I. TÌM HIỂU CHUNG VỀ KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC (BÀI THƠ) HOẶC TÁC PHẨM NGHỆ THUẬT (BỨC TRANH, PHO TƯỢNG).

1. Khái niệm

Nghị luận về một tác phẩm văn học (bài thơ) hoặc một tác phẩm nghệ thuật (bức tranh, pho tượng) là kiểu bài nghị luận dùng lí lẽ, bằng chứng để làm rõ giá trị nội dung và một số nét đặc sắc về nghệ thuật của một bài thơ hoặc một bức tranh, pho tượng.

2. Yêu cầu đối với kiểu bài

• Về nội dung:
• Nêu được một số nét đặc sắc về nội dung của tác phẩm (từ ngữ, hình ảnh, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng, thông điệp,..) và nghệ thuật của tác phẩm (từ ngữ, hình ảnh, bố cục, thể thơ, vẫn, nhịp, các biện pháp nghệ thuật trong bài thơ; chất liệu, bố cục, màu sắc, chi tiết nghệ thuật,... của bức tranh/ pho tượng).
• Có những lí lẽ xác đáng, hợp lí dựa trên các bằng chứng tiêu biểu từ tác phẩm.
• Về hình thức, đảm bảo các yêu cầu của kiểu bài nghị luận: lập luận chặt chẽ; kết hợp các thao tác nghị luận; diễn đạt mạch lạc; sử dụng các phương tiện liên kết hợp lí để giúp người đọc nhận ra mạch lập luận.
• Bố cục đảm bảo ba phần:
• Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận (tên tác phẩm, tác giả, khái quát nội dung, ý nghĩa của tác phẩm hoặc nếu định hướng của bài viết).
• Thân bài: Lần lượt trình bày các luận điểm về những nét đặc sắc về nội dung và hình thức nghệ thuật; đưa ra lí lẽ và bằng chứng đa dạng, thuyết phục để làm sáng tỏ luận điểm; các luận điểm, lí lẽ, bằng chứng được sắp xếp theo trình tự hợp lí.
• Kết bài: Khẳng định giá trị của tác phẩm hoặc nếu ý nghĩa của tác phẩm đối với bản thân người đọc.

II. PHÂN TÍCH BÀI VIẾT THAM KHẢO CON CHÀO MÀO, MỘT THÔNG ĐIỆP ĐA NGHĨA

1. Cách mở bài của văn bản

Câu 1: Nét đặc sắc trong cách mở bài của bài viết này là từ thực tế của việc huỷ hoại môi trường dẫn dắt vào hình ảnh chim chào mào trong bài thơ; đồng thời, nếu được tên tác giả, tác phẩm.

2. Các luận điểm của văn bản

Có hai luận điểm trong VB, luận điểm thứ nhất bản về nét đặc sắc của nội dung, luận điểm thứ hai bàn về nét đặc sắc của nghệ thuật. Câu chủ đề của luận điểm thứ nhất là “Về nội dung, bài thơ gợi ra những thông điệp đa nghĩa, câu chủ đề của luận điểm thứ hai là “Về hình thức nghệ thuật, bài thơ có nhiều nét đặc sắc”.

3. Lí lẽ, bằng chứng

• Để làm sáng tỏ luận điểm thứ nhất, tác giả đã dùng hai lí lẽ: 
• Câu chuyện về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên; 
• Giúp người đọc phân biệt được cái đẹp và cái có ích. 
• Để làm sáng tỏ luận điểm thứ hai, tác giả đã dùng hai lí lẽ: 
• Hình ảnh tượng trưng, giàu ý nghĩa; 
• Ngôn ngữ thơ giản dị, gần gũi, có sức gợi cảm, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm.
• Để tăng sức thuyết phục cho lí lẽ, tác giả đã sử dụng các bằng chứng từ bài thơ khung nắng, khung gió, nhành cây xanh; con chào mào đầm trắng mũ đỏ; tôi ôm khung nắng, khung gió,...

III. PHÂN TÍCH BÀI VIẾT THAM KHẢO “THIẾU NỮ CHƠI ĐÀN NGUYỆT” – TRANH LỤA CỦA MAI TRUNG THỨ

1. Luận điểm thứ nhất và luận điểm thứ hai

• Nội dung luận điểm thứ nhất là nội dung bức tranh.
• Nội dung luận điểm thứ hai là kĩ thuật vẽ tranh.

2. Lí lẽ, bằng chứng

• Những lí lẽ, bằng chứng để làm sáng tỏ luận điểm thứ nhất là trọng tâm bức tranh, sự hoà quyện đầy uyển chuyển và trữ tình giữa hình ảnh và âm thanh, mời gọi người xem trải nghiệm khoảnh khắc được lưu lại trong bức tranh. 
• Những lí lẽ, bằng chứng để làm sáng tỏ luận điểm thứ hai là bố cục bức tranh, hướng nhìn của cô gái và phông nền bức tranh.

3. Cách kết luận của bài viết

Trong khi cách kết luận của “Con chào mào”, một thông điệp đa nghĩa là tóm tắt nội dung, nghệ thuật của bài thơ thì cách kết luận của “Thiếu nữ chơi đàn nguyệt” – tranh lụa của Mai Trung Thứ khẳng định giá trị cũng như vai trò của bức tranh trong việc mở ra một chương mới trong lịch sử nghệ thuật Việt Nam.

IV. CHỌN ĐỀ TÀI

• Xác định đúng vấn đề cần nghị luận.
• Nêu được những thông tin cơ bản về tác giả, tác phẩm, nội dung chính, thông điệp…
• Vấn đề cần nghị luận thuộc yếu tố hình thức hoặc nội dung của tác phẩm.

V. TÌM Ý 

Nêu được một số nét cho là đặc sắc nhất để đưa vào bài viết bàn luận.

VI. LẬP DÀN Ý

• Các nhóm phải đảm bảo ít nhất hai luận điểm, một luận điểm về nội dung, một luận điểm về nghệ thuật của tác phẩm.
• Mỗi luận điểm cần được làm sáng tỏ bằng lí lẽ và bằng chứng.