BÀI 2. NHỮNG Ô CỬA NHÌN RA CUỘC SỐNG

VĂN BẢN. HAI ĐỨA TRẺ

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Khi chờ đợi một điều gì đó quan trọng với bản thân, bạn thường có tâm trạng, cảm xúc như thế nào? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn trong lớp.

Đáp án chuẩn: 

Khi chờ đợi một điều quan trọng với bản thân, tôi thường trải qua những tâm trạng và cảm xúc sau:

Trước hết là lo lắng, khi tôi không ngừng nghĩ về khả năng đạt được điều mong muốn và những rủi ro, thử thách có thể xảy ra. Tôi thường lo lắng liệu mình có đủ khả năng để thực hiện điều đó hay không.

Tiếp theo là sự mong chờ, khi từng giây phút trôi qua đều trở nên dài đằng đẵng. Tôi háo hức mong đợi được trải nghiệm những điều mới mẻ, thú vị và hy vọng sớm đạt được thành công và hạnh phúc.

Hy vọng là cảm xúc không thể thiếu trong thời gian chờ đợi. Tôi hy vọng vào một kết quả tốt đẹp, vào khả năng của bản thân, và vào sự may mắn sẽ mang lại thành công.

Bồn chồn cũng là một cảm giác thường trực, khi tôi không thể tập trung vào việc khác và liên tục suy nghĩ, tưởng tượng về điều mình mong chờ. Thời gian dường như trôi qua thật chậm chạp.

Cuối cùng, nếu chờ đợi quá lâu mà không có kết quả, tôi có thể cảm thấy tuyệt vọng. Tôi bắt đầu nghi ngờ khả năng của bản thân và đặt câu hỏi về giá trị của điều mình mong chờ, cảm thấy buồn bã và mất niềm tin vào bản thân và cuộc sống.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Chú ý những từ ngữ, hình ảnh được dùng để miêu tả cảnh hoàng hôn trong phần văn bản này.

Đáp án chuẩn:

- Phương tây đỏ rực lửa cháy.

- Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn.

- Dãy tre làng đen lại.

- Tiếng muỗi vo ve.

- Tiếng trống thu không.

- Cảnh chiều tàn mang một nét đặc trưng của miền quê Việt Nam.

Câu hỏi: Chi tiết này cho thấy việc buôn bán của người dân phố huyện như thế nào?

Đáp án chuẩn:

Cảnh buôn bán nơi phố huyện bé nhỏ diễn ra lặp lại không có hồi kết, gợi nên một cuộc sống lam lũ, cơ cực của người dân nơi đây.

Câu hỏi: Qua chi tiết này, bạn hiểu thêm điều gì về nhân vật Liên?

Đáp án chuẩn:

Liên dù tuổi còn nhỏ nhưng rất đảm đang, ra dáng một người chị. Liên còn là người có tấm lòng đầy tình thương khi cô động lòng thương với những đứa trẻ con nghèo ở ven chợ.

Câu hỏi: Bầu trời đêm và không gian phố huyện trong đoạn này được miêu tả qua điểm nhìn của ai?

Đáp án chuẩn:

Nhân vật Liên.

Câu hỏi: Chú ý tâm trạng và cảm xúc của chị em Liên trong lúc đoàn tàu đến.

Đáp án chuẩn:

• Lòng nôn nao, háo hức:

+ Hai chị em ngóng ra sân ga, mong chờ đoàn tàu.

+ Liên tưởng tượng về những điều mới mẻ, thú vị ở “phố thị xa hoa”.

• Sự tò mò, pha chút sợ hãi:

+ Âm thanh và ánh sáng của đoàn tàu tạo cảm giác choáng ngợp.

+ Chị em Liên chưa bao giờ được nhìn thấy cảnh tượng này.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Tóm tắt nội dung câu chuyện được kể và chỉ ra đặc điểm cách xây dựng cốt truyện trong Hai đứa trẻ.

Đáp án chuẩn: 

+ Tóm tắt:

Hai chị em Liên và An sống trong một phố huyện nghèo. Vào buổi chiều tối, họ dọn hàng tạp hóa và đứng ngóng ra sân ga, chờ đợi đoàn tàu đi qua. Khi đoàn tàu đến, hai chị em say mê nhìn ngắm những toa đèn rực rỡ, là niềm vui hiếm hoi giữa cuộc sống đơn điệu của họ. Sau khi đoàn tàu đã khuất bóng, hai chị em lang thang trên phố, trò chuyện về cuộc sống và những khao khát của mình. Họ nhớ về Hà Nội và ao ước được thoát khỏi cuộc sống tẻ nhạt và buồn chán nơi đây. Khi màn đêm buông xuống, họ trở về nhà với nỗi buồn và sự bế tắc vẫn hiện hữu, nhưng vẫn mang trong lòng hy vọng vào một tương lai tốt đẹp hơn.

+ Đặc điểm cách xây dựng cốt truyện trong Hai đứa trẻ:

• Cốt truyện đơn giản, không có nhiều tình tiết:

  • Câu chuyện xoay quanh cuộc sống của hai chị em Liên và An trong một ngày.

  • Các sự kiện diễn ra theo trình tự thời gian.

• Sử dụng nhiều chi tiết miêu tả:

  • Tác giả miêu tả khung cảnh thiên nhiên, phố huyện và tâm trạng nhân vật một cách tỉ mỉ.

  • Các chi tiết miêu tả tạo nên bầu không khí buồn bã, tẻ nhạt của câu chuyện.

• Sử dụng điểm nhìn của nhân vật "tôi":

  • Câu chuyện được kể qua lời của nhân vật "tôi" - một người khách trọ.

  • Điểm nhìn này giúp cho người đọc hiểu rõ hơn tâm trạng và cảm xúc của hai chị em Liên.

• Kết thúc mở:

  • Câu chuyện không có kết thúc rõ ràng.

  • Người đọc tự suy ngẫm về số phận của hai chị em Liên và tương lai của họ.

Câu 2: Bức tranh phố huyện đã được tác giả miêu tả theo trình tự nào và có đặc điểm gì? Làm rõ ý nghĩa của việc miêu tả bức tranh ấy trong văn bản.

Đáp án chuẩn: 

Bức tranh phố huyện được nhà văn miêu tả theo trình tự thời gian tuyến tính (trước – sau). Theo đó truyện ngắn Hai đứa trẻ có thể phần làm ba cảnh: Cảnh chiều xuống (chợ tàn), cảnh đêm về và cảnh đêm khuya. 

- Cảnh chiều xuống (đoạn 1, 2 ): Trong đoạn này nhà văn tập trung miêu tả cảnh chợ tàn nơi phố huyện, một phiên chợ nghèo của một vùng quê nghèo. 

- Cảnh đêm về (đoạn 3) miêu tả phố huyện đêm về với một số hoạt động bán hàng, trò chuyện của các cư dân phố huyện. 

- Cảnh đêm khuya (đoạn 4, 5) tái hiện lại cảnh đoàn tàu đến và không gian tĩnh lặng của phố huyện khi con tàu đi qua. 

=>  Ý nghĩa của việc miêu tả bức tranh phố huyện:

• Thể hiện hiện thực cuộc sống của người dân phố huyện:

  • Nghèo khổ, tẻ nhạt, buồn chán.

  • Không có hy vọng về một tương lai tươi sáng.

• Bộc lộ tâm trạng và cảm xúc của nhân vật "tôi":

  • Nỗi buồn, sự đồng cảm với số phận của người dân phố huyện.

  • Khao khát được thoát khỏi cuộc sống tẻ nhạt, buồn chán.

Câu 3: Xác định ngôi kể, điểm nhìn trong văn bản và cho biết tác dụng của ngôi kể, điểm nhìn ấy trong việc khắc hoạ nhân vật, thể hiện chủ đề, cảm hứng của tác phẩm.

Đáp án chuẩn:

- Ngôi kể trong truyện là ngôi thứ ba.

- Điểm nhìn trần thuật được đặt vào nhân vật Liên – một cô bé giàu lòng trắc ẩn và rất tinh tế. Việc đặt điểm nhìn trần thuật vào nhân vật ấy khiến cho tác giả có thể đi sâu khai thác tâm lí nhân vật.

Câu 4: Nêu và phân tích ý nghĩa:

a. Một số câu văn, đoạn văn sử dụng kết hợp yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm.

b. Một số hình ảnh, chi tiết xuất hiện nhiều lần trong văn bản.

Đáp án chuẩn: 

A,

Ví dụ 1: "Hai chị em nhìn nhau, không nói. Lòng hai chị em đều buồn rười rượi. Chúng nhớ về Hà Nội, nhớ về những ngày còn thơ ấu. Chúng khao khát được thoát khỏi cuộc sống tẻ nhạt, buồn chán nơi đây."

=> Ý nghĩa:

• Thể hiện tâm trạng và cảm xúc của hai chị em Liên:

  • Buồn bã, tẻ nhạt, khao khát được thoát khỏi cuộc sống hiện tại.

• Bộc lộ sự đồng cảm của tác giả với số phận của người dân phố huyện:

  • Nghèo khổ, tẻ nhạt, không có hy vọng.

B,

Ví dụ 1:

• Hình ảnh đoàn tàu: Biểu tượng cho một thế giới khác, một cuộc sống khác.

• Ý nghĩa: Thể hiện ước mơ, khát vọng của hai chị em Liên về một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Ví dụ 2:

• Chi tiết tiếng ếch nhái: Biểu tượng cho sự vắng vẻ, tĩnh lặng của phố huyện.

• Ý nghĩa: Thể hiện bầu không khí buồn bã, tẻ nhạt của cuộc sống nơi đây.

Câu 5: Theo bạn, truyện Hai đứa trẻ của Thạch Lam được viết theo phong cách sáng tác nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Đáp án chuẩn: 

Phong cách lãng mạn vì:

• Thể hiện qua cách miêu tả cảnh vật:

  • Cảnh vật được miêu tả qua lăng kính của nhân vật "tôi" với những cảm xúc và suy nghĩ tinh tế.

  • Cảnh vật thiên nhiên được miêu tả đan xen với tâm trạng của nhân vật, tạo nên sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên.

• Thể hiện qua cách miêu tả tâm trạng nhân vật:

  • Tâm trạng nhân vật được miêu tả một cách tinh tế.

  • Tác giả sử dụng nhiều biện pháp tu từ để thể hiện tâm trạng nhân vật như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa.

• Thể hiện qua giọng điệu của tác phẩm:

  • Giọng điệu của tác phẩm nhẹ nhàng, buồn man mác, thể hiện sự đồng cảm với số phận của người dân phố huyện.

Câu 6: Một tác phẩm văn học có giá trị thẩm mĩ và nhân văn thường đánh thức ở người đọc ít nhất một điều gì đó sâu xa, tốt đẹp trong tư tưởng, tình cảm. Đối với bạn, Hai đứa trẻ có khả năng đánh thức như vậy không? Vì sao?

Đáp án chuẩn: 

Đối với tôi, "Hai đứa trẻ" có khả năng đánh thức tâm hồn vì những lý do sau:

Trước hết, câu chuyện khơi dậy lòng thương cảm với những kiếp người bất hạnh. Truyện vẽ nên bức tranh chân thực về cuộc sống tẻ nhạt và buồn chán của người dân phố huyện nghèo, qua đó, tác giả thể hiện lòng thương cảm sâu sắc đối với những số phận kém may mắn. Hai chị em Liên chịu cảnh mồ côi cha mẹ, sống trong cuộc sống đơn điệu mà không có hy vọng về một tương lai tươi sáng. Bà cụ Thi bán phở đêm, vừa già yếu vừa cô đơn, phải chắt chiu từng đồng để kiếm sống, trong khi chú Tư gánh phở, sống lam lũ và vất vả.

Thứ hai, câu chuyện đánh thức khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp. Dù sống trong cảnh ngộ éo le, hai chị em Liên vẫn giữ được những phẩm chất tốt đẹp. Tình yêu thương và sự đùm bọc lẫn nhau của họ thể hiện rõ qua sự quan tâm và chăm sóc đối phương. Hình ảnh đoàn tàu đi qua trở thành biểu tượng của một thế giới khác, khơi dậy trong hai chị em niềm hy vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Cuối cùng, tác phẩm khơi dậy niềm tin vào bản chất tốt đẹp của con người. Hai chị em Liên, dù sống trong cảnh nghèo khổ, vẫn giữ gìn được những phẩm chất hiền lành và nhân hậu. Bà cụ Thi, mặc dù già yếu và cô đơn, nhưng vẫn cưu mang và giúp đỡ những người xung quanh, thể hiện niềm tin vào sự tử tế và lòng nhân ái của con người.

Câu 7: Tìm hiểu thêm về các tác giả sáng tác theo phong cách lãng mạn, phong cách hiện thực trong văn học Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945 và hoàn tất bảng sau bằng cách đánh dấu xác định phong cách sáng tác của tác phẩm, tác giả trong văn bản  (làm vào vở) và lí giải:

Đáp án chuẩn: 

Bài tập sáng tạo: Lấy cảm hứng từ hình ảnh hai đứa trẻ chờ đoàn tàu đi qua phố huyện (Hai đứa trẻ) hoặc hình ảnh thân thiết giữ lão Hạc với cậu Vàng (Lão Hạc), hãy sáng tác một bài thơ, một bài hát hoặc một bức tranh.

Đáp án chuẩn:

Học sinh có thể vẽ một bức tranh về cảnh chờ tàu với con tàu đi trong màn đêm và hình ảnh hai chị em Liên.