BÀI 23. MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Một người khỏe mạnh bay từ Đông bán cầu sang Tây bán cầu, những ngày đầu tiên có thể bị mất ngủ ban đêm, buồn ngủ ban ngày. Nguyên nhân nào dẫn đến hiện tượng này?

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

Câu 1: Loài chim ở Hình 23.1 sống ở môi trường cạn hay môi trường nước? Giải thích.

Câu 2: Phân tích một ví dụ về hoạt động sống của sinh vật làm thay đổi môi trường sống của chúng.

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Câu 1: Phân biệt các nhóm nhân tố sinh thái. Cho ví dụ.

Câu 2: Lá trên cành/thân xếp so le với nhau (H 23.2a) đem lại lợi ích gì cho thực vật?

III. CÁC QUY LUẬT SINH THÁI

Câu 1: Quan sát Hình 23.5 và cho biết mức hoạt động sinh lí cao nhất của sinh vật nằm trong khoảng tác động nào.

Câu 2: Quan sát trong tự nhiên và lấy ví dụ về quy luật tác động không đồng đều của các nhân tố sinh thái lên sinh vật.

IV. NHỊP SINH HỌC

Câu 1: Em hãy nêu thêm các ví dụ về nhịp sinh học ở động vật, thực vật và người.

Câu 2: Trong chăn nuôi, người nuôi gà thường thắp đèn sáng để kéo dài thời gian ăn của gà, giúp tăng tốc độ sinh trưởng. Hành động thắp đèn sáng có ảnh hưởng đến nhịp ngày đêm của gà không? Giải thích.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Một số loài thực vật rụng lá như bàng (Terminalia catappa), xoan (Melia azedarach) trong mùa đông lạnh. Điều này có ý nghĩa gì đối với đời sống của chúng?

Câu 2: Mùa đông, người chăn nuôi gia súc thường che kín chuồng, ngăn gió lùa; mùa hè, chuồng nuôi được thông gió, phun nước trên mái. Em hãy vận dụng kiến thức về quy luật sinh thái để giải thích ý nghĩa của những việc làm này.

Câu 3: Ở người, nhịp sinh học điển hình là nhịp ngày đêm. Ban đêm, không còn ánh sáng, nhịp sinh học của cơ thể chậm dần lại, melatonin được tuyến tùng tiết ra khi ánh sáng giảm, gây buồn ngủ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra đồng hồ sinh học kiểm soát giấc ngủ của con người nhạy cảm nhất trong khoảng thời gian 2 giờ trước khi đi ngủ".

a) Hãy giải thích vì sao sử dụng điện thoại trước giờ đi ngủ lại gây khó ngủ, thậm chí mất ngủ.

b) Mỗi người nên làm gì để duy trì nhịp sinh học ổn định cho giấc ngủ?

Câu 4: Khi nghiên cứu sự phân bố của muỗi vằn (Aedes aegypti) gây bệnh sốt xuất huyết, người ta thấy chúng phân bố từ vùng vĩ độ cao cho tới vĩ độ thấp. Ruồi Glossina mang kí sinh trùng Trypanosoma gây bệnh ngủ châu Phi phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Phi. Em có nhận xét gì về giới hạn nhiệt độ của hai loài côn trùng này?

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Khi di chuyển từ Đông bán cầu sang Tây bán cầu, cơ thể phải thích nghi với múi giờ mới, gây ra sự mất cân bằng trong chu kỳ sinh học tự nhiên, dẫn đến mất ngủ ban đêm và buồn ngủ ban ngày.

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

Đáp án câu 1: Loài chim này sống ở cả môi trường cạn và nước, săn mồi dưới nước nhưng làm tổ trên cạn. Thức ăn và tổ ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của chúng.

Đáp án câu 2: Giun đất làm tơi xốp đất, thúc đẩy hoạt động của sinh vật phân giải, làm giàu dinh dưỡng cho đất, giúp cây trồng sinh trưởng và phát triển.

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Đáp án câu 1: 

2 nhóm: 

- Vô sinh (các yếu tố vật lý và hóa học như khí hậu, thổ nhưỡng, nước)

- Hữu sinh (các loài sinh vật tạo nên mối quan hệ ký sinh, cộng sinh, hợp tác, vật ăn thịt – con mồi).

Đáp án câu 2: Lá xếp so le trên cành/thân giúp tối đa hóa ánh sáng nhận được, tránh che khuất lẫn nhau, tăng cường hiệu suất quang hợp.

III. CÁC QUY LUẬT SINH THÁI

Đáp án câu 1: Sinh vật đạt mức hoạt động sinh lý cao nhất trong khoảng thuận lợi.

Đáp án câu 2: Ví dụ: Tôm he (Penaeus merguiensis) thích nghi với nồng độ muối cao (3,2 – 3,3%) khi trưởng thành, trứng và ấu trùng sống ở biển. Khi ấu trùng lớn hơn, chúng thích nghi với nồng độ muối thấp hơn (1,0 – 2,5%), di chuyển vào bờ và sống trong rừng ngập mặn đến khi trưởng thành rồi di cư ra biển.

IV. NHỊP SINH HỌC

Đáp án câu 1:

- Hoa anh thảo chỉ nở vào ban đêm.

- Gấu trúc đỏ thường ngủ ngày và kiếm ăn vào ban đêm.

- Con người thường ngủ vào ban đêm. 

Đáp án câu 2: Thắp đèn sáng ảnh hưởng đến nhịp ngày đêm của gà, làm thay đổi chu kỳ sinh học của chúng, bao gồm giấc ngủ, tiêu hóa, và sinh sản. Thắp đèn có thể kéo dài hoạt động của gà vào buổi tối, tăng cường tiêu hóa thức ăn và tăng tốc độ sinh trưởng, tối ưu hóa hiệu suất chăn nuôi.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Đáp án câu 1: Mùa đông, lượng mưa giảm khiến nước trong đất cũng giảm, làm cây hút nước ít hơn. Cây rụng lá để giảm thoát hơi nước và đảm bảo đủ nước cho mùa xuân. Nhiệt độ thấp khiến cây rụng lá để giảm diện tích tiếp xúc với không khí lạnh và hạn chế hậu quả của gió, tuyết có thể gây ra.

Đáp án câu 2:

Các biện pháp tạo môi trường thuận lợi cho gia súc phát triển khỏe mạnh:

- Mùa đông, che kín chuồng ngăn gió lùa để giữ ấm, giảm stress, tiết kiệm năng lượng, và ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe như cảm lạnh và viêm phổi.

- Mùa hè, thông gió và phun nước trên mái để giảm nhiệt độ, làm mát chuồng, giúp gia súc thoải mái và tránh stress do nóng bức. 

Đáp án câu 3: 

a, Ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại có bước sóng ngắn, ức chế não bộ và làm giảm sản xuất hormone melatonin, gây rối loạn giấc ngủ và làm giảm chất lượng giấc ngủ.

b, Biện pháp duy trì nhịp sinh học ổn định cho giấc ngủ:

- Tuân thủ thói quen hàng ngày.

- Dành thời gian ngoài trời khi còn sáng.

- Tập thể dục nhịp điệu từ 20 phút trở lên mỗi ngày.

- Ngủ trong môi trường thoải mái với ánh sáng, nhiệt độ và nệm phù hợp.

- Tránh rượu, caffeine, và nicotine vào buổi tối.

- Tắt màn hình trước khi ngủ và thử đọc sách hoặc thiền.

Đáp án câu 4: Muỗi vằn (Aedes aegypti) chịu được nhiệt độ lớn hơn so với ruồi Glossina. Muỗi vằn có thể sống ở nhiệt độ cao và thấp, trong khi ruồi Glossina chỉ sống ở nhiệt độ cao.