BÀI 6. VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1945

MỞ ĐẦU

Cuối tháng 8-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh rời Tân Trào về ở tại nhà số 48 phố Hàng Ngang (Hà Nội). Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khỏi thảo bản Tuyên ngôn Độc lập. Sau này, nhà số 48 phố Hàng Ngang trở thành một trong những di tích lịch sử của phong trào cách mạng Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945.

Vậy từ năm 1930 đến năm 1945, phong trào cách mạng Việt Nam diễn ra như thế nào? Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945 xuất phát từ những nguyên nhân nào và có ý nghĩa gì? Đảng Cộng sản Đông Dương có vai trò gì trong Cách mạng tháng Tám?

Giải rút gọn:

1. Phong trào cách mạng Việt Nam:

- Là một phong trào sôi nổi, mạnh mẽ, thể hiện tinh thần đoàn kết của nhân dân

- Phong trào đã góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp, đưa Việt Nam trở thành một nước độc lập, dân chủ.

1. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử:

- Nguyên nhân thắng lợi: 

+ Có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhân dân Việt Nam có truyền thống yêu nước, ý chí đấu tranh kiên cường và tinh thần đoàn kết một lòng.

+ Quân phiệt Nhật bị đánh bại, tạo điều kiện khách quan thuận lợi cho nhân dân Việt Nam tổng khởi nghĩa thành công.

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Phá tan xiềng xích cai trị Pháp, Nhật, lật đổ chế độ quân chủ, giành độc lập cho đất nước, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà

+ Góp phần thắng lợi chung của nhân dân tiến bộ thế giới, cổ vũ tinh thần đấu tranh tự giải phóng của nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc trên thế giới.

1. Vai trò Đảng Cộng sản Đông Dương:

- Là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đại biểu cho lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả quốc gia, dân tộc.

- Đảng đã đưa ra đường lối đúng đắn, phù hợp với điều kiện lịch sử, tập hợp được lực lượng hùng hậu và lãnh đạo nhân dân giành thắng lợi.

I. PHONG TRÀO CÁCH MẠNG VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1945

Câu hỏi: Mô tả những nét chủ yếu về hoàn cảnh, diễn biến, kết quả, ý nghĩa của phong trào cách mạng 1930-1931.

Giải rút gọn:

- Hoàn cảnh:

+ Cuộc đại suy thoái kinh tế gây ảnh hưởng nặng nề 

+ Nông nghiệp, công nghiệp đều sa sút; giá nhiều mặt hàng xuất khẩu giảm mạnh.

+ Pháp tăng thuế, đồng thời sa thải, giảm lương, tăng giờ làm đối với công nhân, viên chức. Đời sống của đại bộ phận người dân Việt Nam bần cùng, cực khổ. 

- Diễn biến:

+ Tháng 2-1930: cuộc đấu tranh của công nhân ở một số địa phương,

+ Tháng 5-1930: Phong trào đấu tranh nhân ngày Quốc tế lao động phát triển 

+ Tháng 9-1930: Phong trào phát triển trên cả nước, đạt đỉnh cao là "Xô viết".

- Kết quả: thực dân Pháp khủng bố, đàn áp dã man các cuộc đấu tranh của nhân dân. Phong trào cách mạng chịu nhiều tổn thất và bước vào giai đoạn thoái trào.

- Ý nghĩa: khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; thể hiện tinh thần yêu nước, khả năng cách mạng của nhân dân. 

Câu hỏi: Đọc thông tin tư liệu và quan sát các hình 6.4, 6.5, mô tả những nét chủ yếu về hoàn cảnh lịch sử, diễn biến, kết quả, ý nghĩa của phong trào dân chủ 1936-1939.

Giải rút gọn:

- Hoàn cảnh lịch sử:

+ Khách quan: Các thế lực phát xít lên cầm quyền đe doạ hoà bình thế giới. 

+ Chủ quan: Năm 1936, Mặt trận Nhân dân lên cầm quyền ở Pháp, chủ trương nới lỏng các quyền tự do dân chủ ở trong nước và ở các nước thuộc địa. Đảng Cộng sản Đông Dương đề ra chủ trương chống phát xít và chiến tranh để bảo vệ hoà bình; thành lập Mặt trận Thống nhất nhân dân phản để Đông Dương

- Diễn biến:

+ Phong trào Đông Dương đại hội: Năm 1936, được tin Chính phủ Pháp cử phái đoàn sang điều tra tình hình Đông Dương, Đảng Cộng sản Đông Dương phát động phong trào Đông Dương đại hội 

+ Phong trào mít tinh, biểu tình, bãi công

+ Đấu tranh trên lĩnh vực báo chí. 

+ Đấu tranh nghị trường

- Kết quả: Buộc chính quyền thuộc địa Pháp thực hiện một số cải cách dân chủ. Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, thực dân Pháp tăng cường đàn áp, phong trào đấu tranh dân chủ chấm dứt.

- Ý nghĩa: thể hiện vai trò và sự lãnh đạo linh hoạt của Đảng Cộng sản Đông Dương, tinh thần yêu nước, đoàn kết và ý chí đấu tranh của nhân dân Việt Nam. 

II. CUỘC VẬN ĐỘNG TIẾN TỚI KHỞI NGHĨA GIÀNH CHÍNH QUYỀN.

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 6.6, nêu tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp – Nhật.

Giải rút gọn:

- Chính trị: Năm 1940 Pháp – Nhật câu kết cai trị Việt Nam. 

- Xã hội: Xoá bỏ các quyền tự do dân chủ, tăng cường bắt lính, đàn áp nhân dân

- Kinh tế: tăng thuế, vơ vét tài nguyên, thóc, gạo để phục vụ chiến tranh khiến lương thực khan hiếm, giá cả tăng vọt.

- Văn hoá – tư tưởng: cấm tuyên truyền về chủ nghĩa cộng sản, tài liệu cách mạng.

Câu hỏi: Trình bày sự chuẩn bị của nhân dân Việt Nam tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền.

Giải rút gọn:

- Chuyển hướng chiến lược: chủ trương chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng bắt đầu được đề ra trong Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 6 tháng 11-1939 tại Bà Điểm (Hóc Môn – Gia Định), được bổ sung trong Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 7 tháng 11-1940 tại Đình Bảng (Từ Sơn Bắc Ninh), hoàn chỉnh trong Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 8 tháng 5-1941 tại Pác Bó (Cao Bằng)

- Sự ra đời của Mặt trận Việt Minh: tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 8 (5-1941), thành lập Việt Nam Độc lập Đồng minh 

- Cao trào kháng Nhật cứu nước: Nhật độc chiếm cai trị Đông Dương. Ngày 12-3-1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ra Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. 

- Cao trào kháng Nhật cứu nước diễn ra sôi sục trên cả nước với nhiều hình thức và biện pháp.

- Cao trào kháng Nhật là cuộc tập dượt đấu tranh của quần chúng chuẩn bị tiến tới tổng khởi nghĩa.

Câu hỏi: Trình bày diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945 và sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

Giải rút gọn:

- Tháng 8-1945, Nhật Bản tuyên bố đầu hàng quân Đồng minh không điều kiện. Quân Nhật ở Đông Dương hoang mang rệu rã. Đảng Cộng sản Đông Dương và Mặt trận Việt Minh lãnh đạo nhân dân tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên 

- Ngày 13-8-1945, thành lập Uỷ ban Khởi nghĩa toàn quốc, phát lệnh tổng khởi nghĩa trong cả nước.

- Từ ngày 14 đến ngày 15-8-1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp và xác định thời cơ, thông qua kế hoạch lãnh đạo toàn dân tổng khởi nghĩa. 

- Diễn biến các cuộc khởi nghĩa:

+ 14-8-1945: Quảng Ngãi, Thanh Hoá,...

+ 16-8-1945: giải phóng thị xã Thái Nguyên.

+ 18-8-1945: Bốn tỉnh: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh và Quảng Nam giành được chính quyền.

+ 19-8-1945: Khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội.

+ 23-8-1945: Khởi nghĩa thắng lợi ở Huế.

+ 25-8-1945: Khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn

+ 28-8-1945: Đồng Nai Thượng và Hà Tiên giành được chính quyền.

- Ngày 30-8-1945, tại Huế, sụp đổ của chế độ quân chủ. Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập ra đời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

Câu hỏi:

– Nêu nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

– Đánh giá vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Giải rút gọn:

1. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử:

- Nguyên nhân thắng lợi: 

+ Có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhân dân Việt Nam, có truyền thống yêu nước, ý chí đấu tranh kiên cường và tinh thần đoàn kết 

+ Quân phiệt Nhật bị đánh bại, tạo điều kiện khách quan thuận lợi cho nhân dân Việt Nam tổng khởi nghĩa thành công.

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Phá tan xiềng xích cai trị của Pháp, Nhật, lật đổ chế độ quân chủ, giành độc lập cho đất nước, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà; mở ra kỉ nguyên mới cho dân tộc Việt Nam độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

+ Góp phần vào thắng lợi chung của nhân dân tiến bộ thế giớ, cổ vũ tinh thần đấu tranh tự giải phóng của nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc trên thế giới.

1. Đánh giá vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.

- đội tiên phong, đại biểu cho lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả quốc gia, dân tộc.

- Đảng đã đưa ra đường lối đúng đắn, phù hợp với điều kiện lịch sử, tập hợp được lực lượng hùng hậu và lãnh đạo nhân dân giành thắng lợi.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Lập bảng tóm tắt những sự kiện chính của phong trào cách mạng Việt Nam trong giai đoạn 1930 – 1945 theo mẫu sau vào vở ghi.

Giải rút gọn:

Câu 2: Sưu tầm tư liệu về tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945. Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học.

Giải rút gọn:

- "Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam" 

- "Cách mạng tháng Tám năm 1945" 

- "Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945"