Slide bài giảng ngữ văn 8 kết nối bài 8: Nhà thơ của quê hương làng cảnh Việt Nam

Tóm lược nội dung

VĂN BẢN. NHÀ THƠ CỦA QUÊ HƯƠNG LÀNG CẢNH VIỆT NAM (XUÂN DIỆU)

CÂU HỎI MỞ ĐẦU

CH1. Em biết những tác phẩm văn học nào viết về mùa thu? Chia sẻ với các bạn về vẻ đẹp của mùa thu trong một tác phẩm mà em yêu thích

Trả lời rút gọn:

Những tác phẩm viết về mùa thu: Thu điếu, Nhàn, Thu ẩm,....

Thu điếu nằm trong chùm thơ thu gồm ba bài nức danh nhất về thơ Nôm của Nguyễn Khuyến. Bài thơ nói lên một nét thu đẹp tĩnh lặng nơi làng quê xưa, biểu lộ mối tình thu đẹp mà cô đơn, buồn của một nhà Nho nặng tình với quê hương đất nước.

Thu điếu cũng như Thu ẩm, Thu vịnh chỉ có thể được Nguyễn Khuyến viết vào thời gian sau khi ông đã từ quan về sống ở quê nhà (1884). Hai câu thơ: Ao thu lạnh lẽo nước trong veo - Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo mở ra một không gian nghệ thuật, một cảnh sắc mùa thu đồng quê. Chiếc ao thu nước trong veo có thể nhìn được rong rêu tận đáy, tỏa ra khí thu lạnh lẽo như bao trùm không gian.

Không còn cái se lạnh đầu thu nữa mà là đã thu phân, thu mạt rồi nên mới lạnh lẽo như vậy. Trên mặt ao thu đã có một chiếc thuyền câu bé tẻo teo tự bao giờ. Một chiếc gợi tả sự cô đơn của thuyền câu. Bé tẻo teo nghĩa là rất bé nhỏ; âm điệu của vần thơ cũng gợi ra sự hun hút của cảnh vật (trong veo - bé tẻo teo). Đó là một nét thu đẹp và êm đềm.

CÂU HỎI GIỮA BÀI

CH1. Vấn đề được bàn luận trong bài.

Trả lời rút gọn:

Vấn đề được bàn luận trong bài là nhà thơ Nguyễn Khuyến về các bài thơ viết về mùa thu.

CH2. Ý kiến của người viết về bài thơ "Thu ẩm"

Trả lời rút gọn:

Bài thơ "Thu ẩm" không phải chỉ nói trong một thời điểm, là trong một đêm trăng hạn định, mà tổng hợp nhiều thời điểm, khái niệm, khái quát về cảnh thu. Nếu chỉ nói cảnh một đêm thu có trăng thì bài thơ tù túng và thiếu logic.

CH3. Câu mở đầu đoạn thể hiện ý kiến của người viết về bài "Thu vịnh"

Trả lời rút gọn:

Trong bài này mang cái hồn của cảnh vật mùa thu hơn cả, cái thanh, cái trong, cái nhẹ, cái ao được thể hiện ngay trong phần mở đầu. Mang thần của cảnh mùa thu, cái hồn, cái thần của cảnh thu tỏa xuống cả cảnh vật.

CH4. Cách tác giả nêu lí lẽ bằng chứng để chứng minh cho ý kiến.

Trả lời rút gọn:

Tác giả chứng minh cho ý kiến là từ cây tre Việt Nam những cây còn non, ít lá, thanh mảnh cao vót như cái cần câu in lên trời biếc, gió đẩy đưa khe khẽ, thật thanh đạm, hợp với hồn thu

CH5. Câu văn đánh giá chung về ba bài thơ thu 

Trả lời rút gọn:

Ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến, nhìn gộp chung lại, là thành công tốt đẹp của quá trình dân tộc hoá nội dung mùa thu cho thật là thu Việt Nam, trên đất nước ta, và dân tộc hóa hình thức lời thơ, câu thơ cho thật là Nôm, là Việt Nam.

CÂU HỎI CUỐI BÀI

CH1. Văn bản Nhà thơ của quê hương làng cảnh Việt Nam bàn luận về vấn đề gì? Những yếu tố nào giúp em nhận ra điều đó?

Trả lời rút gọn:

• Văn bản Nhà thơ của quê hương làng cảnh Việt Nam bàn luận về vấn đề: Nguyễn Khuyến và những bài thơ nôm viết về ba bài thơ thu: Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh,....

• Những yếu tố nào giúp em nhận ra điều đó là: mùa thu của Việt Nam, nước ta, đất nước nhà mình, tên các bài thơ thu thu vịnh, thu điếu, thu ẩm,.…

CH2. Tác giả nghị luận chỉ ra đặc điểm chung nào ở ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến?

Trả lời rút gọn:

Đặc điểm chung của ba bài thơ thu: 

+ Viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật

+ Cảnh trí đơn giản gần gũi,quen thuộc với làng quê Việt, không rườm rà, lòe loẹt mà cũng không gò bó khuôn sáo.

+ Đậm đà màu sắc quê hương đất nước.

CH3. Tuy điểm gặp gỡ, nhưng mỗi bài thơ vẫn có vẻ đẹp riêng. Em hãy tìm các luận điểm thể hiện sự khác biệt và nêu các lí lẽ, bằng chứng tiêu biểu mà tác giả sử dụng để làm sáng tỏ luận điểm.

Trả lời rút gọn:

+ Thu vịnh phác họa khái quát những đặc điểm nổi bật về mùa thu: Trong ba bài thơ, bài thu vịnh mang cái hồn của cảnh vật mùa thu hơn cả, cái thanh, cái trong, cái nhẹ cái cao

+ Thu điếu dừng lại ở 1 không gian thời gian cụ thể: Trên 1 ao thu,vào 1 chiều thu,1 ông già ngồi trên chiếc thuyền bé tẻo teo: Thu điếu là điển hình hơn cả cho mùa thu của làng cảnh Việt Nam.

+ Thu ẩm quan sát cảnh thu trong nhiều thời điểm khác nhau để thâu tóm những nét nên thơ nhất.

  => 3 bài thơ là 3 cảnh trí khác nhau,màu sắc khác nhau,âm hưởng khác nhau,nhưng đều thể hiện:

+ Tâm sự non nước đầy vơi của nhà thơ.

+ Tài năng nghệ thuật bậc thầy của Nguyễn Khuyến:Hình tượng và ngôn ngữ đạt đến sự điêu luyện,là đỉnh cao của sự giản dị mà đầy chất thơ.Sử dụng nhiều bút pháp nghệ thuật đặc sắc (Đối ngắn rất chỉnh, gieo vần độc đáo),Kết hợp nhạc điệu và âm thanh tinh tế.

CH4. Các luận điểm, lí lẽ, bằng chứng mà Xuân Diệu sử dụng có vai trò như thế nào trong việc thể hện luận đề?

Trả lời rút gọn:

Các luận điểm, lí lẽ, bằng chứng mà Xuân Diệu sử dụng góp phần làm sáng tỏ luận đề.

CH5. Tác giả đã sử dụng những cách nêu bằng chứng nào? Em có nhận xét gì về cách phân tích bằng chứng của tác giả?

Trả lời rút gọn:

từ cây tre Việt Nam, hình ảnh ao cá, cảnh ao chuôm nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, và những ngôn từ gần gũi mộc mạc về làng quê Việt Nam. 

CH6. Xuân Diệu cho rằng ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến là thành công tốt đẹp của quá trình "dân tộc hóa nội dung mùa thu" và "dân tộc hóa hình thức lời thơ". Em suy nghĩ như thế nào về nhận định trên 

Trả lời rút gọn:

Em hoàn toàn đồng ý với nhận định trên của Xuân Diệu về hình ảnh thôn quê hiện lên trong cả ba bài về mùa thu của Nguyễn Khuyến.

- Thu vịnh:

+ Bài thơ là một bức tranh tổng hợp về mùa thu, không chỉ tập trung vào một nơi cụ thể mà là một khái quát về mùa thu. Nguyễn Khuyến đã sử dụng các hình ảnh đặc trưng cho mùa thu ở thôn quê Việt Nam như bầu trời xanh, cành tre mảnh mai, gió thu nhẹ, mặt nước biếc phủ sương khói, ánh trăng, chùm hoa trước giậu... để tạo nên hình ảnh thuần túy của mùa thu. Cảm nhận tinh tế của thi nhân được thể hiện rõ qua cách dùng từ:

+ Trong bài thơ "Thu vịnh", không khí mùa thu ở làng quê được tả bằng cách im ắng và phảng phất nỗi u hoài. Thi nhân bày tỏ tâm trạng bâng khuâng buồn, khi không gian và thời gian trở nên mông lung, không xác định. Thế giới thiên nhiên trong bài thơ gợi lên cảm giác yên bình và trầm lặng, trước những biến động của cuộc đời, Nguyễn Khuyến mong muốn được mãi mãi sống trong vẻ đẹp thanh tĩnh của làng quê.

- Thu điếu: 

+ Bài thơ tạo ra một cảm nhận mùa thu từ góc nhìn thơ mộng của người câu cá. Nó mở đầu với hình ảnh đặc biệt của một đặc trưng mùa thu ở vùng quê đồng bằng Bắc Bộ: ao thu. Trong cảnh này, mọi thứ được miêu tả trong sự tĩnh lặng và trong trẻo, tạo ra một không gian hài hòa và nhẹ nhàng.

+ Đây là mùa thu được cảm nhận bằng tâm trạng của một người ngồi uống rượu. Lúc này, cảnh thu sẽ mang các ấn tượng nỗi niềm riêng – dường như cũng chập chờn, mờ ảo. Có lẽ vì thế mà bài thơ có nhiều từ lấp láy và dùng vần “oe”.

- Thu ẩm:

+ Không miêu tả riêng một cảnh thu ở một thời điểm nào mà là sự “tổng hợp nhiều cảnh thu ở nhiều thời điểm” (Xuân Diệu). Bài thơ cũng không hề có một chữ “thu” (khác với “trời thu” ở Thu vịnh và “ao thu” ở Thu điếu). Vậy mà đọc lên ta nhận ra chính xác cảnh sắc thu quen thuộc của làng quê Việt Nam. Đây là một mái nhà tranh bình dị trong ngõ tối vào đêm sâu lập lòe những con đom đóm 

+ Bài thơ tạo trong ta ấn tượng “phi thời gian” nhưng cũng gợi rất sâu vào không khí tĩnh mịch, trong lành vô cùng thân thuộc của thôn quê Việt Nam.

– Trong bài thơ thu của Nguyễn Khuyến, không chỉ có cảnh vật mà còn có hình ảnh của chính thi nhân. Trong chùm thơ này, hình ảnh của Nguyễn Khuyến được thể hiện rất rõ ràng, khác hẳn với những thơ trước đó. Tác giả luôn suy ngẫm về thời cuộc và đặt nó vào các bài thơ của mình. Mỗi bài thơ mang một sắc thái riêng, nhưng vẫn giữ được bản sắc của Nguyễn Khuyến. Cảnh làng quê Việt Nam trong thơ thể hiện sự đẹp đẽ, đơn giản, và gần gũi. Điều này là minh chứng cho phong cách trữ tình của Nguyễn Khuyến, với những nét chấm phá tinh tế, không làm mất đi vẻ đẹp của quê hương.

- Đây là ý kiến đúng: Ba bài thơ của Nguyễn Khuyến mỗi bài đều tập trung vào cảnh thu và hồn thu của làng quê, đồng thời phản ánh cuộc sống, phong tục và con người. Trong đó, tâm trạng buồn lặng lẽ của nhà thơ được phảng phất. Cảnh vật trong thơ mang đậm hơi thở của vùng quê Bắc Bộ, từ bầu trời xanh cao, không khí trong lành đến hình ảnh ao bèo và thuyền câu. Những chi tiết này không chỉ mô tả về quê hương mà còn chứa đựng tâm hồn của Nguyễn Khuyến. Bằng cảm xúc yêu thương quê hương và cuộc sống bình dị, tĩnh lặng của làng quê, Nguyễn Khuyến đã thành công trong việc tạo ra những bức tranh thu sắc nét, độc đáo. Điều này đã đưa tên tuổi ông lên vị thế danh giá trong dòng văn học về mùa thu và làng quê Việt Nam.

CH7. Em có nhận xét gì về nghệ thuật nghị luận văn bản ( cách mở đầu, dẫn dắt vấn đề, tổ chức luận điểm, ngôn ngữ, giọng văn nghị luận,...)?

Trả lời rút gọn:

Tác giả sắp xếp nghệ thuật nghị luận một cách mạch lạc và logic, bắt đầu với việc giới thiệu về nhà thơ Nguyễn Khuyến và ba bài thơ của ông. Sau đó, tác giả đưa ra các luận điểm chính để phân tích và lập luận, rõ ràng chỉ ra lý do cho quan điểm của mình và thảo luận về điểm tương đồng và khác biệt trong mỗi bài thơ thu của Nguyễn Khuyến. Ngôn ngữ gần gũi và phân tích dễ hiểu, với sự sâu sắc và dấu ấn của văn hóa làng quê Việt Nam. Đặc biệt, tác giả sử dụng nhiều cụm từ mang tính dân tộc như "mùa thu Việt Nam", "nước ta", "đất nước của mình" để làm cho bài viết gần gũi và chân thành hơn.

VIẾT KẾT NỐI VỚI ĐỌC 

Viết đoạn văn khoảng (7- 9 câu) nêu cảm nhận của em về một hình ảnh đặc sắc trong một bài thơ thu của Nguyễn Khuyến.

Trả lời rút gọn:

Nguyễn Khuyến chọn các chi tiết đặc trưng của mùa thu miền Bắc như ao thu, gió thu, trời thu. Ao thu là biểu tượng duy nhất của mùa thu, mang đặc điểm lạnh lẽo và trong veo, tượng trưng cho sự gần gũi và bình dị của quê hương. Trời thu trong xanh là hình ảnh quen thuộc, với bầu trời xanh ngắt tinh khiết và những đám mây lơ lửng. Cảnh vật được mô tả vô cùng tinh tế và hài hòa, từ ao nhỏ đến thuyền bé, từ gió nhẹ đến sóng gợn, từ trời xanh đến nước trong. Những hình ảnh này tạo nên bức tranh mùa thu đẹp đẽ và sâu lắng trong thơ Nguyễn Khuyến.