BÀI 4. CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1939 – 1945)

MỞ ĐẦU

Hình bên là tranh biếm hoạ có tên “Vương quốc người tí hon mới", miêu tả Hít-le người khổng lồ đang nằm trên bãi cỏ với nhiều nhà lãnh đạo hàng đầu của các nước châu Âu là những người tí hon nhượng bộ phát xít Đức. Bức tranh được vẽ năm 1938, chỉ một năm trước khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.

Vậy nguyên nhân nào dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai? Cuộc chiến tranh này diễn ra như thế nào và để lại những hậu quả gì đối với lịch sử nhân loại? Liên Xô và các nước khác trong phe Đồng minh có vai trò gì trong chiến thắng chủ nghĩa phát xít?

Giải rút gọn:

1. Nguyên nhân:

- Mâu thuẫn giữa các nước để quốc về thị trường và thuộc địa 

- Sự đối lập trong Trật tự Véc-xai - Oa-sinh-tơn

- Cuộc đại suy thoái kinh tế 1929 – 1933

- Hình thành chủ nghĩa phát xít ở Đức, chủ nghĩa quân phiệt phục hồi ở Nhật Bản.

1. Diễn biến:

-  Ngày 1-9-1939, Đức tấn công Ba Lan, bùng nổ Chiến tranh thế giới thứ hai.

- Chiến tranh bùng nổ lan rộng toàn thế giới

- Ngày 1 - 1-1942, khối Đồng minh chống phát xít thành lập 

- Tháng 11-1942, Liên Xô phản công Xta-lin-grát và giành thắng lợi, xoay chuyển cục diện chiến tranh, quân Đồng minh chuyển từ phòng ngự sang phản công

- Từ ngày 16-4 đến 9-5-1945, Liên Xô tiến hành chiến dịch Béc-lin, đánh bại và buộc Đức đầu hàng không điều kiện.

- Ngày 6 và 9-8-1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Nhật Bản. 

- Ngày 15-8-1945, Nhật Bản đầu hàng không điều kiện, Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc

1. Hậu quả:

- Hơn 1,7 tỉ người bị lôi kéo vào cuộc chiến

- Hàng nghìn thành phố, làng mạc, cơ sở kinh tế trên thế giới bị phá huỷ. 

1. Vai trò Liên Xô và các nước khác trong phe Đồng minh:

+ Liên Xô, Mỹ, Anh giữ vai trò trụ cột chống chủ nghĩa phát xít 

+ Lực lượng yêu chuộng hoà bình, các mặt trận đoàn kết chống phát xít trên thế giới cũng góp phần vào tiêu diệt một bộ phận quân đội của phe phát xít.

I. NGUYÊN NHÂN BÙNG NỔ

Câu hỏi: Trình bày nguyên nhân dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai.

Giải rút gọn:

- Mâu thuẫn giữa các nước để quốc về thị trường và thuộc địa 

- Hai nhóm nước đối lập hình thành: Anh, Pháp, Mỹ  và Đức, I-ta-li-a, Nhật Bản 

- Cuộc đại suy thoái kinh tế 1929 - 1933 khiến những mâu thuẫn này sâu sắc, dẫn đến chủ nghĩa phát xít thắng thế Đức, chủ nghĩa quân phiệt phục hồi ở Nhật Bản. 

=> Đức, Nhật Bản, I-ta-li-a chủ trương gây chiến tranh, nhằm chia lại thị trường và thuộc địa thế giới.

- Các nước đế quốc cùng mâu thuẫn với Liên Xô nên tiến hành cô lập và tìm cách tiêu diệt nhà nước xã hội chủ nghĩa.

II. DIỄN BIẾN CHÍNH

Câu hỏi: Trình bày diễn biến chính của chiến tranh thế giới thứ hai.

Giải rút gọn:

1. Giai đoạn 1: Chiến tranh bùng nổ và lan rộng ra toàn thế giới (1939 – 1941)

-  Ngày 1-9-1939, Đức tấn công Ba Lan, bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai.

+ Ở mặt trận Tây Âu, Đức chiếm các nước châu Âu, ngoại trừ Anh và một vài nước trung lập và tiến sâu vào lãnh thổ Liên Xô.

+ Ở mặt trận Bắc Phi, I-ta-li-a tấn công ở Ai Cập.

+ Ở mặt trận châu Á – Thái Bình Dương, Nhật Bản xâm lược Trung Quốc,  các nước Đông Nam Á khác và Trân Châu Cảng. Chiến tranh lan rộng toàn thế giới.

- Ngày 1-1-1942, khối Đồng minh chống phát xít được thành lập 

2. Giai đoạn 2: Quân Đồng minh phản công, chiến tranh kết thúc (1942–1945)

- Tháng 11-1942, quân đội Liên Xô phản công Xta-lin-grát và giành thắng lợi làm xoay chuyển cục diện chiến tranh, quân Đồng minh từ phòng ngự sang phản công

+ Ở châu Âu, tháng 9-1943, phát xit I-ta-li-a đầu hàng. 

+ Từ ngày 16-4 đến ngày 9-5-1945, Liên Xô tiến hành chiến dịch Béc-lin, đánh bại và buộc Đức đầu hàng không điều kiện.

- Ngày 6 và 9-8-1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Nhật Bản. Ngày 15-8-1945, Nhật Bản đầu hàng không điều kiện, Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc

III. HẬU QUẢ

Câu hỏi: Phân tích hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai đối với lịch sử nhân loại.

Giải rút gọn:

Chiến tranh thế giới thứ hai đã gây ra hậu quả nặng nề về sinh mạng và vật chất đối với toàn nhân loại.

- Hơn 1,7 tỉ người của hơn 70 quốc gia bị lôi kéo vào cuộc chiến

- Hàng nghìn thành phố, làng mạc, cơ sở kinh tế trên thế giới bị phá huỷ. 

IV. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ, VAI TRÒ CỦA LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC THUỘC PHE ĐỒNG MINH TRONG CHIẾN THẮNG CHỦ NGHĨA PHÁT XÍT

Câu hỏi: Nêu nguyên nhân thẳng lại, ý nghĩa lịch sử, vai trò của Liên Xô và các nước khác thuộc phe Đồng minh trong chiến thắng chủ nghĩa phát xít

Giải rút gọn:

- Nguyên nhân thắng lợi:

+ Chủ nghĩa phát xít bị đánh bại là nhờ có sự đoàn kết trong phe Đồng minh

+ Chiến thắng có sự đóng góp của nhân dân các nước bị quân phát xít chiếm đóng. 

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Thắng lợi của tính chính nghĩa, chống lại cuộc chiến tranh phi nghĩa 

+ Chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít giúp nhân loại tránh khỏi thảm hoạ bị diệt vong bởi chủ nghĩa phát xít, tạo ra thời cơ cho các nước thuộc địa đấu tranh giành độc lập dân tộc, thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa xã hội, tạo điều kiện cho sự hình thành của hệ thống xã hội chủ nghĩa do Liên Xô đứng đầu.

- Vai trò của Liên Xô và các nước khác thuộc phe Đồng minh:

+ Liên Xô, Mỹ, Anh giữ vai trò trụ cột chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít 

+ Lực lượng yêu chuộng hoà bình, các mặt trận đoàn kết chống phát xít trên thế giới cũng góp phần vào tiêu diệt một bộ phận quân đội của phe phát xít.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Lập bảng tóm tắt về nguyên nhân bùng nổ, diễn biến và hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai vào vở ghi.

Giải rút gọn:

Câu 2: Sưu tầm tư liệu (bài viết, phim, tranh ảnh, câu chuyện nhân chứng,...) về một trong những chiến thắng tiêu biểu của phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học

Giải rút gọn:

- Bộ phim: Saving Private Ryan (Giải cứu Binh nhì Ryan); The Longest Day (Ngày Dài Nhất) 

- Giới thiệu:

Chiến dịch Normandy là chiến thắng quan trọng nhất của phe Đồng minh; Chiến dịch này buộc Đức Quốc Xã phải rút quân khỏi các khu vực khác và góp phần dẫn đến chiến thắng cuối cùng của phe Đồng minh.