BÀI 20. MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Mở đầu: Cây vải (Litchi chinensis) là một loại cây ăn trái được trồng phổ biến ở các quốc gia vùng nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, những vùng có nhiệt độ dưới 2°C hoặc trên 29°C là không thích hợp để trồng loại cây này. Điều này được giải thích như thế nào?

Giải rút gọn:

Điều này được giải thích: Điều kiện về nhiệt độ có thể là nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến sự phát triển của cây vải.

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

Câu 1: Quan sát Hình 20.1, hãy xác định các chú thích a, b, c, d tương ứng với loại môi trường sống nào. Cho ví dụ một số loài sinh vật sống ở mỗi loại môi trường đó.

Giải rút gọn:

a) Môi trường trên cạn: hươu, thỏ,...

b) Môi trường trong đất: giun đất,...

c) Môi trường dưới nước: cá, cây thủy sinh, cua,...

d) Môi trường sinh vật (cây): chim, châu chấu,…

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Câu 2: Tại sao con người là nhân tố có ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển của nhiều loài sinh vật?

Giải rút gọn:

Vì con người có khả năng tác động và gây biến đổi mạnh mẽ tới môi trường tự nhiên, ảnh hưởng đến môi trường sống của sinh vật.

Câu 3: Quan sát Hình 20.3, hãy cho biết ý nghĩa của sự phân bố của các loài thực vật và động vật.

Giải rút gọn:

Ý nghĩa: sự phân bố của thực vật phù hợp với điều kiện sống của chúng để tối ưu khả năng nhận được lợi ích từ môi trường mang lại, ngoài ra còn ảnh hưởng đến sự phân bố của động vật do có mối liên hệ về thức ăn và nơi ở.

Câu 4: Quan sát Hình 20.4 và 20.5, hãy cho biết sự khác nhau về hình thái cơ thể ở các loài sinh vật có ý nghĩa như thế nào trong việc thích nghi với các điều kiện môi trường khác nhau.

Giải rút gọn:

Ý nghĩa: giúp chúng thích nghi và sống sót tốt hơn trong điều kiện môi trường không thuận lợi.

Luyện tập: Tại sao một số loại bệnh dịch (như sốt rét, sốt xuất huyết, tả) chỉ xảy ra ở những vùng nhất định?

Giải rút gọn:

Vì ở những vùng đó có điều kiện thuận lợi cho sinh vật trung gian truyền bệnh phát triển mạnh, dễ dàng lây lan cho vật chủ.

Câu 5: Quan sát Hình 20.6, hãy trình bày tác động của quy luật giới hạn sinh thái lên đời sống của cây lúa.

Giải rút gọn:

Tác động: Trong khoảng thuận lợi, cây lúa sinh trưởng và phát triển mạnh, đến khoảng chống chịu, cây lúa phát triển chậm dần và ngoài giới hạn sinh thái, cây lúa sẽ chết.

Vận dụng: Tại sao khi mắc bệnh, giới hạn sinh thái về nhiệt độ của cơ thể chúng ta sẽ kém hơn so với bình thường?

Giải rút gọn:

Vì khi mắc bệnh, hệ miễn dịch suy giảm, sức đề kháng yếu.

Câu 6: Tại sao khi trồng cây trong môi trường có ánh sáng và nhiệt độ thích  hợp nhưng độ ẩm của đất thấp thì cây sinh trưởng và phát triển kém?

Giải rút gọn:

Vì sinh vật chịu sự tác động đồng thời của các nhân tố sinh thái và phản ứng đồng thời với tổ hợp tác động của các nhân tố đó. 

III. NHỊP SINH HỌC

Câu 7: Sự xuất hiện trên mặt nước vào ban ngày và lặn xuống nước vào ban đêm ở các loài thuộc chi trùng roi xanh (Euglena) có phải là nhịp sinh học không? Giải thích.

Giải rút gọn:

Có vì những biến đổi của trùng roi xanh được điều khiển bởi chu kì ngày đêm.

Vận dụng: Hãy theo dõi nhịp sinh học theo chu kì ngày đêm của bản thân em trong ba ngày và ghi nhận kết quả theo mẫu bảng bên dưới. Từ đó, em hãy đề xuất một số biện pháp nhằm duy trì (hoặc điều chỉnh) nhịp sinh học để bảo vệ sức khoẻ của bản thân.

Giải rút gọn:

(bảng số liệu mang tính chất gợi ý, học sinh nên sử dụng só liệu thực tế thu được)

• Biện pháp:

• Hạn chế sử dụng máy tính, điện thoại trước khi ngủ.

• Sắp xếp lại không gian phòng ngủ.

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng và hợp lý và tập thể dục đều đặn.

• Đi ngủ đúng giờ.