BÀI 4. CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1939 – 1945)

PHẦN I: CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

MỞ ĐẦU

Hình bên là tranh biếm hoạ có tên “Vương quốc người tí hon mới", miêu tả Hít-le người khổng lồ đang nằm trên bãi cỏ với nhiều nhà lãnh đạo hàng đầu của các nước châu Âu là những người tí hon nhượng bộ phát xít Đức. Bức tranh được vẽ năm 1938, chỉ một năm trước khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.

Vậy nguyên nhân nào dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai? Cuộc chiến tranh này diễn ra như thế nào và để lại những hậu quả gì đối với lịch sử nhân loại? Liên Xô và các nước khác trong phe Đồng minh có vai trò gì trong chiến thắng chủ nghĩa phát xít?

I. NGUYÊN NHÂN BÙNG NỔ

CH: Trình bày nguyên nhân dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai.

II. DIỄN BIẾN CHÍNH

CH: Trình bày diễn biến chính của chiến tranh thế giới thứ hai.

III. HẬU QUẢ

CH: Phân tích hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai đối với lịch sử nhân loại.

IV. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ, VAI TRÒ CỦA LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC THUỘC PHE ĐỒNG MINH TRONG CHIẾN THẮNG CHỦ NGHĨA PHÁT XÍT

CH: Nêu nguyên nhân thẳng lại, ý nghĩa lịch sử, vai trò của Liên Xô và các nước khác thuộc phe Đồng minh trong chiến thắng chủ nghĩa phát xít

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Lập bảng tóm tắt về nguyên nhân bùng nổ, diễn biến và hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai vào vở ghi.

Câu 2: Sưu tầm tư liệu (bài viết, phim, tranh ảnh, câu chuyện nhân chứng,...) về một trong những chiến thắng tiêu biểu của phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học.

PHẦN II: 5 PHÚT GIẢI BÀI.

MỞ ĐẦU

1. Nguyên nhân bùng nổ:

- Mâu thuẫn giữa các nước để quốc về thị trường và thuộc địa tiếp tục nảy sinh

- Sự đối lập trong Trật tự Véc-xai - Oa-sinh-tơn

- Cuộc đại suy thoái kinh tế 1929 – 1933

- Sự hình thành chủ nghĩa phát xít thẳng thể ở Đức và chủ nghĩa quân phiệt phục hồi ở Nhật Bản.

1. Diễn biến:

-  Ngày 1-9-1939, Đức tấn công Ba Lan, châm ngòi cho sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai.

- Chiến tranh bùng nổ trên mọi mặt trận. Lan rộng toàn thế giới

- Ngày 1-1-1942, khối Đồng minh chống phát xít chính thức được thành lập với sự tham gia của 26 nước, đứng đầu là Liên Xô, Mỹ và Anh

- Tháng 11-1942, quân đội Liên Xô mở chiến dịch phản công Xta-lin-grát và giành thắng lợi (2-1943), tạo ra bước ngoặt, làm xoay chuyển cục diện chiến tranh, quân Đồng minh chuyển từ giai đoạn phòng ngự sang phản công

- Từ ngày 16-4 đến ngày 9-5-1945, Hồng quân Liên Xô tiến hành chiến dịch Béc-lin, đánh bại và buộc Đức đầu hàng không điều kiện.

- Ngày 6 và 9-8-1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hi-rô-si-ma và Na-ga-xa-ki của Nhật Bản. 

- Ngày 15-8-1945, Nhật Bản đầu hàng không điều kiện, Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc

1. Hậu quả:

- Hơn 1,7 tỉ người của hơn 70 quốc gia bị lôi kéo vào cuộc chiến, trong đó có khoảng 60 triệu người chết, 90 triệu người bị tàn phế. Riêng Liên Xô có hơn 27 triệu người chết.

- Hàng nghìn thành phố, làng mạc, cơ sở kinh tế trên thế giới bị phá huỷ. Thiệt hại về vật chất bằng tất cả các cuộc chiến tranh của 1000 năm trước cộng lại

1. Vai trò Liên Xô và các nước khác trong phe Đồng minh:

+ Liên Xô, Mỹ, Anh giữ vai trò trụ cột, quyết định đối với chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít, trong đó Liên Xô là nước đi đầu. 

+ Bên cạnh đó, các lực lượng yêu chuộng hoà bình, các mặt trận đoàn kết chống phát xít trên thế giới cũng góp phần vào tiêu diệt một bộ phận quân đội của phe phát xít.

I. NGUYÊN NHÂN BÙNG NỔ

CH: 

Nguyên nhân:

- Mâu thuẫn giữa các nước để quốc về thị trường và thuộc địa tiếp tục nảy sinh. 

- Hai nhóm nước đối lập được hình thành: Anh, Pháp, Mỹ (thoả mãn với Trật tự Véc-xai - Oa-sinh-tơn) và Đức, I-ta-li-a, Nhật Bản (bất mãn với Trật tự Véc-xai - Oa-sinh-tơn). 

- Cuộc đại suy thoái kinh tế 1929 - 1933 khiến những mâu thuẫn này trở nên sâu sắc, dẫn đến chủ nghĩa phát xít thẳng thể ở Đức và chủ nghĩa quân phiệt phục hồi ở Nhật Bản. 

=> Đức, Nhật Bản cùng với I-ta-li-a chủ trương gây chiến tranh, nhằm chia lại thị trường và thuộc địa thế giới.

- Các nước đế quốc cùng mâu thuẫn với Liên Xô nên tiến hành cô lập và tìm cách tiêu diệt nhà nước xã hội chủ nghĩa.

II. DIỄN BIẾN CHÍNH

CH: Chiến tranh thế giới thứ hai chia làm hai giai đoạn chính:

1. Giai đoạn 1: Chiến tranh bùng nổ và lan rộng ra toàn thế giới (1939 – 1941)

-  Ngày 1-9-1939, Đức tấn công Ba Lan, châm ngòi cho sự bùng nổ của Chiến tranh thế giới thứ hai.

+ Ở mặt trận Tây Âu, bằng chiến thuật chớp nhoáng, Đức tổ chức tổng tiến công, chiếm được hầu hết các nước châu Âu, ngoại trừ Anh và một vài nước trung lập. Tháng 6-1941, Đức tấn công và tiến sâu vào lãnh thổ Liên Xô.

+ Ở mặt trận Bắc Phi, tháng 9-1940, I-ta-li-a tấn công quân Anh ở Ai Cập.

+ Ở mặt trận châu Á – Thái Bình Dương, Nhật Bản tiếp tục xâm lược Trung Quốc, kéo quân vào Đông Dương (9-1940) và các nước Đông Nam Á khác. Ngày 7-12-1941, quân Nhật bất ngờ tấn công căn cứ quân sự của Mỹ tại Trân Châu Cảng trên biển Thái Bình Dương. Chiến tranh lan rộng ra toàn thế giới.

- Ngày 1-1-1942, khối Đồng minh chống phát xít chính thức được thành lập với sự tham gia của 26 nước, đứng đầu là Liên Xô, Mỹ và Anh.

2. Giai đoạn 2: Quân Đồng minh phản công, chiến tranh kết thúc (1942–1945)

- Tháng 11-1942, quân đội Liên Xô mở chiến dịch phản công Xta-lin-grát và giành thắng lợi (2-1943), tạo ra bước ngoặt, làm xoay chuyển cục diện chiến tranh, quân Đồng minh chuyển từ giai đoạn phòng ngự sang phản công

+ Ở châu Âu, tháng 9-1943, phát xit I-ta-li-a đầu hàng. Ngày 6-6-1944, quân Đồng minh mở mặt trận thứ hai ở Tây Âu, đổ bộ vào Noóc-măng-đi, giải phóng nước Pháp. Ở mặt trận phía đông, cuối năm 1944, quân đội Liên Xô đẩy lùi quân Đức ra khỏi lãnh thổ, tiến quân giải phóng các nước Đông Âu, rồi tiến vào Đức. 

Từ ngày 16-4 đến ngày 9-5-1945, Hồng quân Liên Xô tiến hành chiến dịch Béc-lin, đánh bại và buộc Đức đầu hàng không điều kiện.

+ Ở mặt trận châu Á - Thái Bình Dương, ngày 8-8-1945, Liên Xô tiến đánh hơn 1 triệu quân Nhật tại vùng Đông Bắc Trung Quốc. 

 Ngày 6 và 9-8-1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hi-rô-si-ma và Na-ga-xa-ki của Nhật Bản. Ngày 15-8-1945, Nhật Bản đầu hàng không điều kiện, Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc

III. HẬU QUẢ

CH: 

Hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai: Chiến tranh thế giới thứ hai đã gây ra hậu quả nặng nề về sinh mạng và vật chất đối với toàn nhân loại.

- Hơn 1,7 tỉ người của hơn 70 quốc gia bị lôi kéo vào cuộc chiến, trong đó có khoảng 60 triệu người chết, 90 triệu người bị tàn phế. Riêng Liên Xô có hơn 27 triệu người chết.

- Hàng nghìn thành phố, làng mạc, cơ sở kinh tế trên thế giới bị phá huỷ. Thiệt hại về vật chất bằng tất cả các cuộc chiến tranh của 1000 năm trước cộng lại.

IV. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ, VAI TRÒ CỦA LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC THUỘC PHE ĐỒNG MINH TRONG CHIẾN THẮNG CHỦ NGHĨA PHÁT XÍT

CH: 

- Nguyên nhân thắng lợi:

+ Chủ nghĩa phát xít bị đánh bại là nhờ có sự đoàn kết trong phe Đồng minh, đặc biệt là sự phối hợp chiến đấu của quân đội Liên Xô, Mỹ và Anh.

+ Chiến thắng này còn có sự đóng góp của nhân dân các nước bị quân phát xít chiếm đóng. 

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Đây cũng là thắng lợi của tỉnh chính nghĩa, chống lại cuộc chiến tranh phi nghĩa do Đức, I-ta-li-a, Nhật Bản phát động.

+ Chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít của Liên Xô và các nước khác trong phe Đồng minh giúp nhân loại tránh khỏi thảm hoạ bị diệt vong bởi chủ nghĩa phát xít, tạo ra thời cơ cho các nước thuộc địa và phụ thuộc đứng lên đấu tranh giành độc lập dân tộc, tiêu biểu là In-đô-nê-xi-a, Việt Nam, Lào,.... đồng thời thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa xã hội, tạo điều kiện cho sự hình thành của hệ thống xã hội chủ nghĩa do Liên Xô đứng đầu.

- Vai trò của Liên Xô và các nước khác thuộc phe Đồng minh:

+ Liên Xô, Mỹ, Anh giữ vai trò trụ cột, quyết định đối với chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít, trong đó Liên Xô là nước đi đầu. 

+ Bên cạnh đó, các lực lượng yêu chuộng hoà bình, các mặt trận đoàn kết chống phát xít trên thế giới cũng góp phần vào tiêu diệt một bộ phận quân đội của phe phát xít.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Bản tóm tắt Chiến tranh thế giới thứ hai

Câu 2:

 - Bộ phim:

+ Saving Private Ryan (Giải cứu Binh nhì Ryan) (1998): Phim điện ảnh kinh điển miêu tả sự khốc liệt của trận Normandy và hành trình tìm kiếm binh nhì Ryan.

+ The Longest Day (Ngày Dài Nhất) (1962): Phim sử thi tái hiện cuộc đổ bộ Normandy từ nhiều góc nhìn khác nhau.

- Giới thiệu:

+ Chiến dịch Normandy là một trong những chiến thắng quan trọng nhất của phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai. 

+ Chiến dịch này đã mở ra mặt trận thứ hai ở châu Âu, buộc Đức Quốc Xã phải rút quân khỏi các khu vực khác và góp phần dẫn đến chiến thắng cuối cùng của phe Đồng minh.