BÀI 9: NHỮNG CHÂN TRỜI KÍ ỨC

VĂN BẢN: TÔI ĐÃ HỌC TẬP NHƯ THẾ NÀO?

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

TRƯỚC KHI ĐỌC

CH: Bạn đã học tập như thế nào trong những năm ở Tiểu học? Hãy hồi tưởng và chia sẻ với mọi người một kỉ niệm (vui/buồn) về việc học tập của bạn trong quãng thời gian đó.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1: Nếu ở vào tình huống bỗng nhiên được cảm thông, khích lệ như Pê-xcốp, bạn sẽ có cảm xúc giống hay khác với cảm xúc của nhân vật này?

CH2: Các câu hỏi của Đức Giám mục trong cuộc trò chuyện ở đoạn này có được Pê-xcốp đáp lại không? Những căn cứ nào giúp bạn nhận biết điều đó?

CH3: Việc biết "đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi" có phải là một dấu mốc quan hệ trọng trên bước đường học tập, trưởng thành của Pê-xcốp không? Vì sao?

CH4: Cụm từ "các bạn" trong đoạn văn này và đoạn kế tiếp cho thấy người kể chuyện đang hướng tới ai?

CH5: Trong đoạn này, Pê-xcốp đang nói đến phần "con thú", phần "con người" vốn có của ai và với mục đích gì?

SAU KHI ĐỌC

CH1: Tóm tắt nội dung của văn bản.

CH2: Sự xuất hiện của Đức Giám mục và cuộc trò chuyện giữa ngài với Pê-xcốp cùng các học sinh trong lớp đã có tác động như thế nào đến Pê-xcốp? Bạn có nhận xét gì về cách tác giả thuật lại cuộc trò chuyện này?

CH3: Bạn hiểu như thế nào về phần "thú", phần "người" và cuộc đấu tranh giữ hai phần này trong quan niệm của Pê-xcốp? Cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn trong văn bản đã có tác dụng gì trong việc thể hiện cuộc đấu tranh ấy?

CH4: Chỉ ra một số điểm khác nhau về nội dung và hình thức nghệ thuật giữa hai phần văn bản trước và sau câu "Tôi biết đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi". Những khác biệt như vậy có làm mất đi sự thống nhất trong tính chỉnh thể của tác phẩm không?

CH5: Phân tích một số chi tiết trong văn bản cho thấy nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm và nhận thức của nhân vật chính trong quá khứ có những điểm khác biệt. Giải thích lí do đó.

CH6: Phân tích một số chi tiết để làm rõ ý nghĩa của những trải nghiệm thực tế đời sống và tầm quan trọng của việc tự học qua sách đối với nhân vật Pê-xcốp?

Bài tập sáng tạo

CH: Hãy viết về một cuốn sách hoặc một tác phẩm nghệ thuật góp phần thay đổi suy nghĩ của bạn trong đoạn văn khoảng 200 chữ.

PHẦN II. 5 PHÚT SOẠN BÀI

TRƯỚC KHI ĐỌC

CH: - Trong những năm học Tiểu học, em đã làm cán bộ lớp. Điều đó yêu cầu em vừa phải cố gắng học tốt và sắp xếp thời gian để tham gia các hoạt động trường, lớp. Điểm số của em luôn đạt loại giỏi và cũng được thầy cô, bạn bè yêu quý.

- Hồi học lớp 2, có giai đoạn em viết chữ rất xấu và ẩu. Bố em dạy dỗ không được, có lần vì tức quá, bố em đã bắt chép phạt bài văn đến khi nào viết sạch đẹp mới được đi ngủ. Hôm đó em đã phải thức rất khuya, tay mỏi nhừ vì chép phạt. Nhưng nhờ đó mà em đã hình thành ý thức viết chữ sạch đẹp đến ngày hôm nay. Em rất biết ơn bố vì đã nghiêm khắc dạy bảo em từ những điều nhỏ nhất.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1: Nếu ở vào tình huống được cảm thông, khích lệ như vậy, em cũng sẽ có cảm xúc giống nhân vật Pê-xcốp, đó là cảm giác ấm áp, vui vẻ khi gặp được người đồng

cảm, hiểu và tôn trọng mình.

CH2: - Các câu hỏi của Đức Giám mục trong cuộc trò chuyện ở đoạn này có được Pê xcốp đáp lại.

- Căn cứ: Thông qua lời thoại của giám mục Cri-xan-phơ. 

CH3: Việc biết “đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi” là một dấu chấm mốc quan trọng trên bước đường học tập, trưởng thành của Pê-xcốp vì đó là một điều khiến nhân vật rất tự hào. Ngoài ra, xét về hoàn cảnh của cậu thì việc biết đọc có ý thức là một thành quả đáng tự hào khi cậu đã vượt lên chính mình.

CH4: Cụm từ “các bạn” trong đoạn văn này và đoạn kế tiếp cho thấy người kể chuyện đang hướng đến người đọc.

CH5: - Trong đoạn này, Pê-xcốp đang nói đến phần “con thú”, phần “con người” vốn có của bản thâu cậu bé.

- Mục đích: chia sẻ, bộc bạch cảm xúc của mình với người đọc; đưa ra vai trò của mỗi cuốn sách trong việc hình thành và phát triển tư duy, nhân cách, con người ở mỗi người.

SAU KHI ĐỌC

CH1: Truyện do nhân vật chính thuật lại quá trình học tập của mình ở hai chặng đường đời nối tiếp nhau. Hồi 6 – 7 tuổi, cậu bé Pê-xcốp mồ côi cha, được gửi đến học ở một ngôi trường của nhà thờ. Do chán học, lại bị một số thầy giáo có ác cảm, nên cậu thường bày nhiều trò nghịch ngợm, tinh quái. Khi gặp Đức Giám mục Cri-xan phơ, được khích lệ, cậu mới bắt đầu có ý thức học tập thì lại có tang mẹ, gia cảnh khốn khó. 10 tuổi, cậu phải “vào đời” kiếm sống. Từ đây, nhất là từ năm 14 tuổi, nhờ không ngừng tự học hỏi trong cuộc sống và ham mê đọc sách, Pê-xcốp đã từng bước trưởng thành và về sau trở thành đại văn hào Nga: M. Go-rơ-ki.

CH2: - Sự xuất hiện của Đức Giám mục và cuộc trò chuyện giữa ngài với Pe-xcốp cùng các học sinh trong lớp đã có tác động rất mạnh mẽ, sâu sắc đến Pe-xcốp. Pê-xcốp xem ngài là cứu tinh. Người đã nhìn ra và đánh thức tài năng thiên phú của cậu bé ngay trước lớp học.

- Nhận xét cách tác giả thuật lại cuộc trò chuyện:

+ Tạo sự tương phản rõ rệt với những gì thường ngày diễn ra trước đó.

+ Nội dung cuộc trò chuyện thân tình, ấm áp, gần gũi do Đức Giám mục vừa trò chuyện với Pê-xcốp vừa với cả lớp.

+ Tác giả – người kể chuyện hầu như chỉ kể lại lời của Đức Giám mục nhưng vẫn giúp thể hiện tiếng nói, tâm tình của Pê-xcốp và các học sinh cùng lớp với cậu bé.

+ Điểm nhìn của người kể chuyện ngôi thứ nhất hạn tri đã tạo ưu thế riêng làm cho hình tượng Đức Giám mục với Pê – xcốp cùng các HS trong lớp đều trở nên than thiết nổi bật.

CH3: - Phần thú: phần non nớt, bản năng, hoang dã, man rợ.

- Phần người: phần cao quý, có được nhờ quá trình học tập, tu dưỡng, trau dồi lẽ sống vươn tới tình thương yêu và khát vọng những điều gì tốt đẹp, xứng đáng với con người.

- Giữa hai phần này luôn có đấu tranh không dễ dàng: Pê-xcốp luôn khao khát chiến thắng phần con thú” trong bản thân, khao khát “tách khỏi con thú để lên tới gần con người, tới gần quan niệm về cuộc sống tốt đẹp nhất và về sự thèm khát cuộc sống ấy”. Con đường ấy như việc bước dần lên những bậc thang và là một quá trình rèn luyện lâu dài, không mệt mỏi; mỗi thành công chỉ là một bậc thang nhỏ nên cần phải nỗ lực vươn lên không ngừng.

- Ngôi kể thứ nhất, điểm nhìn qua nhân vật “tôi” - Pê-xcốpđã giúp thể hiện cuộc đấu tranh giữa phần “thú” và phần “người” sâu sắc, tác động mạnh mẽ tới người đọc, người đọc nhận thức được những khó khăn trên hành trình ấy.

CH4: - Khác biệt nội dung trước và sau câu "tôi biết đọc một cách có ý thức năm lên mười bốn tuổi": 

+ Ở phần trước: thuật lại hồi ức về những tháng ngày cậu bé Pê-xcốp học tập tại ngôi vừa kiếm sống vừa tư học trong sách nhà trường của nhà thờ. Ban đầu cậu bé bày ra bao nhiêu trò tinh quái, man rợ. Chỉ đến khi có Đức giám mục xuất hiện cậu mới chăm chỉ, chí thú vào việc học.

+ Ở phần sau: thuật lại những tháng năm Pê-xcốp vừa kiếm sống vừa tự học trong sách vở và cuộc đời. Trải qua biết bao dằn vặt, băn khoăn, cuối cùng nhờ có sách và những nỗ lực đọc, khám phá của bản thân Pê-xcốp đã trưởng thành.

- Khác biệt trong hình thức nghệ thuật: 

+ Trước câu đó, tác giả có thể dùng phong cách kể chuyện chi tiết, gây ấn tượng mạnh, dùng nhiều mẩu chuyện sự việc kịch tính bất ngờ, sử dụng đối thoại và thủ pháp đối lập. Tác giả hóa thân vào nhân vật cậu bé mang điểm nhìn, giọng điệu của một cậu bé vừa giữ một khoảng cách, một thái độ tự phê phán, chế nhễu.

+ Ở sau câu đó: sử dụng nghệ thuật kể chuyện tổng hợp: kết hợp kể chuyện với trữ tình biểu cảm, kết hợp độc thoại và trò chuyện với độc giả, sử dụng nhiều ẩn dụ, tỉ dụ sâu sắc từ trải nghiệm đời sống, từ đọc sách mà có.

- Những khác biệt như vậy không làm mất đi sự thống nhất trong tính chỉnh thể của tác phẩm mà làm cho tác phẩm có nhiều giá trị hơn, ý nghĩa hơn.

CH5: Nhận thức của tác giả ở thời điểm viết tác phẩm (khi ông 45 - 50 tuổi) khác nhiều so với nhận thức của nhân vật chính (tác giả hồi bé, thời trẻ 6 - 7 tuổi). Trong văn bản có không ít chi tiết cho thấy khoảng cách thời gian, tuổi tác và nhận thức giữa người viết và nhân vật. Ở phần đầu, từ thời điểm viết tác phẩm nhìn nhận lại sự việc cách hành xử của cậu bé, tuy nhập vai nhưng người kể chuyện vẫn hé mở khoảng cách. Ở phần sau, nhận thức của tác giả về sách, cuộc đời, con người càng lúc càng rõ hơn, chín hơn, gắn chân lí hơn và cũng gần với nhận thức của tác giả tại thời điểm viết tác phẩm hơn.

CH6: - Chi tiết trong văn bản thể hiện ý nghĩa của những trải nghiệm thực tế đời sống nhân vật Pê-xcốp:

+ “..cuộc sống địa ngục ấy, sự nhạo báng không ngớt ấy của người đối với người, niềm say mê bệnh tật ấy, niềm say mê làm khổ nhau, thứ khoái lạc của những kẻ nô

lệ”

+ “tất cả những khắc nghiệt, bẩn thỉu và tàn bạo hằng ngày diễn ra trước mắt tôi

đều không phải là cái có thực, đều là thừa”

+“...có những người sống khổ cực hơn, khó khăn hơn tôi, điều đó an ủi tôi phần nào….”

- Một số chi tiết trong văn bản thể hiện tầm quan trọng của việc tự học qua sách đối với nhân vật Pê-xcốp:

+ “...làm cho tôi gắn bó với thế giới, cuộc đời cũng đối với tôi càng trở nên rực rỡ có ý nghĩa”

+ “...lôi cuốn tôi đi, đi tìm cái chưa biết, cái làm tôi xúc động tâm tình”

+ “.. trở nên điềm tĩnh hơn, tin ở mình hơn, làm việc hợp lý hơn và ngày càng ít để ý đến vô số những chuyện bực bội trong cuộc sống”

=> Việc tự học qua sách đóng vai trò rất lớn trong việc hình thành và phát triển nhân cách của nhân vật, sách đã làm thay đổi một cậu bé nghịch ngợm, bồng bột thành một người có ích hơn, sống cảm thông và biết chia sẻ, có những suy nghĩ sâu xa, đứng đắn.

Bài tập sáng tạo

CH: Chúng ta ai cũng có tuổi thơ. Đây được coi như quãng thời gian quý giá và thuần khiết nhất của cuộc đời. Và em đã tự cất đi một tấm vé đặc biệt để sau này khi lớn lên có thể trở về kỉ niệm tuổi thơ của mình. 

- Đó chính là cuốn "Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ" của tác giả Nguyễn Nhật Ánh. Tác giả Nguyễn Nhật Ánh đã quá quen thuộc đối với các độc giả lứa tuổi thanh thiếu niên. 

- Có nhiều nhà xuất bản nhưng em thích đọc nhất là bản của Nhà xuất bản Trẻ. Trên trang bìa là một màu xanh giống như nền xanh của bầu trời, nơi mỗi khi ta ngước lên lại thầm có ước mơ, hy vọng và mong muốn. 

- Hình ảnh chiếc máy bay giấy tuổi thơ tái hiện cho em khoảng thời gian vô tư, hồn nhiên và tràn ngập tiếng cười. Sẽ chẳng có phương tiện hay hình thức vận tải nào phù hợp hơn máy bay giấy và những kỉ niệm để có thể đưa ta trở về tuổi thơ. 

- Cuốn truyện có tổng cộng 12 chương xoay quanh cuộc sống những năm tháng tuổi thơ và tình bạn dễ thương của 4 bạn nhỏ. 

- Đọc sách khiến em nhớ về tất cả những trò chơi ngày bé như bịt mắt bắt dê, nhảy dây,... nhìn thấy chính bản thân mình ở trong đó với sự thật thà, ngây ngô, có cả dại dột và ước mơ trong lòng. 

- Chúng ta không thể trách thế hệ trẻ bây giờ không có tuổi thơ như ngày xưa mà phải trách rằng chính người lớn không thể tạo ra môi trường giống như xưa. 

- "Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ" là một cuốn sách hay mà các bạn cũng như các phụ huynh nên đọc một lần. Nó sẽ là quà tặng rất ý nghĩa cho con em cũng như bạn bè của chúng ta. Hãy cùng nhau xây dựng một tuổi thơ thật đẹp và ý nghĩa.