Giáo án chuyên đề Sinh học 12 mới năm 2024 kết nối tri thức

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

CHUYÊN ĐỀ 2. KIỂM SOÁT SINH HỌC

BÀI 5: KHÁI NIỆM, CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA KIỂM SOÁT SINH HỌC

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

Sau bài học này, HS sẽ:

 - Nêu được khái niệm kiểm soát sinh học.

 - Phân tích được cơ sở khoa học của kiểm soát sinh học.

 - Phân tích được vai trò của kiểm soát sinh học.

2. Năng lực

Năng lực chung:

 - Năng lực tự chủ và tự học: Luôn chủ động, tích cực tìm hiểu kiến thức. Lập được kế hoạch tự nghiên cứu tìm hiểu về kiểm soát sinh học và ứng dụng của kiểm soát sinh học trong đời sống.

 - Năng lực giao tiếp và hợp tác: Sử dụng ngôn ngữ khoa học kết hợp thảo luận trong nhóm xây dựng nội dung kiến thức theo yêu cầu.

 - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Xây dựng được ý tưởng mới trong việc ứng dụng kiến thức kiểm soát sinh học vào đời sống.

Năng lực sinh học:

 - Năng lực nhận thức sinh học:

o        Nêu được khái niệm kiểm soát sinh học.

o        Phân tích được cơ sở khoa học của kiểm soát sinh học.

o        Phân tích được vai trò của kiểm soát sinh học.

 - Năng lực tìm hiểu thế giới sống: Nhận biết được kiểm soát sinh học là biện pháp sử dụng các loài sinh vật hoặc sản phẩm của chúng làm suy giảm kích thước quần thể sinh vật gây hại cho cây trồng, vật nuôi, từ đó sử dụng kiến thức về mối quan hệ sinh thái giữa các loài vào giải thích các mối quan hệ của sinh vật trong chuỗi và lưới thức ăn.

 - Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: HS đề xuất được ý tưởng về ứng dụng kiểm soát sinh học diệt trừ sâu, bệnh hại để phục vụ đời sống con người.

3. Phẩm chất

 - Chăm chỉ: Tích cực học tập, tự nghiên cứu bài học để chuẩn bị cho nội dung bài học mới.

 - Trách nhiệm: Nghiêm túc trong học tập, rèn luyện và hoàn thành nội dung được giao.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

1. Đối với giáo viên

 - SGK, SGV, kế hoạch bài dạy môn Chuyên đề học tập Sinh học 12.

 - Máy tính, máy chiếu.

 - Các video liên quan đến nội dung bài học:

https://youtu.be/tPdj11dd9A0

https://youtu.be/_2QUtN7uhtc

ht.... Đối với học sinh

 - SGK Chuyên đề học tập Sinh học 12 - Kết nối tri thức.

 - Nghiên cứu bài học, video trước giờ lên lớp.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Nêu được phương pháp giúp cây trồng sinh trưởng tốt mà không gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe người tiêu dùng và môi trường.

b. Nội dung: GV đặt vấn đề, thu hút HS vào chủ đề bài học; HS quan sát hình ảnh và trả lời câu hỏi mở đầu SGK trang 33.

c. Sản phẩm học tập:

 - Câu trả lời của HS.

 - Tâm thế hứng khởi, sẵn sàng, mong muốn khám phá kiến thức mới của HS.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chiếu hình ảnh cây rau bắp cải bị sâu gây hại, yêu cầu HS thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi mở đầu SGK trang 33:  - GV chiếu hình ảnh cây rau bắp cải bị sâu gây hại, yêu cầu HS thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi mở đầu SGK trang 33:

Làm thế nào để hạn chế sâu hại rau bắp cải (như hình dưới đây) mà không gây hại cho sức khỏe con người và môi trường?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-  - HS quan sát video, vận dụng hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).  - GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV m - GV mời HS xung phong trả lời:

Gợi ý trả lời: Sử dụng thiên địch; chăm sóc cây trồng; lựa chọn thời gian gieo trồng hợp lí; lựa chọn giống cây trồng phù hợp; sử dụng thuốc trừ sâu sinh học,...

- GV mời HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung.  - GV mời HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV  - GV nhận xét câu trả lời của HS và chốt đáp án.

- GV dẫn dắt  - GV dẫn dắt gợi mở cho HS: Kiểm soát sinh học là gì? Vì sao cần kiểm soát sinh học? Để tìm ra câu trả lời chính xác cho các câu hỏi này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu - Bài 5. Khái niệm, cơ sở khoa học của kiểm soát sinh học.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về khái niệm kiểm soát sinh học

a. Mục tiêu:

- Trình bày khái niệm kiểm soát sinh học. Nêu được tên các thiên địch và hiểu được vai trò của thiên địch với sản xuất nông nghiệp và môi trường sinh thái. - Trình bày khái niệm kiểm soát sinh học. Nêu được tên các thiên địch và hiểu được vai trò của thiên địch với sản xuất nông nghiệp và môi trường sinh thái.

- Nêu được một số ưu, nhược điểm của kiểm soát sinh học. - Nêu được một số ưu, nhược điểm của kiểm soát sinh học.

b. Nội dung: GV giao nhiệm vụ học tập; HS nghiên cứu, tìm hiểu nội dung mục I SGK trang 33 - 35 và thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Khái niệm, ưu và nhược điểm kiểm soát sinh học.

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 2: Tìm hiểu về cơ sở khoa học

a. Mục tiêu: Nêu được cơ sở khoa học của kiểm soát sinh học. Hiểu và giải thích được cơ sở khoa học của các biện pháp kiểm soát sinh học. Phân biệt được các đại diện thiên địch dựa vào đặc điểm cấu tạo hoặc cách tiêu diệt con mồi.

b. Nội dung: GV giao nhiệm vụ học tập; HS nghiên cứu, tìm hiểu nội dung mục II, quan sát Hình 5.3 - 5.5 SGK trang 35 - 40 và thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Cơ sở khoa học kiểm soát sinh học.

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 3: Tìm hiểu về vai trò của kiểm soát sinh học

a. Mục tiêu: Phân tích được các vai trò của kiểm soát sinh học.

b. Nội dung: GV giao nhiệm vụ học tập; HS nghiên cứu, tìm hiểu nội dung mục III SGK trang 40 và thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Vai trò của kiểm soát sinh học.

d. Tổ chức hoạt động:

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS củng cố kiến thức đã học về kiểm soát sinh học.

b. Nội dung: GV nêu nhiệm vụ học tập; Cá nhân HS trả lời các câu hỏi trắc nghiệm khách quan và câu hỏi luyện tập để củng cố lại kiến thức đã học.

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS cho các câu hỏi trắc nghiệm khách quan.

d. Tổ chức hoạt động:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV nêu yêu cầu:  - GV nêu yêu cầu: Khoanh tròn vào đáp án đặt trước câu trả lời đúng

Câu 1. Sử dụng thiên địch để phòng trừ các sinh vật gây hại hay dịch bệnh thay cho việc sử dụng thuốc trừ sâu là ứng dụng của quan hệ nào?

• A. Quan hệ đối kháng.                                   B. Quan hệ ức chế - cảm nhiễm.
• C. Khống chế sinh học.                                 D. Quan hệ cạnh tranh.

Câu 2. Ví dụ nào sau đây không phải là ứng dụng kiểm soát sinh học?

• A. Nuôi cá để diệt bọ gậy.
• B. Cây bông mang gene kháng sâu bệnh của vi khuẩn.
• C. Nuôi mèo để diệt chuột.
• D. Dùng ong mắt đỏ để diệt sâu đục thân hại lúa.

Câu 3. Hiện tượng kiểm soát sinh học trong quần xã dẫn đến hệ quả nào sau đây?

• A. Đảm bảo cân bằng sinh thái.            B. Làm cho quần xã không phát triển được.
• C. Làm mất cân bằng sinh thái.            D. Đảm bảo cấu trúc không gian của quần xã.

Câu 4. Để giảm kích thước của quần thể ốc bươu vàng trong tự nhiên, xét về mặt lí thuyết, cách nào trong số các cách dưới đây đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất?

• A. Thu nhặt, tiêu hủy càng nhiều ổ trứng của chúng càng tốt.
• B. Tìm kiếm và tiêu diệt ốc ở tuổi trưởng thành.
• C. Nhân nuôi thiên địch (nếu có) và thả vào tự nhiên nơi có ốc bươu vàng sinh sống.
• D. Hạn chế nguồn thức ăn của chúng.

Câu 5. Ví dụ nào sau đây về sinh vật kí sinh được ứng dụng trong kiểm soát sinh học?

• A. Giun đũa sống trong đường tiêu hóa của người.
• B. Ấu trùng ong mắt đỏ kí sinh trên sâu hại.
• C. Cá ép sống bám trên cá lớn.
• D. Cây phong lan bám trên thân cây gỗ trong rừng.

Câu 6. Hiện tượng kiểm soát sinh học có thể xảy ra giữa các quần thể nào sau đây trong quần xã?

• A. Quần thể ếch đồng và quần thể chim sẻ.
• B. Quần thể cá chép và quần thể cá mè.
• C. Quần thể chào mào và quần thể sâu đo.
• D. Quần thể chim sâu và quần thể sâu đo.

Câu 7. Có bao nhiêu nhận định sau đây là đúng về ưu điểm của biện pháp sử dụng loài thiên địch so với biện pháp sử dụng thuốc trừ sâu hóa học?

(1) Thường không gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người.

(2) Không gây ô nhiễm môi trường.

(3) Không phụ thuộc vào điều kiện khí hậu và thời tiết.

(4) Nhanh chóng dập tắt tất cả các loại bệnh dịch.

• A. 3.                                B. 4.                                C. 2.                               D. 1.

Câu 1. Vì sao không nên sử dụng các biện pháp kiểm soát sinh học khi sâu hại bùng phát thành dịch?

Câu 2. Hãy tìm thêm một ví dụ về kiểm soát sinh học xảy ra trong tự nhiên mà em chứng kiến hoặc sưu tầm được.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.  - HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.  - GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời: - GV mời đại diện HS trả lời:

Đáp án câu hỏi trắc nghiệm khách quan:

Đáp án câu hỏi luyện tập

Câu 1. Khi sâu hại bùng phát thành dịch thì biện pháp kiểm soát sinh học không dập được dịch vì kiểm soát sinh học chỉ có tác dụng giữ cho kích thước quần thể sinh vật gây hại dưới ngưỡng chứ không loại bỏ hoàn toàn sinh vật gây hại.

Câu 2.

                          Chất dẫn dụ                                           Bẫy sinh học

 + Bọ cánh cứng ba khoang tiêu diệt sâu non.

 + Bọ xít nước ăn thịt tiêu diệt bọ rầy.

 + Ong đen kí sinh bọ xít tiêu diệt bọ xít.

 + Chuồn chuồn kim tiêu diệt bướm hại.

- GV mời đại diện HS khác nhận xét, bổ sung.  - GV mời đại diện HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức. - GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

- GV chuyển sang hoạt động vận dụng. - GV chuyển sang hoạt động vận dụng.

• D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

a. Mục tiêu: HS thực hiện làm các bài tập vận dụng để nắm vững kiến thức và giải thích các hiện tượng liên quan đến kiểm soát sinh học trong thực tiễn.

b. Nội dung: GV giao nhiệm vụ; HS vận dụng kiến thức đã học và hiểu biết về thực tiễn, thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS cho câu hỏi vận dụng liên quan đến kiểm soát sinh học trong thực tiễn.

d. Tổ chức hoạt động:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm (3 - 4 HS) trả lời các câu hỏi sau: - GV yêu cầu HS thảo luận nhóm (3 - 4 HS) trả lời các câu hỏi sau:

Câu 1. Trichoderma sp. là loại nấm được sử dụng phổ biến trong trồng trọt. Chúng tổng hợp một số chất có hoạt tính sinh học như: kháng khuẩn, kích thích sinh trưởng. Đặc biệt quần thể nấm Trichoderma trong đất tăng trưởng rất nhanh trở thành loài đối kháng với nấm gây bệnh.

a) Sử dụng kiến thức về mối quan hệ sinh thái giữa các loài, giải thích vì sao nên trộn nấm Trichoderma với phân hữu cơ để bón lót?

b) Sử dụng nấm Trichoderma trong trồng trọt có được coi là biện pháp kiểm soát sinh học không?

Câu 2. Cho các ví dụ sau về kiểm soát sinh học:

(1) Thả ong mắt đỏ để kiểm soát số lượng sâu đục thân lúa.

(2) Nuôi mèo để bắt chuột.

(3) Dùng nấm đối kháng (nấm trắng) kí sinh rầy nâu hại cây lúa.

(4) Sử dụng kiến vàng tấn công bọ xít xanh giảm tỉ lệ cam, quýt bị rụng quả.

(5) Thả chuồn chuồn cỏ ăn rệp hại cây trồng.

 - Hãy xác định đối tượng được dùng để kiểm soát sinh vật gây hại trong từng ví dụ trên.

 - Khi sử dụng các đối tượng trên để kiểm soát sinh học thì có tiêu diệt hoàn toàn các đối tượng gây hại không?

Câu 3. Các biện pháp sau được dùng để ngăn ngừa sự gia tăng của quần thể gây hại:

(1) Dùng thuốc trừ sâu hóa học để phun lên rau, tất cả sâu rau bị tiêu diệt.

(2) Thả bọ rùa vào vườn cam, bọ rùa đã ăn phần lớn rệp hại cây cam.

(3) Thả loài ong chuyên kí sinh vào vườn dừa để tiêu diệt bọ dừa.

 - Hãy xác định biện pháp kiểm soát sinh học trong các biện pháp trên.

 - Chỉ nên sử dụng biện pháp nào khi dịch hại vượt ngưỡng?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận, vận dụng hiểu biết về thực tiễn kết hợp với kiến thức đã học để trả lời câu hỏi. - HS thảo luận, vận dụng hiểu biết về thực tiễn kết hợp với kiến thức đã học để trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần thiết). - GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Đại diện nhóm HS xung phong trả lời câu hỏi:  - Đại diện nhóm HS xung phong trả lời câu hỏi:

Câu 1. a) Sử dụng chế phẩm nấm Trichoderma ủ phân hữu cơ để bón cho cây trồng sẽ giúp tăng cường hệ sinh vật có ích trong đất. Nhờ có hoạt động ủ phân cung cấp chất dinh dưỡng cho nấm phát triển, tăng mật độ nấm Trichoderma lên.

 + Nấm Trichoderma có khả năng định cư trên rễ cây và trong vùng đất xung quanh rễ (rhizosphere). Chúng tạo thành một lớp, phủ lên rễ và ngăn chặn sự phát triển của các loài nấm gây bệnh cho cây. Nấm Trichoderma có khả năng chịu được nhiều loại hợp chất phòng vệ do cây tiết ra, giúp cho việc định cư trên rễ dễ dàng hơn. Trichoderma cũng không ảnh hưởng đến các vi sinh vật có lợi cho cây như nấm cộng sinh (mycorrhiza) hay vi khuẩn cố định nitrogen (Rhizobium).

 + Nấm Trichoderma bám vào những vùng rễ cây như những sinh vật cộng sinh khác, sự đeo bám này mang lại lợi ích cho cả cây trồng lần Trichoderma. Nó tiết ra đất những chất kích thích để rễ cây ăn sâu xuống lòng đất, làm cho rễ cây khỏe hơn và tăng khả năng hút dinh dưỡng, tăng khả năng phòng vệ, tạo thành một lớp bảo vệ vùng rễ cây tránh sự xâm nhập của mầm bệnh.

 + Cây giảm khả năng nhiễm bệnh nhờ nấm Trichoderma bám vào các đầu rễ cây, tăng khả năng ra hoa, thụ phấn, tăng trọng lượng quả và chiều cao của cây, làm tăng năng suất cây trồng.

 + Khi bón phân đã ủ Trichoderma sẽ cung cấp một lượng lớn vi sinh vật có lợi cho đất, làm cho đất tơi xốp, giàu mùn, các chất dinh dưỡng trong đất dễ dàng được vận chuyển đến cây trồng.

b) Nấm đối kháng Trichoderma có khả năng tiết các enzyme khống chế sự phát triển của các loại nấm gây bệnh khác như các loại nấm gây thối rễ: Pythium, Rhizoctonia và Fusarium…; đối kháng với nấm Phytophthora spp. gây hại trên sầu riêng → Sử dụng nấm Trichoderma trong trồng trọt được coi là biện pháp kiểm soát sinh học hiệu quả, đem lại nhiều triển vọng.

Câu 2. - Ong mắt đỏ, mèo, nấm trắng, kiến vàng, chuồn chuồn.

 - Kiểm soát sinh học chỉ có tác dụng giữ lại cho kích thước quần thể sinh vật gây hại dưới ngưỡng mà không loại bỏ hoàn toàn sinh vật gây hại.

Câu 3. - Biện pháp (2), (3).

 - Biện pháp (1).

- HS nhóm khác nhận xét, bổ sung. - HS nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét kết quả thảo luận của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm. - GV nhận xét kết quả thảo luận của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn kiến thức và kết thúc tiết học. - GV chuẩn kiến thức và kết thúc tiết học.

E. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ:

 - Ôn lại kiến thức đã học.

 - Tìm hiểu thêm về các biện pháp kiểm soát sinh học đang được áp dụng trong sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam (https://youtu.be/_2QUtN7uhtc).

 - Chuẩn bị Bài 6 - Biện pháp kiểm soát sinh học.

PHỤ LỤC

Phiếu đánh giá của giáo viên cho các nhóm (8 – 10 HS/1 nhóm)

Lưu ý: Tổng điểm là gói điểm tương đương 100 điểm/nhóm. HS tự chia cho từng thành viên dựa vào phiếu đánh giá trong nhóm; yêu cầu: điểm chẵn, không chia điểm lẻ.