HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm có 3 - 4 HS.

- GV yêu cầu các nhóm tìm hiểu nội dung mục I. Sự tương tác giữa kiểu gene và môi trường, quan sát Hình 10.2 - 10.4, hoàn thành Phiếu học tập (Đính kèm dưới hoạt động).

- Sau khi các nhóm hoàn thành Phiếu học tập số 1, GV yêu cầu HS rút ra kết luận về yếu tố ảnh hưởng đến sự biểu hiện của gene và khái niệm về thường biến.

- Để củng cố kiến thức đã học, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi các câu hỏi sau: Nêu một số ví dụ chứng minh phân tử protein và các phân tử hữu cơ trong tế bào chỉ thực hiện chức năng trong những điều kiện nhất định.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi Luyện tập tr.74 SGK: Nêu một số ví dụ thường biến.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS tìm hiểu nội dung mục I, quan sát Hình 10.2 - 10.4 và thực hiện nhiệm vụ.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện một số nhóm trình bày Phiếu học tập (Đính kèm dưới hoạt động).

- HS xung phong trả lời câu hỏi củng cố: Enzyme amylase ở miệng có hoạt tính tối đa ở pH = 7, trong điều kiện môi trường acid hoặc kiềm thì hoạt tính của enzyme giảm.

- GV mời một số HS trả lời câu hỏi Luyện tập tr.74 SGK.

- Các HS nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV mở rộng kiến thức, liên hệ: Điều kiện sống có thể ảnh hưởng đến khả năng biểu hiện gene của con người ví dụ như chiều cao, màu da,... Vì vậy, cần có một chế độ dinh dưỡng phù hợp, tập luyện vừa sức để cơ thể phát triển đầy đủ.

- GV kết luận: Kiểu hình của sinh vật được hình thành do sự tương tác giữa kiểu gene và môi trường. Các cá thể có cùng kiểu gene nhưng sinh trưởng và phát triển trong các môi trường khác nhau có thể có kiểu hình khác nhau.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

I. Sự tương tác giữa kiểu gene và môi trường

- Trong tế bào, các phân tử protein được tạo ra do cơ chế di truyền phân tử, từ protein có thể cấu thành các hợp chất hữu cơ cần thiết. Phân tử protein và các phân tử hữu cơ trong tế bào chỉ thực hiện chức năng trong những điều kiện nhất định.

Ví dụ: các enzyme ở người hoạt động ở nhiệt độ từ 25 - 40℃, nhiệt độ tối ưu là 37℃; đa số enzyme hoạt động ở pH tối ưu từ 6 - 8.

- Sự biểu hiện gene ở các tế bào trong một cơ thể là khác nhau và chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố môi trường (nhiệt độ, pH,...).

Ví dụ: Thỏ himalaya, mèo Xiêm có bộ lông trắng muốt nhưng phần mút của cơ thể lại có màu đen hoặc màu chocolate.

- Thường biến là hiện tượng một kiểu gene có thể thay đổi kiểu hình trước những điều kiện sống khác nhau.

Ví dụ:

+ Cây phù dung có màu hoa trắng vào buổi sáng, đến trưa chuyển sang màu hồng và buổi tối đổi lại thành màu đỏ sẫm.

+ Cẩm tú cầu trồng có cùng kiểu gene nhưng khi trồng trong đất có độ pH khác nhau sẽ cho màu hoa khác nhau.

+ Sự thay đổi hình dạng lá của cây rau mác sống ở trong các điều kiện môi trường khác nhau.

PHIẾU HỌC TẬP

Nhóm: …………………..

Hãy đọc nội dung mục I. Sự tương tác giữa kiểu gene và môi trường, trang 73 - 74, SGK và thực hiện các yêu cầu sau:

Câu 1. Quan sát các hình dưới đây, cho biết sự biểu hiện của gene chịu ảnh hưởng bởi yếu tố nào? Giải thích.

……………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

Câu 2. Quan sát Hình 10.4, đọc đoạn thông tin và trả lời câu hỏi:

a) Mô tả ảnh hưởng của nhiệt độ môi trường lên sự biểu hiện kiểu hình của cây hoa anh thảo (Primula sinensis) và rút ra kết luận.

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

b) Bố mẹ di truyền kiểu gene hay kiểu hình cho thế hệ sau? Lấy ví dụ.

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

c) Giải thích tại sao trong cùng một điều kiện sống, các kiểu gene khác nhau lại có khả năng phản ứng khác nhau?

……………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………..

PHIẾU HỌC TẬP

Nhóm: …………………..

Hãy đọc nội dung mục I. Sự tương tác giữa kiểu gene và môi trường, trang 73 - 74, SGK và thực hiện các yêu cầu sau:

Câu 1. Quan sát các hình dưới đây, cho biết sự biểu hiện của gene chịu ảnh hưởng bởi yếu tố nào? Giải thích.

- Hình 10.2: Nhiệt độ môi trường ảnh hưởng đến sự biểu hiện gene.

Giải thích: Phân thân của thỏ himalaya có bộ lông trắng muốt, nhưng phần đầu mút của cơ thể lại có màu đen hoặc màu chocolate là do các tế bào ở những phần đầu mút có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ của tế bào ở phần thân nên chúng có khả năng tổng hợp sắc tố làm cho lông có màu. Còn những tế bào ở phần thân có nhiệt độ cao hơn nên gene không được biểu hiện.

- Hình 10.3: Độ pH ảnh hưởng đến sự biểu hiện của gene.

Giải thích: Với pH của đất < 6,0 cây hấp thụ Al nên hoa có màu xanh. Từ pH 7,0, sự hấp thụ Al bị giảm dần nên hoa có màu hồng.

Câu 2. Quan sát Hình 10.4, đọc đoạn thông tin và trả lời câu hỏi:

a) Mô tả ảnh hưởng của nhiệt độ môi trường lên sự biểu hiện kiểu hình của cây hoa anh thảo (Primula sinensis) và rút ra kết luận.

- Dòng hoa đỏ có kiểu gene AA khi được trồng ở điều kiện 35℃ cho kiểu hình hoa trắng, sau đó cho thế hệ sau của cây hoa trắng trồng ở điều kiện 20℃ lại cho hoa màu đỏ.

- Dòng hoa trắng có kiểu gene aa chỉ cho một loại kiểu hình hoa trắng khi được trồng ở điều kiện nhiệt độ 20℃ hay 35℃.

→ Kết luận: Nhiệt độ môi trường có thể tác động tạo ra một kiểu hình giống hệt kiểu hình của một loại kiểu gene khác.

b) Bố mẹ di truyền kiểu gene hay kiểu hình cho thế hệ sau? Lấy ví dụ.

- Bố, mẹ di truyền kiểu gene cho thế hệ sau.

- Ví dụ: Bố, mẹ nhóm máu O có kiểu gene I^oI^o sinh ra con cũng có kiểu gene là I^oI^o quy định nhóm máu O.

c) Giải thích tại sao trong cùng một điều kiện sống, các kiểu gene khác nhau lại có khả năng phản ứng khác nhau?

Do sự tự điều chỉnh về sinh lí để giúp sinh vật thích nghi với môi trường sống.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc nội dung mục II. Mức phản ứng và cho biết: Mức phản ứng là gì?

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi phân tích ví dụ sau:

Người ta nuôi hai con bê sinh đôi cùng trứng ở các chế độ dinh dưỡng khác nhau và thu được kết quả như sau:

+ Con bê thứ nhất: nuôi ở chế độ dinh dưỡng bình thường đạt được

● Cân nặng: < 350 kg.

● Sản lượng sữa trong năm: 3800 kg.

● Tỉ lệ bơ trong sữa: 3,4%.

+ Con bê thứ hai: nuôi ở chế độ dinh dưỡng tốt đạt được

● Cân nặng: 500kg.

● Sản lượng sữa trong năm: 8000 kg.

● Tỉ lệ bơ trong sữa: 3,45%.

1. Hãy so sánh kết quả đạt được khi nuôi hai con bê sinh đôi cùng trứng ở các chế độ dinh dưỡng khác nhau. Từ đó, phân loại mức phản ứng của sinh vật.

2. Mức phản ứng do yếu tố nào quy định?

3. Mức phản ứng của sinh vật có di truyền cho đời con không? Giải thích.

- GV bổ sung thêm: Những tính trạng có mức phản ứng rộng thường do đa gene quy định và được gọi là tính trạng đa nhân tố (nhân tố di truyền và môi trường).

- Để củng cố kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi Luyện tập tr.75 SGK: Hãy cho thêm ví dụ về mức phản ứng rộng và mức phản ứng hẹp.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- Nhóm HS nghiên cứu mục II SGK tr. 92 - 93, thảo luận thực hiện nhiệm vụ được giao.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện một số nhóm trả lời câu hỏi phân tích ví dụ:

1. Con bê thứ hai có cân nặng và sản lượng sữa trong năm lớn hơn nhiều so với con bê thứ nhất → Tính trạng về số lượng, sự biểu hiện gene chịu ảnh hưởng của điều kiện môi trường → Mức phản ứng rộng.

+ Tuy nhiên, tỉ lệ bơ trong sữa không có sự chênh lệch nhiều → Tính trạng về chất lượng, sự biểu hiện gene ít chịu ảnh hưởng của điều kiện môi trường → Mức phản ứng hẹp.

2. Do kiểu gene quy định.

3. Di truyền vì kiểu gene của bố, mẹ được di truyền cho thế hệ sau.

- HS khác lắng nghe, nhận xét và bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét kết quả trả lời của HS, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn kiến thức, yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV kết luận: Tập hợp các kiểu hình có thể có của một kiểu gene trong điều kiện môi trường khác nhau được gọi là mức phản ứng của kiểu gene. Bố mẹ không truyền cho con kiểu hình có sẵn mà di truyền kiểu gene quy định mức phản ứng.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

II. Mức phản ứng

- Tập hợp các kiểu hình có thể có của một kiểu gene trong điều kiện môi trường khác nhau được gọi là mức phản ứng của gene.

- Mức phản ứng của sinh vật do kiểu gene quy định → Di truyền.

- Có hai loại mức phản ứng:

+ Mức phản ứng hẹp: những tính trạng chất lượng, ít chịu ảnh hưởng của điều kiện môi trường.

Ví dụ: tỉ lệ bơ trong sữa bò, hàm lượng vitamin C trong quả bưởi, tỉ lệ thịt nạc, tỉ lệ mỡ…

+ Mức phản ứng rộng: những tính trạng số lượng, chịu ảnh hưởng của điều kiện môi trường (tính trạng đa nhân tố).

Ví dụ: sản lượng sữa bò thu được trong một ngày, năng suất lúa trong một vụ, sản lượng trứng trong một năm,...

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV sử dụng kĩ thuật Think - Pair - Share, yêu cầu HS tìm hiểu thông tin mục III. Ứng dụng thực tiễn của mức phản ứng, sau đó thảo luận nhóm đôi trả lời câu hỏi 4 tr.75 SGK:

Quan sát Hình 10.5 và cho biết trong sản xuất nông nghiệp, yếu tố nào quyết định năng suất tối đa của một kiểu gene.

- Trên cơ sở đó, GV yêu cầu các nhóm HS thảo luận trả lời câu hỏi: Cần phải làm gì để mang lại giá trị kinh tế cao trong chăn nuôi, trồng trọt?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- Nhóm HS nghiên cứu mục III SGK tr. 75, quan sát Hình 10.5, thảo luận thực hiện nhiệm vụ được giao.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời một số HS xung phong trả lời các câu hỏi:

Hướng dẫn trả lời câu 4 tr.75 SGK: Kiểu gene và điều kiện môi trường (giống và biện pháp, kĩ thuật chăm sóc).

- HS khác nhận xét, đánh giá, góp ý.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét kết quả trả lời của HS, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn kiến thức, yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV kết luận: Vận dụng hiểu biết về mức phản ứng của kiểu gene ta có thể chọn, tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện môi trường cụ thể.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

II. Ứng dụng thực tiễn của mức phản ứng

- Mối quan hệ giữa kiểu gene, môi trường và kiểu hình:

- Giống cao sản (mức phản ứng rộng) kết hợp với biện pháp, kĩ thuật chăm sóc thích hợp → mang lại giá trị kinh tế cao trong chăn nuôi.

Ví dụ: Giống lúa ST25 là thế hệ mới nhất của dòng lúa thơm cho năng suất trung bình 6,5 - 7,5 tấn/ha/vụ. Trong điều kiện biện pháp kĩ thuật canh tác tốt (trồng đúng mùa vụ, mật độ, bón phân, tưới nước cân đối,...) có thể cho năng suất đạt 10 tấn/ha/vụ.

- Phương pháp tạo được giống có năng suất cao, chất lượng tốt (kiểu gene có mức phản ứng rộng):

+ Lai những cá thể có tính trạng mong muốn (dùng làm mẹ) với cùng một cá thể (dùng làm bố).

+ Nuôi riêng đời con của từng cá thể mẹ trong điều kiện môi trường như nhau.

+ Đánh giá qua kiểu hình ở đời con → xác định được kiểu gene của mẹ.

Câu 1

Câu 2

Câu 3

Câu 4

Câu 5

Câu 6

Câu 7

D

A

C

D

A

D

D