BÀI 22. TIẾN HÓA LỚN VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT SINH CHỦNG LOẠI

Mở đầu: Loài người chúng ta đã được hình thành như thế nào?

Giải nhanh:

Người hiện đại có nguồn gốc từ châu Phi cách đây khoảng 300.000 năm, tiến hóa từ tổ tiên Homo heidelbergensis hoặc loài tương tự. Họ di cư ra khỏi châu Phi và thay thế các quần thể người cổ xưa trên toàn thế giới.

I. TIẾN HÓA LỚN

Câu 1: Phân biệt tiến hoá lớn với tiến hoá nhỏ.

Giải nhanh:

II. QUÁ TRÌNH PHÁT SINH SỰ SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT

Câu 1: Cho các sự kiện sau: (a) protobiont mang các đặc tính sống hình thành tế bào sơ khai, (b) hình thành tế bào nhân sơ, (c) các chất vô cơ được xúc tác thành các hợp chất hữu cơ đơn giản trong điều kiện khí hậu nguyên thuỷ, (d) hình thành tế bào nhân thực sơ khai, (e) các hợp chất hữu cơ đơn giản xảy ra phản ứng tạo thành các đại phân tử hữu cơ, (g) hình thành sinh vật đa bào dị dưỡng, (h) hình thành sinh vật đa bào tự dưỡng, (l) hình thành tế bào nhân thực mang ti thể, (m) hình thành tế bào nhân thực mang ti thể và lục lạp.

Dựa vào kiến thức trong mục II, xác định các sự kiện thuộc về mỗi giai đoạn tiến hoá. Vẽ sơ đồ sắp xếp các sự kiện theo trình tự tiến hoá trong sinh giới.

Giải nhanh:

Sơ đồ sắp xếp các sự kiện theo trình tự tiến hoá trong sinh giới:

(c) các chất vô cơ được xúc tác thành các hợp chất hữu cơ đơn giản trong điều kiện khí hậu nguyên thuỷ

↓

(e) các hợp chất hữu cơ đơn giản xảy ra phản ứng tạo thành các đại phân tử hữu cơ

↓

(k) các protobiont tổ hợp tự do với các đại phân tử hữu cơ

↓

(a) protobiont mang các đặc tính sống hình thành tế bào sơ khai

↓

(b) hình thành tế bào nhân sơ

↓

(h) hình thành sinh vật đa bào tự dưỡng

↓

(g) hình thành sinh vật đa bào dị dưỡng

↓

(l) hình thành tế bào nhân thực mang ti thể

↓

(m) hình thành tế bào nhân thực mang ti thể và lục lạp.

III. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SINH VẬT QUA CÁC ĐẠI ĐỊA CHẤT

Câu 1: Theo Stanley Miller và Harold Urey, bầu khí quyển nguyên thuỷ không có oxygen. Sự gia tăng lượng oxygen trong khí quyển có liên quan đến sự xuất hiện của những loài sinh vật nào trên Trái Đất? Giải thích.

Giải nhanh:

Sự gia tăng lượng oxygen trong khí quyển có liên quan đến sự xuất hiện của thực vật phù du, và một số vi khuẩn hoặc vi sinh vật có thể quang hợp (vi khuẩn lam, vi khuẩn Prochlorococcus) trên Trái Đất. Vì những sinh vật này có thể quang hợp (sử dụng nước, ánh sáng Mặt Trời, và CO₂ để tạo ra carbohydrate và oxygen), hay nói cách khác là sử dụng ánh sáng Mặt Trời để tạo oxygen, điều này khiến lượng oxygen trong khí quyển tăng lên và đạt đến mức như hiện tại.

IV. SƠ ĐỒ CÂY SỰ SỐNG

Câu 1: Sơ đồ cây tiến hoá dưới đây cho thấy những đặc điểm ở loài tổ tiên xuất hiện ở tất cả các loài trong cùng một nhánh, đặc điểm phát sinh chỉ đặc trưng riêng cho một nhánh. Từ sơ đồ cây sự sống này, hãy giải thích phát sinh chủng loại là kết quả của quá trình tiến hoá (gợi ý: các cá thể đời con vừa thừa hưởng các đặc điểm của bố mẹ vừa có những đặc điểm mới phát sinh do biến dị và tổ hợp lại các gene).

Giải nhanh:

- Quá trình tiến hóa diễn ra qua đột biến, biến dị, và chọn lọc tự nhiên. Các cá thể đời con thừa hưởng gen từ bố mẹ và có thể xuất hiện đặc điểm mới do biến dị. 

- Chọn lọc tự nhiên tác động lên quần thể, gìn giữ các đặc điểm phù hợp với môi trường sống, tạo ra sự đa dạng và duy trì chủng loại.

V. QUÁ TRÌNH PHÁT SINH LOÀI NGƯỜI

Câu 1: Quan sát Hình 22.4, hãy mô tả tóm tắt ba giai đoạn phát sinh loài người.

Giải nhanh:

Giai đoạn phát sinh loài người bao gồm: Ardipithecus (người vượn Ardipithecus), Australopithecus (người vượn phương nam), và Homo (loài người). Ardipithecus ramidus, loài người vượn Ardipithecus, ăn tạp, có khả năng leo trèo và ngón cái linh hoạt. Từ đó phát triển thành các loài người vượn nhỏ, có dáng đi thẳng thuộc chi Australopithecus. Cuối cùng, từ chi Australopithecus hình thành nên chi Homo, với loài có cơ thể và não lớn hơn, sử dụng công cụ đá, và có những đặc điểm hàm và hộp sọ khác biệt.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Tóm tắt toàn bộ quá trình phát sinh, phát triển sự sống trên Trái Đất.

Giải nhanh:

Quá trình phát sinh và phát triển sự sống trên Trái Đất chia thành ba giai đoạn: tiến hoá hoá học, tiến hoá tiền sinh học và tiến hoá sinh học.

* Tiến hoá hoá học:

 - Chất vô cơ chuyển hóa thành các hợp chất hữu cơ đơn giản trong môi trường khí hậu nguyên thuỷ.

 - Các hợp chất hữu cơ đơn giản kết hợp tạo thành các phân tử hữu cơ phức tạp.

* Tiến hoá tiền sinh học:

 - Màng phospholipid bao bọc các phân tử hữu cơ, hình thành cấu trúc protobiont.

 - Protobiont, mang các đặc tính sống, hình thành tế bào sơ khai.

* Tiến hoá sinh học:

 - Tế bào nhân sơ xuất hiện và tiến hóa thành tế bào nhân thực.

 - Màng tế bào nhân sơ gấp nếp vào bên trong, bao bọc vùng chứa vật chất di truyền, tạo thành màng nhân và hệ thống lưới nội chất của tế bào nhân thực.

 - Các tế bào nhân thực sơ khai phát triển thành vi khuẩn hiếu khí và vi khuẩn lam, hình thành ti thể và lục lạp.

Câu 2: Mỗi người chúng ta có thể làm được những gì để giảm thiểu sự tuyệt chủng của các loài sinh vật trong tự nhiên?

Giải nhanh:

- Bảo tồn môi trường sống của các loài sinh vật.

- Hạn chế sử dụng các sản phẩm gây ô nhiễm.

- Hỗ trợ và tham gia các hoạt động bảo tồn động vật hoang dã.

- Tài trợ các nghiên cứu về bảo tồn động vật hoang dã và các giải pháp sáng tạo như phục hồi môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học.

- Thực hiện các hành động nhỏ hàng ngày như tiết kiệm năng lượng, sử dụng sản phẩm tái chế, và hạn chế sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc động vật hoang dã.

- Nghiêm cấm buôn bán động thực vật quý hiếm và thực hiện biện pháp trừng trị đối với các hành vi khai thác trái phép.

Câu 3: Hãy sưu tầm tài liệu mới nhất về cây tiến hoá phát sinh loài người.

Giải nhanh:

- Tổ tiên chung của người và các loài vượn hiện nay là loài vượn người sống trên cây (Australopithecus afarensis).

- Từ loài vượn người cổ đại Australopithecus đã phân hóa thành nhiều loài khác nhau, trong đó có nhánh tiến hóa thành loài Homo habilis (người khéo léo). Từ loài này hình thành nên nhiều loài khác trong đó có loài Homo erectus (người đứng thẳng) và tiếp đến là người hiện đại Homo sapiens và loài gần gũi với loài người hiện đại là Homo neanderthalensis (đã bị loài hiện đại cạnh tranh và làm tuyệt chủng cách đây khoảng 30.000 năm).

- Đến nay, chỉ còn loài người hiên đại Homo sapiens là còn tiếp tục tồn tại và phát triển.