BÀI 17. THUYẾT TIẾN HÓA TỔNG HỢP HIỆN ĐẠI

Mở đầu: Tại sao tất cả các quần thể người trên thế giới đều được xem là cùng một loài mặc dù mang các đặc trưng nhân chủng học khác nhau như màu da, màu tóc, màu mắt...

Giải rút gọn:

Vì các quần thể người không có sự cách li sinh sản.

I. TIẾN HÓA NHỎ 

Câu 1: Vì sao nói quần thể là đơn vị cơ bản của tiến hoá?

Giải rút gọn:

Vì quần thể là đơn vị tồn tại, sinh sản của loài, đa hình về kiểu gen và kiểu hình, cấu trúc di truyền ổn định, cách ly tương đối với các quần thể khác trong loài, có khả năng biến đổi vốn gen dưới tác dụng của các nhân tố tiến hoá.

II. CÁC NHÂN TỐ TIẾN HÓA

Câu 2: Vì sao đột biến là nguồn nguyên liệu sơ cấp của quá trình tiến hoá?

Giải rút gọn:

Vì tuy tần số đột biến thường rất thấp, nhưng một số gen dễ đột biến. Mặt khác, số lượng gene của sinh vật là khổng lồ nên tỉ lệ giao tử mang đột biến lớn.

Câu 3: Hình 17.1 mô tả hai quần thể A và B thuộc cùng một loài. Cho biết việc di cư của một số cá thể từ quần thể A sang quần thể B có ảnh hưởng như thế nào đến tần số các allele của quần thể này.

Giải rút gọn:

Ảnh hưởng: Làm thay đổi tần số allele của quần thể B.

Câu 4: Vì sao chọn lọc tự nhiên được xem là nhân tố tiến hoá phân hoá khả năng sống sót của các cá thể trong quần thể?

Giải rút gọn:

Vì chọn lọc tự nhiên tăng cường khả năng sống sót và sinh sản của các cá thể thích nghi với môi trường và đào thải các cá thể kém thích nghi.

Câu 5: Quần thể cò ở một đảo bị dịch bệnh và giảm mạnh số lượng. Trường hợp này là hiệu ứng thắt cổ chai hay hiệu ứng sáng lập? Giải thích.

Giải rút gọn:

Trường hợp này là hiệu ứng thắt cổ chai vì dịch bệnh khiến kích thước quần thể cò bị giảm đột ngột, không tạo ra quần thể mới với vốn gene khác biệt. 

Câu 6: Giải thích vì sao giao phối không ngẫu nhiên là nhân tố tiến hoá làm nghèo vốn gene của quần thể.

Giải rút gọn:

Vì giao phối không ngẫu nhiên làm biến đổi vốn gene của quần thể theo hướng tăng tần số kiểu gene đồng hợp, giảm tần số kiểu gene dị hợp.

III. SỰ HÌNH THÀNH CÁC ĐẶC ĐIỂM THÍCH NGHI

Câu 7: Giải thích vì sao lá biến thành gai là đặc điểm thích nghi của xương rồng ở điều kiện khô hạn (Hình 17.2).

Giải rút gọn:

Vì sự thay đổi này giúp cây thích nghi với điều kiện sống khô hạn, tăng khả năng sống sót của cây.

Câu 8: Quan sát Hình 17.3, hãy giải thích quá trình hình thành đặc điểm thích nghi màu xanh lá cây của cơ thể ở quần thể bọ rùa.

Giải rút gọn:

Quần thể xuất hiện bọ rùa màu xanh lá, sau đó chọn lọc tự nhiên xảy ra theo hướng màu sắc cơ thể bọ rùa phù hợp với màu xanh của lá cây để tránh sự phát hiện của kẻ thù. Sau nhiều thế hệ, số lượng bọ rùa màu xanh tăng, số lượng bọ rùa màu cam giảm.

Câu 9: Cho ví dụ minh hoạ chứng minh các đặc điểm thích nghi chỉ hợp lí tương đối.

Giải rút gọn:

Ví dụ: Cá thích nghi với đời sống trong nước, ra khỏi nước cá sẽ chết.

IV. LOÀI VÀ CƠ CHẾ HÌNH THÀNH LOÀI

Câu 10: Nếu chỉ dựa vào các đặc điểm hình thái để phân loại các loài thì có chính xác không? Vì sao?

Giải rút gọn:

Không chính xác vì có nhiều loài đồng hình, nhưng trên thực tế là các loài khác nhau và cách li sinh sản.

Câu 11: Hãy giải thích vai trò của các chướng ngại địa lí.

Giải rút gọn:

Vai trò: ngăn cản các cá thể của các quần thể cùng loài gặp gỡ và giao phối với nhau, làm sâu sắc thêm sự khác biệt về vốn gen của quần thể. Sự khác biệt đó được tích luỹ dần đến khi cách li sinh sản thì loài mới được hình thành.

Câu 12: Giải thích sự hình thành các loài sinh vật đặc hữu có trên các đảo ở đại dương.

Giải rút gọn:

Trên các đảo ở đại dương tồn tại các loài đặc hữu vì ban đầu có một số cá thể di cư đến một đảo, do số lượng cá thể nhỏ nên các yếu tố ngẫu nhiên, chọn lọc tự nhiên ảnh hưởng mạnh đến vốn gen của quần thể dẫn đến hình thành loài mới. 

Câu 13: Vì sao lai xa và đa bội hoá nhanh chóng hình thành loài mới ở thực vật nhưng lại ít xảy ra ở động vật?

Giải rút gọn:

Vì ở thực vật có thể tạo con lai sống sót, còn ở động vật có cơ chế cách li sinh sản, những rối loạn về lai xa và đa bội hóa rất dễ khiến động vật giảm sức sống nên hiện tượng này ít xảy ra ở động vật.

V. TIẾN HÓA LỚN VÀ SỰ PHÁT SINH CHỦNG LOẠI

Câu 14: Lập bảng so sánh tiến hoá lớn với tiến hoá nhỏ qua các nội dung sau: khái niệm; quy mô, thời gian; phạm vi diễn ra, kết quả.

Giải rút gọn:

Luyện tập: Dựa vào phần tiến hoá lớn ở hình bên, hãy cho biết từ tổ tiên ban đầu là loài A, sau nhiều thế hệ đã hình thành bao nhiêu loài, chi, họ, bộ, lớp.

Giải rút gọn:

Từ tổ tiên ban đầu là loài A, sau nhiều thế hệ đã hình thành 20 loài, 8 chi, 4 họ, 2 bộ, 1 lớp.

Câu 15: Hãy phân tích mối quan hệ tiến hoá giữa các loài trong cây phát sinh chủng loại ở hình bên để chứng minh sự phát sinh chủng loại là kết quả của quá trình tiến hoá. Biết rằng những đặc điểm tổ tiên chung tồn tại ở tất cả các loài trong cùng một nhánh, đặc điểm phát sinh mới đặc trưng cho các nhánh riêng.

Giải rút gọn:

Nhóm sinh vật có vị trí gần nhau có quan hệ họ hàng gần hơn nhóm sinh vật ở xa. Các sinh vật đều có chung tổ tiên ban đầu, những đặc điểm tổ tiên chung tồn tại ở tất cả các loài trong cùng một nhánh, trong quá trình tiến hóa phát sinh các biến dị di truyền, tạo ra các loài khác nhau.

Vận dụng: a) Có ý kiến cho rằng thuốc kháng sinh trị bệnh nhiễm khuẩn là nhân tố làm xuất hiện các chủng kháng thuốc. Ý kiến trên đúng hay sai? Giải thích.

b) Sưu tầm tài liệu và thiết kế một poster về sự phát sinh chủng loại của người hoặc sự phát sinh và phát triển của sinh giới.

Giải rút gọn:

a) Ý kiến trên đúng. Vì thuốc kháng sinh xuất hiện, khiến vi khuẩn không có khả năng kháng thuốc bị tiêu diệt, chỉ những vi khuẩn đột biến mang gene kháng kháng sinh mới tồn tại và sinh sản được.

b) Bức tranh toàn cảnh về sinh học phát triển ở người.