BÀI 23. MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Mở đầu: Một người khoẻ mạnh bay từ Đông bán cầu sang Tây bán cầu, những ngày đầu tiên có thể bị mất ngủ ban đêm, buồn ngủ ban ngày. Nguyên nhân nào dẫn đến hiện tượng này?

Giải nhanh:

Khi di chuyển từ Đông bán cầu sang Tây bán cầu, cơ thể phải thích nghi với múi giờ mới, gây ra sự mất cân bằng trong chu kỳ sinh học tự nhiên, dẫn đến mất ngủ ban đêm và buồn ngủ ban ngày.

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

Câu 1: Loài chim ở Hình 23.1 sống ở môi trường cạn hay môi trường nước? Giải thích.

Giải nhanh:

Loài chim này sống ở cả môi trường cạn và nước, săn mồi dưới nước nhưng làm tổ trên cạn. Thức ăn và tổ ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của chúng.

Câu 2: Phân tích một ví dụ về hoạt động sống của sinh vật làm thay đổi môi trường sống của chúng.

Giải nhanh:

Giun đất làm tơi xốp đất, thúc đẩy hoạt động của sinh vật phân giải, làm giàu dinh dưỡng cho đất, giúp cây trồng sinh trưởng và phát triển.

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Câu 1: Phân biệt các nhóm nhân tố sinh thái. Cho ví dụ.

Giải nhanh:

Nhân tố sinh thái gồm hai nhóm: 

- Vô sinh (các yếu tố vật lý và hóa học như khí hậu, thổ nhưỡng, nước)

- Hữu sinh (các loài sinh vật tạo nên mối quan hệ ký sinh, cộng sinh, hợp tác, vật ăn thịt – con mồi).

Câu 2: Lá trên cành/thân xếp so le với nhau (H 23.2a) đem lại lợi ích gì cho thực vật?

Giải nhanh:

Lá xếp so le trên cành/thân giúp tối đa hóa ánh sáng nhận được, tránh che khuất lẫn nhau, tăng cường hiệu suất quang hợp.

III. CÁC QUY LUẬT SINH THÁI

Câu 1: Quan sát Hình 23.5 và cho biết mức hoạt động sinh lí cao nhất của sinh vật nằm trong khoảng tác động nào.

Giải nhanh:

Sinh vật đạt mức hoạt động sinh lý cao nhất trong khoảng thuận lợi.

Câu 2: Quan sát trong tự nhiên và lấy ví dụ về quy luật tác động không đồng đều của các nhân tố sinh thái lên sinh vật.

Giải nhanh:

Ví dụ: Tôm he (Penaeus merguiensis) thích nghi với nồng độ muối cao (3,2 – 3,3%) khi trưởng thành, trứng và ấu trùng sống ở biển. Khi ấu trùng lớn hơn, chúng thích nghi với nồng độ muối thấp hơn (1,0 – 2,5%), di chuyển vào bờ và sống trong rừng ngập mặn đến khi trưởng thành rồi di cư ra biển.

IV. NHỊP SINH HỌC

Câu 1: Em hãy nêu thêm các ví dụ về nhịp sinh học ở động vật, thực vật và người.

Giải nhanh:

- Hoa anh thảo chỉ nở vào ban đêm.

- Gấu trúc đỏ thường ngủ ngày và kiếm ăn vào ban đêm.

- Con người thường ngủ vào ban đêm.

Câu 2: Trong chăn nuôi, người nuôi gà thường thắp đèn sáng để kéo dài thời gian ăn của gà, giúp tăng tốc độ sinh trưởng. Hành động thắp đèn sáng có ảnh hưởng đến nhịp ngày đêm của gà không? Giải thích.

Giải nhanh:

Hành động thắp đèn sáng có ảnh hưởng đến nhịp ngày đêm của gà. Do ánh sáng sẽ ảnh hưởng đến nhịp sinh học của gà, cụ thể là sự thay đổi giữa ban ngày và ban đêm. Sự thay đổi này ảnh hưởng đến nhiều quá trình sinh học, bao gồm chu kỳ ngủ, tiêu hóa thức ăn và sinh sản. Việc thắp đèn sáng mang lại một số lợi ích, như kéo dài thời gian hoạt động của gà vào buổi tối, giúp tăng sự tiêu hóa thức ăn và tăng cường tốc độ sinh trưởng giúp tối ưu hóa hiệu suất chăn nuôi.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Một số loài thực vật rụng lá như bàng (Terminalia catappa), xoan (Melia azedarach) trong mùa đông lạnh. Điều này có ý nghĩa gì đối với đời sống của chúng?

Giải nhanh:

Mùa đông lượng mưa giảm kéo theo hàm lượng nước trong đất cũng giảm khiến lượng nước mà rễ cây hút được cũng giảm theo. Cây rụng lá để giảm quá trình thoát hơi nước, đảm bảo đủ lượng nước cho cây duy trì đến mùa xuân. Ngoài ra, mùa đông có nhiệt độ thấp nên cây rụng lá nhằm giảm diện tích tiếp xúc với không khí lạnh, hạn chế việc tán cây phải chịu sức nặng của gió, tuyết có thể dẫn tới gãy cành.

Câu 2: Mùa đông, người chăn nuôi gia súc thường che kín chuồng, ngăn gió lùa; mùa hè, chuồng nuôi được thông gió, phun nước trên mái. Em hãy vận dụng kiến thức về quy luật sinh thái để giải thích ý nghĩa của những việc làm này.

Giải nhanh:

Các biện pháp tạo môi trường thuận lợi cho gia súc phát triển khỏe mạnh:

- Mùa đông, che kín chuồng ngăn gió lùa để giữ ấm, giảm stress, tiết kiệm năng lượng, và ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe như cảm lạnh và viêm phổi.

- Mùa hè, thông gió và phun nước trên mái để giảm nhiệt độ, làm mát chuồng, giúp gia súc thoải mái và tránh stress do nóng bức.

Câu 3: Ở người, nhịp sinh học điển hình là nhịp ngày đêm. Ban đêm, không còn ánh sáng, nhịp sinh học của cơ thể chậm dần lại, melatonin được tuyến tùng tiết ra khi ánh sáng giảm, gây buồn ngủ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra đồng hồ sinh học kiểm soát giấc ngủ của con người nhạy cảm nhất trong khoảng thời gian 2 giờ trước khi đi ngủ".

a) Hãy giải thích vì sao sử dụng điện thoại trước giờ đi ngủ lại gây khó ngủ, thậm chí mất ngủ.

b) Mỗi người nên làm gì để duy trì nhịp sinh học ổn định cho giấc ngủ?

Giải nhanh:

a, Ánh sáng xanh phát ra từ màn hình điện thoại có bước sóng ngắn, làm ức chế não bộ và cản trở quá trình sản xuất của hormone melatonin gây buồn ngủ. Sự suy giảm hormone này sẽ khiến con người khó đi vào giấc ngủ, khó có giấc ngủ sâu, rối loạn đồng hồ sinh học nên chất lượng giấc ngủ bị kém đi.

b, Biện pháp duy trì nhịp sinh học ổn định cho giấc ngủ:

- Tuân thủ thói quen hàng ngày.

- Dành thời gian ngoài trời khi còn sáng.

- Tập thể dục nhịp điệu từ 20 phút trở lên mỗi ngày.

- Ngủ trong môi trường thoải mái với ánh sáng, nhiệt độ và nệm phù hợp.

- Tránh rượu, caffeine, và nicotine vào buổi tối.

- Tắt màn hình trước khi ngủ và thử đọc sách hoặc thiền.

Câu 4: Khi nghiên cứu sự phân bố của muỗi vằn (Aedes aegypti) gây bệnh sốt xuất huyết, người ta thấy chúng phân bố từ vùng vĩ độ cao cho tới vĩ độ thấp. Ruồi Glossina mang kí sinh trùng Trypanosoma gây bệnh ngủ châu Phi phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Phi. Em có nhận xét gì về giới hạn nhiệt độ của hai loài côn trùng này?

Giải nhanh:

Muỗi vằn (Aedes aegypti) chịu được nhiệt độ lớn hơn so với ruồi Glossina. Muỗi vằn có thể sống ở nhiệt độ cao và thấp, trong khi ruồi Glossina chỉ sống ở nhiệt độ cao.