A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I. Hành động nói là gì?

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi

Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:

- Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. 

Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.

(Thạch Sanh)

1. Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?
2. Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?
3. Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?
4. Nếu hiểu hành động là "việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định" thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?

Trả lời:

• Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích: muốn cướp công lao của Thạch Sanh giết chằn tinh. Câu thể hiện rõ nhất mục đích ấy: Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi.
• Lí Thông có đạt được mục đích của mình. Chi tiết nói lên điều đó: Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
• Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện: lời nói.
• Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích.

II. Một số kiểu hành động nói thường gặp

1. Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?

• Câu "Con trăn ấy ... đã lâu" nhằm mục đích thông báo.
• Câu "Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết" nhằm mục đích đe dọa.
• Câu "Thôi ... trốn ngay đi" nhằm mục đích khuyên.
• Câu "Có ... lo liệu" nhằm mục đích hứa hẹn.

2. Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.

Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:

- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?

Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:

- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.

...Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc: 

- U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!...

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

• Hành động hỏi và mục đích để hỏi: "Vậy ... ở đâu?"
• Hành động trình bày và mục đích thông báo "Con sẽ ... Đoài".
• Hành động hỏi và mục đích là van xin "U nhất định ... u? U không ... u?".
• Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích là để than "Khốn nạn ... này! Trời ơi ... !".

3. Liệt kê các hành động nói mà em đã biết qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và mục II.

Qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và II, có những kiểu hành động nói: hỏi, trình bày, hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc, cầu khiến, đe dọa,...