BÀI 5. TIẾNG CƯỜI TRÊN SÂN KHẤU

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

Câu 1: Xác định biện pháp tu từ nghịch ngữ trong các trường hợp dưới đây và cho biết tác dụng của biện pháp này: 

a. 

Hạnh phúc của một tang gia - Văn Minh nữa cũng nói vào - Một đám ma gương mẫu 

(Nhan đề một chương trong tiểu thuyết Số đỏ của Vũ Trọng Phụng).

b. 

Vì mới chết lần này là lần đầu, nên anh Xích chưa có lịch duyệt về khoản ấy. 

Thực vậy, nếu chết ở tỉnh, thì ai láu, nên chọn vào đêm thứ Sáu. Như thế, vợ con có vừa vặn thì giờ để cáo phó lên báo. Và đến chủ nhật, cất đám, có đủ các cụ, các quan, các ông, các bà, thân bằng cố hữu đi đưa đông. Ở nhà quê, nếu chết vì tai nạn, người khôn ngoan bao giờ cũng tránh ngày Chủ nhật hoặc ngày lễ, thì sự khám rét, tống táng mới mong chóng được. 

(Nguyễn Công Hoan, Thịt người chết)

Đáp án chuẩn:

a. 

Nghịch ngữ:

• "Hạnh phúc" - "tang gia": Hai khái niệm đối lập nhau được đặt cạnh nhau.

• "Gương mẫu": Thường được dùng cho những việc tốt đẹp, nhưng trong trường hợp này lại dùng cho một đám ma.

Tác dụng:

• Tạo sự bất ngờ, thu hút sự chú ý của người đọc.

• Phơi bày sự mỉa mai, châm biếm của tác giả đối với xã hội thượng lưu đương thời.

• Thể hiện sự vô lý, phi lý của những giá trị đạo đức trong xã hội đó.

b. 

Nghịch ngữ:

• "Mới chết lần này là lần đầu": Chết là sự vĩnh viễn, không thể có lần thứ hai.

Tác dụng:

• Tạo sự hài hước, dí dỏm cho câu văn.

• Phơi bày sự vô lý, phi lý của những hủ tục trong xã hội phong kiến.

• Thể hiện sự châm biếm của tác giả đối với những kẻ lợi dụng hủ tục để trục lợi.

Câu 2: Đọc các ngữ liệu sau và tìm những cách diễn đạt trái với cách diễn đạt thông thường. Nêu hiệu quả của việc sử dụng cách diễn đạt ấy. 

a. Trưởng bưu cục - Sao lại không? Được ông vay tiền, thực là hạnh phúc rất lớn. Thưa ông, đây, xin rất vui lòng. Tôi xin tận tâm tận lực sẵn sàng hầu ông. 

(N. Gô-gôn, Quan thanh tra) 

b. Chánh án - Ấy chết! Sao ông lại nghĩ thế! Được ông nhận tiền, thực vinh dự cho tôi quá rồi. Cố nhiên, tôi đem hết tài hèn sức mọn, lòng nhiệt thành, sốt sắng đối với quan trên... để cố gắng sao cho xứng đáng... 

(N. Gô-gồn, Quan thanh tra)

Đáp án chuẩn: 

a. 

Vay tiền: đáng lẽ tâm trạng người cho vay phải không thấy vui vẻ nhưng đây lại thấy hạnh phúc. 

Hiệu quả:

• Tạo sự bất ngờ, thu hút sự chú ý của người đọc.

• Thể hiện sự mỉa mai, châm biếm của tác giả đối với sự tham lam, giả dối của nhân vật Trưởng bưu cục.

• Phơi bày sự thối nát của xã hội phong kiến.

b. Nhận tiền: đáng lẽ tâm trạng người đưa tiền phải thấy không thoải mái nhưng đây lại thấy vinh dự vì quan thanh tra “nhận tiền".

Hiệu quả:

• Tạo sự hài hước, dí dỏm cho câu văn.

• Phơi bày sự vô lý, phi lý của những hủ tục trong xã hội phong kiến.

• Thể hiện sự châm biếm của tác giả đối với những kẻ lợi dụng hủ tục để trục lợi.

Từ đọc đến viết: Viết một đoạn hội thoại (khoảng từ bảy đến tám lượt lời) về chủ đề Tiếng cười trên sân khấu và cuộc sống, trong đó có sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ. Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp này.

Đáp án chuẩn: 

Đoạn hội thoại về chủ đề Tiếng cười trên sân khấu và cuộc sống:

Nhân vật:

• A: Một người yêu thích sân khấu.

• B: Một người không thích sân khấu.

Hội thoại:

A: Dạo này bạn có đi xem vở hài nào mới không? Vui lắm!

B: Hài hước gì chứ? Cuộc sống đã đầy rẫy những mệt mỏi, căng thẳng, cần gì thêm tiếng cười trên sân khấu?

A: Ồ, bạn nghĩ vậy sao? Tiếng cười trên sân khấu chính là liều thuốc tinh thần giúp giải tỏa căng thẳng, mang lại niềm vui và hy vọng cho con người đấy!

B: Niềm vui ư? Liệu có thực sự là niềm vui khi ta cười trên nỗi đau của người khác?

A: Nỗi đau ư? Không hẳn vậy! Sân khấu hài hước thường châm biếm những thói hư tật xấu, những bất công trong xã hội, giúp con người nhìn nhận vấn đề một cách nhẹ nhàng và sâu sắc hơn.

B: Nghe có vẻ cũng hợp lý. Nhưng liệu tiếng cười trên sân khấu có giúp giải quyết được những vấn đề đó?

A: Chắc chắn không thể giải quyết hoàn toàn, nhưng nó có thể thức tỉnh con người, khiến họ suy ngẫm và thay đổi bản thân. Tiếng cười là cầu nối giúp con người xích lại gần nhau, cùng nhau hướng đến những giá trị tốt đẹp.

B: Ừm, có lẽ bạn nói đúng. Có thể tôi sẽ thử đi xem một vở hài nào đó để trải nghiệm cảm giác "khóc ra nước mắt" mà bạn hay nói.

A: Chắc chắn bạn sẽ không thất vọng đâu! Tiếng cười trên sân khấu không chỉ mang lại niềm vui mà còn chứa đựng nhiều bài học ý nghĩa cho cuộc sống.

Biện pháp tu từ nghịch ngữ được sử dụng:

• "Khóc ra nước mắt": Đây là một cách nói trái với nghĩa đen, thường dùng để diễn tả trạng thái vừa buồn vừa vui.

Tác dụng:

• Tạo sự bất ngờ, thu hút sự chú ý của người đọc.

• Thể hiện sự hài hước, dí dỏm cho câu văn.

• Nhấn mạnh tác động mạnh mẽ của tiếng cười trên sân khấu, khiến người xem có thể vừa cười vừa khóc.