * Vùng đồi núi - Nguyên nhân nào dẫn đến sự phân hóa thiên nhiên theo chiều Đông – Tây? - Biểu hiện sự phân hóa Đông-Tây ở các vùng núi nước ta? - Sau hoạt động cá nhân, GV chia lớp làm 3 nhóm, mỗi nhóm lại chia ra các nhóm nhỏ 4 HS, giao nhiệm vụ cho các nhóm: + Nhóm 1: báo cáo mục vùng biển và thềm lục địa. + Nhóm 2: báo cáo mục vùng đồng bằng ven biển. + Nhóm 3: báo cáo mục vùng đồi núi. Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh. - HS: Nghiên cứu SGK, HS đọc SGK mục 2.a.b.c, kết hợp với sự hiểu biết của bản thân, sử dụng bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam, Atlat Địa lý Việt Nam để trả lời các câu hỏi, sau đó HS các nhóm thảo luận để hoàn thành sản phẩm học tập theo nhóm đã được phân công. - GV: theo dõi, điều khiển các nhóm hoạt động Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận. GV yêu cầu đại diện các nhóm trình bày kết quả, Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập. 2. Thiên nhiên phân hóa theo Đông – Tây Vùng Biển và thềm lục địa - Diện tích gấp 3 lần diện tích đất liền. - Độ nông sâu rộng hẹp của thềm lục địa có mối quan hệ chặt chẽ với vùng đồng bằng và vùng núi liền kề. Thay đổi theo từng đoạn bờ biển. - Thiên nhiên vùng biển đa dạng phong phú, tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa. a. Vùng đồng bằng ven biển - Thiên nhiên thay đổi tùy nơi, có mối quan hệ chặt với vùng đồi núi và vùng biển. - Đồng bằng Bắc bộ và Nam bộ mở rộng, bãi triều thấp - phẳng, thềm lục địa rộng, nông. Thiên nhiên phong phú, thay đổi theo mùa. - Dải đồng bằng ven biển miền trung nhỏ hẹp ngang, chia cắt, bờ biển khúc khuỷu, thềm lục địa hẹp, biển sâu. Các dạng địa hình bồi tụ - mài mòn xen kẽ nhau, có các đầm phá. Thiên nhiên khắc nghiệt. Giàu tiềm năng du lịch, kinh tế biển. b. Vùng đồi núi - Phân hóa phức tạp do tác động của địa hình và hướng các dãy núi. - Vùng núi Đông bắc mang sắc thái cận nhiệt – vùng núi thấp Tây bắc có cảnh quan nhiệt đới ẩm gió mùa – vùng núi cao Tây bắc có cảnh quan vùng ôn đới - Sườn Đông Trường Sơn có mưa vào Thu – Đông – Tây Nguyên bước vào mùa khô. Khi Tây Nguyên vào mùa mưa – Đông Trường Sơn chịu tác động của gió Tây khô nóng. 3.3. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP Câu 1. Đặc trưng khí hậu phần lãnh thổ phía Bắc là A. Cận nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh. B. Cận xích đạo gió mùa. C. Nhiệt đới ẩm có mùa đông lạnh. D. Nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh. Câu 2. Cảnh quan tiêu biểu của phần lãnh thổ phía Nam là A. Đới rừng gió mùa cận xích đạo. B. Đới rừng xích đạo. C. Đới rừng gió mùa nhiệt đới. D. Đới rừng nhiệt đới. Câu 3. Gió mùa Đông Bắc tác động mạnh nhất ở A. Bắc Trung Bộ. B. Tây Bắc. C. Đông Bắc. D. Đồng bằng Bắc Bộ Câu 4. Ranh giới để phân chia hai miền khí hậu theo chiều Bắc – Nam ở nước ta là A. Đèo Ngang. B. Dãy Bạch Mã. C. Đèo Hải Vân. D. Dãy Hoành Sơn Câu 5. Đặc điểm nào sau đây không đúng với khí hậu của phần lãnh thổ phía Nam A. Quanh năm nóng. B. Không có tháng nào nhiệt độ dưới 20°C. C. Về mùa khô có mưa phùn. D. Có hai mùa mưa và khô rõ rệt. Câu 6. Điểm nào sau đây không đúng với thiên nhiên vùng biển và thềm lục địa nước ta? A. Vùng biển lớn gấp 3 lần diện tích đất liền. B. Thềm lục địa phía Bắc và phía Nam có đáy nông, mở rộng. C. Đường bờ biển Nam Trung bộ bằng phẳng. D. Thềm lục địa ở miền Trung thu hẹp, tiếp giáp vùng biển nước sâu. Câu 7. Thiên nhiên vùng núi Đông Bắc khác với Tây Bắc ở điểm A. Mùa đông bớt lạnh nhưng khô hơn. B. Mùa hạ đến sớm, đôi khi có gió Tây, lượng mưa giảm. C. Mùa đông lạnh đến sớm hơn các vùng núi thấp. D. Mùa đông lạnh chủ yếu do độ cao của địa hình. 3.4. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG 1. GV yêu cầu HS dùng BSL bài 1 – SGK trang 50: a. Nhận xét về chế độ nhiệt của 3 địa điểm trên? b. Nêu sự biến đổi nhiệt theo vĩ độ và nguyên nhân? 2. Học sinh về nhà học bài, thiết kế bài học bằng sơ đồ tư duy theo nhóm đã chia với nội dung các miền tự nhiên. - Sưu tầm 1 số tranh ảnh về cảnh quan tự nhiên theo vùng, độ cao khác nhau 3.5. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI/ MỞ RỘNG - Nắm các kiến thức vừa học và trả lời các câu hỏi có trong sgk. - Tìm hiểu sự thay đổi của thiên nhiên theo độ cao và các miền tự nhiên.