BÀI 26. QUẦN XÃ SINH VẬT

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Trên cây ở hình bên có nhiều loài cùng sinh sống, tất cả các sinh vật đó có được gọi là quần xã sinh vật không?

I. KHÁI NIỆM QUẦN XÃ SINH VẬT

Câu 1: Người ta thu thập các loài động vật từ nhiều nơi khác nhau rồi đem nuôi nhốt chung ở một địa điểm nhất định như vườn thú Hà Nội. Tập hợp các loài động vật đó có được gọi là quần xã không? Giải thích.

Câu 2: Hãy lấy một ví dụ về quần xã sinh vật và giải thích tại sao em gọi đó là quần xã.

II. CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN XÃ

Câu 1: Nêu các đặc trưng cơ bản của quần xã.

Câu 2: Quan sát Hình 26.3 và cho biết quần xã nào đa dạng hơn. Giải thích.

III. MỐI QUAN HỆ TRONG QUẦN XÃ VÀ SỰ PHÂN LI Ổ SINH THÁI

Câu 1: Quan sát Hình 26.5c, xác định loài nào có lợi, loài nào không có lợi cũng không bị hại.

Câu 2: Phân biệt mối quan hệ cộng sinh với quan hệ hợp tác.

IV. MỘT SỐ YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ BIỆN PHÁP BẢO VỆ QUẦN XÃ

Câu 1: Vì sao loài ngoại lai thường tác động tiêu cực đến các loài bản địa?

Câu 2: Lấy ví dụ về sự tuyệt chủng của một loài sinh vật do hoạt động khai thác quá mức của con người.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Trong một ô nghiên cứu diện tích 6,6 ha ở rừng nhiệt đới Malaysia, có 711 loài thực vật. Một ô nghiên cứu có diện tích tương đương ở khu rừng rụng lá của Michigan chỉ có 15 loài. Hãy phân tích nguyên nhân dẫn tới sự khác biệt này.

Câu 2: Khi nghiên cứu cấu trúc của một quần xã, một học sinh đã xác định được 6 loài thực vật với với độ phong phú tương đối của mỗi loài như sau: Alternanthera ficoidea: 5%, Cardamine hirsuta: 3%, Dicliptera chinensis: 70%, Amaranthus spinosus: 15%, Ageratum sp.: 2%, Ammannia baccifera: 5%. Hãy xác định vai trò sinh thái của loài Dicliptera chinensis.

Câu 3: Trong các vườn cây ăn quả, kiến đen tha rệp từ các lá già sang lá non và ăn đường do rệp bài tiết, rệp lấy chất dinh dưỡng từ cây. Hãy xác định mối quan hệ sinh thái của mỗi cặp sinh vật dưới đây và giải thích.

a) Kiến đen và rệp.

b) Rệp và thực vật.

c) Kiến đen và thực vật.

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Không phải tất cả sinh vật đó đều tương tác và có ảnh hưởng lẫn nhau, nên chúng không được coi là một quần xã.

I. KHÁI NIỆM QUẦN XÃ SINH VẬT

Đáp án câu 1: Tập hợp các loài động vật đó không được gọi là quần xã vì chúng không có mối liên hệ về dinh dưỡng và nơi ở.

Đáp án câu 2: 

- Ví dụ về quần xã sinh vật là tập hợp các quần thể sinh vật sống trong rừng mưa nhiệt đới.

- Điều này bởi vì rừng mưa nhiệt đới bao gồm các quần thể của nhiều loài khác nhau, chúng cùng sống ở rừng mưa nhiệt đới trong một thời gian nhất định và có mối liên hệ về dinh dưỡng và nơi ở với nhau.

II. CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN XÃ

Đáp án câu 1: Mỗi quần xã có đặc điểm riêng về độ đa dạng, thành phần loài, cấu trúc không gian và cấu trúc dinh dưỡng.

Đáp án câu 2: Quần xã B có số lượng loài lớn hơn và độ phong phú của các loài đồng đều hơn so với quần xã A, vì vậy quần xã B có độ đa dạng cao hơn quần xã A.

III. MỐI QUAN HỆ TRONG QUẦN XÃ VÀ SỰ PHÂN LI Ổ SINH THÁI

Đáp án câu 1: Loài có lợi: dương xỉ tổ chim; loài không có lợi cũng không bị hại: cây gỗ.

Đáp án câu 2: Quan hệ cộng sinh và quan hệ hợp tác đều có lợi cho các loài tham gia, nhưng quan hệ cộng sinh là bắt buộc và không thể tách rời, trong khi quan hệ hợp tác không bắt buộc và không ảnh hưởng đến sự tồn tại của mỗi loài.

IV. MỘT SỐ YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ BIỆN PHÁP BẢO VỆ QUẦN XÃ

Đáp án câu 1: Khi được nhập vào môi trường mới và không còn chịu kiểm soát của các tác nhân tự nhiên, loài ngoại lai có thể tăng nhanh số lượng cá thể, ảnh hưởng đến các nhân tố sinh thái và các loài bản địa. Chúng có thể cạnh tranh với loài bản địa về thức ăn và nơi ở, thậm chí trở thành loài ưu thế, thay đổi cấu trúc của quần xã và tạo ra trạng thái cân bằng sinh thái mới.

Đáp án câu 2: Ví dụ: Chim Dodo, loài đặc hữu của Cộng hòa Mauritius, đã tuyệt chủng vào năm 1662 do bị săn bắt quá mức.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Đáp án câu 1: 

Sự khác biệt lớn về đa dạng thực vật giữa rừng nhiệt đới Malaysia và khu rừng rụng lá của Michigan có thể do yếu tố khí hậu và môi trường sinh sống:

- Rừng nhiệt đới Malaysia có khí hậu ẩm ướt, nhiệt đới quanh năm, tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của nhiều loại cây thực vật. Trong khi đó, khu rừng rụng lá của Michigan thường có khí hậu lạnh hơn, với mùa đông lạnh và mùa hè mát mẻ hơn, giới hạn sự phát triển của nhiều loại cây thực vật.

- Rừng nhiệt đới Malaysia có độ đa dạng về thực vật cao, tạo môi trường sống cho sự phát triển của nhiều loài động vật. Trong khi đó, rừng rụng lá Michigan thường phát triển các loài cây thích nghi với khí hậu lạnh giá.

Đáp án câu 2: Vai trò sinh thái của loài Dicliptera chinensis: Loài này đóng vai trò quan trọng nhất trong quần xã, mang lại độ phong phú cao nhất. Chúng cung cấp thức ăn, nơi ở và tác động đến cấu trúc của quần xã thông qua hoạt động sinh học của mình, góp phần quan trọng vào sự đa dạng và ổn định của hệ sinh thái.

Đáp án câu 3: 

a) Kiến đen và rệp: Mối quan hệ hợp tác, không bắt buộc, vì cả hai loài đều có lợi mà không ảnh hưởng đến sự tồn tại của nhau.

b) Rệp và thực vật: Mối quan hệ kí sinh - vật chủ, rệp lấy chất dinh dưỡng từ cây mà không gây tổn thương ngay lập tức.

c) Kiến đen và thực vật: Mối quan hệ đối kháng, kiến đen được lợi nhưng lại gây hại gián tiếp cho thực vật.