Slide bài giảng ngữ văn 10 chân trời bài 3: Văn bản 2 - Thơ duyên

Tóm lược nội dung

BÀI 3: GIAO CẢM VỚI THIÊN NHIÊN

ĐỌC HIỂU: THƠ DUYÊN

TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Bạn hãy chia sẻ những cảm xúc đặc biệt, hoặc những quan sát, phát hiện thú vị của bản thân về thiên nhiên quanh ta.

Trả lời:

+ Giây phút giao mùa.

+ Màu vàng rực của lá mùa thu.

+ Lớp sương sớm giăng mắc trên các ngọn cây.

Câu 2: Trong hình dung của bạn, bức tranh mùa thu có những hình ảnh, sắc màu, đường nét đặc trưng nào?

Trả lời:

- Mặt nước “trong veo”: sự dịu nhẹ, thanh sơ của mùa thu

- Sóng biếc: màu sắc xanh dịu nhẹ và mát mẻ, phải chăng là sự phản chiếu màu trời thu trong xanh

- Lá vàng trước gió: đặc trưng của mùa thu Việt Nam

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: Lưu ý những từ ngữ chỉ mối quan hệ giữa các sự vật trong khổ 1. Đó là mối quan hệ như thế nào?

Trả lời:

Từ ngữ chỉ mối quan hệ: ''Cặp chim chuyền''.  Thể hiện mối quan hệ thành cặp đôi, luôn gắn bó bên cạnh nhau.

Câu 2: Trong khổ 4, cảnh vật có sự thay đổi như thế nào so với khổ 1,2?

Trả lời:

Cảnh vật ở khổ 4 mang một màu sắc trầm hơn và có vẻ dồn dập, nhanh chóng hơn. 

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Bạn hiểu thế nào về từ “duyên” trong nhan đề “Thơ duyên”?

Trả lời:

• Chỉ tình cảm, nhân duyên nam nữ.
• Chỉ sự gắn kết, gắn bó, hòa hợp giữa vạn vật.

Câu 2: Phân tích, so sánh tác dụng của từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp,... trong việc gợi tả cảnh sắc thiên nhiên chiều thu ở khổ 1 và khổ 4.

Trả lời:

1.

“Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên, 

Cây me ríu rít cặp chim chuyền 

Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá, 

Thu đến - nơi nơi động tiếng huyền.”

=> Hình ảnh ''ríu rít cặp chim chuyền'','' trời xanh ngọc'', miêu tả một khung cảnh đầy sức sống với ''tiếng huyền'' - tiếng đàn ca của thiên nhiên vạn vật. Màu xanh ngọc kết hợp với động từ "đổ" tạo cảm giác sắc trời lan tràn. Cụm từ "thu đến" như một tiếng reo vui mừng, phấn khích cho mơ ước bấy lâu giờ đã thành hiện thực.

+ Cách gieo vần ở vần ''uyên'' : duyên, chuyền, huyền tạo nhịp điệu nhẹ nhàng, êm ái

+ Các từ láy được sử dụng như '' ríu rít'',''nơi nơi'' diễn tả một không bừng sáng, vui vẻ muôn nơi

2. "Mây biếc về đâu bay gấp gấp, 

Con cò trên ruộng cánh phân vân.

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh, 

Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần."

Nội dung: Càng chìm dần vào chiều thu, cảnh vật làm cho người đọc cũng mang chút gì xao xuyến, bâng khuâng.

+ Khổ thơ nhiều vần trắc, thể hiện sự hối hả, gấp gáp hơn so với khổ 1

+ Khổ bốn mang đến cho độc giả cảnh thu trên không gian rộng lớn. Hoạt động của thiên nhiên cũng dần dồn dập, nhanh chóng hơn. Từ láy "gấp gấp" tạo cảm giác hối hả, thúc giục

Câu 3: Trước những sắc thái và thời khắc khác nhau của bức tranh thiên nhiên chiều thu, duyên tình giữa “anh” và “em” có sự thay đổi như thế nào theo các khổ thơ. Có thể trả lời dựa vào bảng sau (làm vào vở):

Trả lời:

Câu 4: Cảm xúc của “anh”/“em” trước thiên nhiên chiều thu giữ vai trò như thế nào trong việc hình thành, phát triển duyên tình gắn bó giữa “anh” và “em”.

Trả lời:

- Thiên nhiên chiều thu như thúc đẩy, hòa hợp trong cảm xúc cùng “anh” và “em”.

- Sự hòa hợp từ thiên nhiên cho đến con người làm chữ duyên của bài thơ trở nên đặc sắc hơn.

- Sắc thái thiên nhiên thay đổi, mối duyên tình như được vẽ theo từng cung bậc cảm xúc.

Câu 5: Xác định chủ thể trữ tình và nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Trả lời:

- Chủ thể trữ tình là ''anh''. 

- Cảm hứng chủ đạo là những cảm xúc của nhân vật trữ tình đối với tình yêu, được miêu tả qua khung cảnh thiên nhiên chiều thu.

Câu 6: Chỉ ra nét độc đáo trong cách cảm nhận và miêu tả thiên nhiên mùa thu của Xuân Diệu qua Thơ duyên (có thể so sánh với một vài bài thơ khác để làm rõ nét độc đáo ấy).

Trả lời:

Nét độc đáo của ông hoàng thơ tình Xuân Diệu trong việc miêu tả mùa thu ở Thơ Duyên chính là việc nhìn, tả cảnh vật qua con mắt của một tâm hồn dạt dào cảm xúc. Thiên nhiên vốn dĩ quen thuộc gần gũi, là thi liệu có từ rất lâu đời trong văn học. Các nhà thơ trung đại cũng đã có thủ pháp tả cảnh ngụ tình, hoặc đều hướng lòng mình vào vạn vật để soi rọi, để tỏ bày. Tuy nhiên Xuân Diệu lại cho ta cảm nhận một thiên nhiên rất khác, những tâm trạng với niềm vui và nỗi buồn đều mới, mang nét trẻ trung, sôi nổi nhưng vẫn có chút gì trầm lặng. 

Nhà thơ đem đến một buổi chiều mộng tràn đầy sức sống:

''Chiều mộng hoà thơ trên nhánh duyên

Cây me ríu rít cặp chim chuyền

Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá

Thu đến - nơi nơi động tiếng huyền.''

Xuân Diệu không nhìn trời thu bằng mắt, “anh” ngây dại nhìn bằng cả hồn vía say sưa, nên cảnh vật cứ lung linh trong vẻ duyên dáng đa tình mà lâng lâng cảm xúc: "con đường nhỏ nhỏ, gió xiêu xiêu; lả lả cành hoang, nắng trở chiều", để từ "cái cớ" thiên nhiên ấy, nhà thơ dẫn người đọc vào câu chuyện tình tứ rất duyên, dẫu chưa phải là chuyện tình yêu đôi lứa.

Hay như cảnh chiều tà ở khổ bốn

"Mây biếc về đâu bay gấp gấp

Con cò trên ruộng cánh phân vân

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh

Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần"

Rất nhanh chóng, nỗi niềm của kẻ “say cánh bướm với tình yêu” lại man mác bồi hồi, thương nhớ, xao xuyến. Mây bay gấp gấp, chim sải cánh rộng bay, bức tranh chiều tà là rung cảm của nhà thơ đầy hối hả nhưng vẫn mang màu sắc của mùa thu