VIẾT VĂN BẢN NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC (BÀI THƠ) HOẶC TÁC PHẨM NGHỆ THUẬT (BỨC TRANH, PHO TƯỢNG)

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

*Văn bản “Con chào mào, một thông điêp đa nghĩa”.

CH1: Cách mở bài của văn bản trên có gì đặc sắc?

CH2: Các luận điểm trong văn bản bàn về vấn đề gì? Những câu nào là câu chủ đề của mỗi luận điểm?

CH3: Tác giả đã sử dụng những lí lẽ, bằng chứng nào để làm sáng tỏ luận điểm?

*Văn bản 2: Thiếu nữ chơi đàn nguyệt - tranh lụa của Mai Trung Thứ

CH1: Nội dung luận điểm thứ nhất và luận điểm thứ hai là gì?

CH2: Tác giả đã dùng những lí lẽ, bằng chứng nào để làm sáng tỏ luận điểm?

CH3: Cách kết luận của bài viết này có điểm gì khác với cách kết luận của bài viết "Con chào mào", "một thông điệp đa nghĩa".

Thực hành viết theo quy trình.

CH: Hãy viết bài văn nghị luận về một bài thơ hoặc một bức tranh/pho tượng mà bạn yêu thích.

PHẦN II. 5 PHÚT SOẠN BÀI

*Văn bản “Con chào mào, một thông điêp đa nghĩa”.

CH1: Cách mở bài đã dẫn dắt từ việc hủy hoại môi trường sang hình ảnh chim chào mào.

CH2: - Có hai luận điểm trong văn bản:

+ Luận điểm 1 bàn về nét đặc sắc của nội dung.

+ Luận điểm 2 bàn vẽ nét đặc sắc của nghệ thuật.

- Câu chủ đề của mỗi luận điểm:

+ Luận điểm 1: “Về nội dung, bài thơ gợi ra những thông điệp đa nghĩa.”

+ Luận điểm 2: “Về hình thức nghệ thuật, bài thơ có nhiều nét đặc sắc”.

CH3: - Luận điểm 1: có 2 lí lẽ

+ Câu chuyện về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên;

+ Giúp người đọc phân biệt được cái đẹp và cái có ích.

- Luận điểm 2: có 2 lí lẽ

+ Hình ảnh tượng trưng, giàu ý nghĩa;

+ Ngôn ngữ thơ giản dị, gần gũi, có sức gợi cảm, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.

- Các bằng chứng được lấy từ bài thơ: khung nắng, khung gió, nhành cây xanh; con chào mào đầm trắng mũ đỏ; tôi ôm khung nắng, khung gió…

*Văn bản 2: Thiếu nữ chơi đàn nguyệt - tranh lụa của Mai Trung Thứ

- Luận điểm 1: có 2 lí lẽ

+ Câu chuyện về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên;

+ Giúp người đọc phân biệt được cái đẹp và cái có ích.

- Luận điểm 2: có 2 lí lẽ

+ Hình ảnh tượng trưng, giàu ý nghĩa;

+ Ngôn ngữ thơ giản dị, gần gũi, có sức gợi cảm, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.

- Các bằng chứng được lấy từ bài thơ: khung nắng, khung gió, nhành cây xanh; con chào mào đầm trắng mũ đỏ; tôi ôm khung nắng, khung gió…

*Văn bản “Thiếu nữ chơi đàn nguyệt – tranh lụa của Mai Trung Thu”.

CH1: - Luận điểm 1: Nội dung bức tranh

- Luận điểm 2: Kĩ thuật vẽ tranh

CH2: - Luận điểm 1: Lí lẽ, bằng chứng là trọng tâm bức tranh, sự hoà quyện đầy uyển chuyển và trữ tình giữa hình ảnh và âm thanh, mời gọi người xem trải nghiệm khoảnh khắc được lưu lại trong bức tranh.

- Luận điểm 2: Lí lẽ, bằng chứng là bố cục bức tranh, hướng nhìn của cô gái và phông nền bức tranh.

CH3: - Cách kết luận của bài viết “Con chào mào”, một thông điệp đa nghĩa là tóm tắt nội dung nghệ thuật của bài thơ.

- Cách kết luận của "Thiếu nữ chơi đàn nguyệt” – tranh lụa của Mai Trung Thứ khẳng định giá trị cũng như vai trò của bức tranh trong việc mở ra một chương mới trong lịch sử nghệ thuật Việt Nam.

Thực hành viết theo quy trình.

CH: 

Bước 1: Chuẩn bị viết

Xác định để tài

- Tìm bài thơ hay tên bức tranh/ pho tượng mà bạn yêu thích hoặc có ấn tượng mạnh mẽ.

• Liệt kê một vài lí do khiến bạn thích hoặc có ấn tượng về tác phẩm đó.

Xác định mục đích viết, đối tượng người đọc

Để bài viết đạt được hiệu quả giao tiếp, bạn hãy tự hỏi: Tôi viết bài này nhằm mục đích gì? Người đọc bài này có thể là những ai? Họ mong chờ điều gì từ bài viết của tôi?

Thu thập tư liệu

Để có ý tưởng viết bài nghị luận về một bài thơ, bạn hãy:

– Thu thập thông tin về tác giả, thời đại, chủ đề và cảm hứng sáng tác.

– Tìm hiểu thể thơ, bố cục, cấu tứ, từ ngữ, hình ảnh, cách gieo vần, ngắt nhịp, các biện pháp tu từ giọng điệu.... và hiệu quả của các yếu tố này đối với việc thể hiện nội dung bài thơ.

– Ghi chép những suy nghĩ của bản thân về tác phẩm.

– Tìm đọc các bài viết về bài thơ (nếu có), tham khảo các ý kiến nhận xét, đánh giá của người viết về tác phẩm, ghi chép những ý kiến sâu sắc, những ý kiến trái chiều về tác phẩm.

Để có ý tưởng viết bài nghị luận về một bức tranh/ pho tượng bạn hãy:

– Thu thập thông tin về tác giả, thời đại, chủ đề và cảm hứng sáng tác; xác định thể loại (tranh chân dung lịch sử/ tĩnh vật/ phong cảnh/...; tượng đài/ tượng tròn).

- Quan sát kĩ bức tranh/ pho tượng trên những phương diện như: kích thước (khổ tranh, kích cỡ tượng); chất liệu tranh (sơn dầu hay sơn mài, màu nước,...)/ chất liệu tượng (cẩm thạch, đồng gỗ, thạch cao,...); hình ảnh con người/ sự vật (được thể hiện theo bút pháp tả thực hay trừu tượng); màu sắc (sáng hay tối, nóng hay lạnh, rực rỡ hay êm dịu); đường nét và hình khối (thô ráp hay mượt mà, có ranh giới rõ ràng hay mờ nhoè); bố cục; không gian được thể hiện (rộng lớn hay nhỏ hẹp, sâu hay nông, khoáng đạt, tự do hay chật chội, ngột ngạt,...).

– Tác động của các thành tố đó đối với việc thể hiện nội dung bức tranh/ pho tượng. 

– Tìm đọc các bài viết về bức tranh pho tượng (nếu có), tham khảo các ý kiến nhận xét, đánh giá của người viết về tác phẩm, ghi chép những ý kiến sâu sắc, những ý kiến trái chiều về tác phẩm.

Xác định các yếu tố của bài thơ, bức tranh/ pho tượng đã kết hợp với nhau như thế nào để tạo ra một tổng thể toàn vẹn và tổng thể đó có tác động như thế nào đối với bạn.

Lưu ý: Khi ghi chép thông tin về bài thơ/ bức tranh/ pho tượng, bạn cần ghi đầy đủ nguồn tài liệu: tên tác giả, tên bài viết, tên sách/ tạp chí/ trang web, năm công bố bài viết. Nếu thông tin được tìm trên trang web thì cần ghi rõ thời điểm bạn truy cập trang web đó.

Bước 2: Tìm ý, lập dàn ý

Tìm ý

Lưu ý: Bạn không cần nêu tất cả các yếu tố về nội dung và hình thức của tác phẩm mà chỉ cần nêu một số nét mà bạn cho là đặc sắc nhất để bàn luận.

Lập dàn ý

Sắp xếp các ý đã tìm thành một dàn ý.

- Giới thiệu tên tác phẩm, tác giả, khái quát nội dung ý nghĩa của tác phẩm.

- Lần lượt nêu từng luận điểm (ít nhất là hai luận điểm).

- Luận điểm thứ nhất: nêu và nhận xét về nội dung tác phẩm.

- Luận điểm thứ hai: nêu và nhận xét một số nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm.

- Mỗi luận điểm cần được làm sáng tỏ bằng lí lẽ và bằng chứng.

Lưu ý: Có thể hoán đổi vị trí của luận điểm thứ nhất và thứ hai.

• Khẳng định giá trị của tác phẩm hoặc nêu ý nghĩa của tác phẩm đối với bản thân/người đọc.

Bước 3: Viết bài

Từ dàn ý đã lập, bạn hãy viết bài văn theo một số gợi ý:

- Nêu rõ luận điểm trong câu chủ đề.

- Sắp xếp các ý theo một trình tự hợp lí.

Ví dụ: Nếu những nét đặc sắc về nghệ thuật được xếp là luận điểm thứ nhất thì bạn cần làm rõ những nét đặc sắc đó đã góp phần làm rõ nội dung tác phẩm như thế nào (luận điểm thứ hai).

- Có thể trích dẫn một số ý kiến đánh giá về tác phẩm của các nhà phê bình văn

học/nghệ thuật để tăng sức thuyết phục cho lí lẽ và bằng chứng.

Lưu ý: Cách triển khai luận điểm khi nghị luận về một bài thơ và nghị luận về một bức tranh/ pho tượng có sự khác nhau (xem lại "Con chào mào”, một thông điệp đa nghĩa và "Thiếu nữ chơi đàn nguyệt” – tranh lựa của Mai Trung Thứ) để thấy rõ sự khác biệt này.