BÀI 20. MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Mở đầu: Cây vải (Litchi chinensis) là một loại cây ăn trái được trồng phổ biến ở các quốc gia vùng nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, những vùng có nhiệt độ dưới 2°C hoặc trên 29°C là không thích hợp để trồng loại cây này. Điều này được giải thích như thế nào?

Đáp án chuẩn:

Điều kiện về nhiệt độ có thể là nhân tố sinh thái ảnh hưởng đến sự phát triển của cây vải.

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

Câu 1: Quan sát Hình 20.1, hãy xác định các chú thích a, b, c, d tương ứng với loại môi trường sống nào. Cho ví dụ một số loài sinh vật sống ở mỗi loại môi trường đó.

Đáp án chuẩn:

a) Môi trường trên cạn: hươu, thỏ,...

b) Môi trường trong đất: giun đất,...

c) Môi trường dưới nước: cá, cây thủy sinh, cua,...

d) Môi trường sinh vật (cây): chim, châu chấu,...

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

Câu 2: Tại sao con người là nhân tố có ảnh hưởng mạnh đến sự phát triển của nhiều loài sinh vật?

Đáp án chuẩn:

Con người có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến môi trường tự nhiên và sinh vật, qua việc gây biến đổi môi trường sống của chúng hoặc ảnh hưởng trực tiếp như săn bắn không kiểm soát.

Câu 3: Quan sát Hình 20.3, hãy cho biết ý nghĩa của sự phân bố của các loài thực vật và động vật.

Đáp án chuẩn:

Ý nghĩa của sự phân bố của các loài thực vật và động vật: Sự phân bố của thực vật phù hợp với điều kiện sống để tối ưu hóa sự hấp thụ các nguồn lợi từ môi trường như ánh sáng. Đồng thời, nó cũng ảnh hưởng đến sự phân bố của động vật thông qua mối quan hệ về thức ăn và nơi sinh sống.

Câu 4: Quan sát Hình 20.4 và 20.5, hãy cho biết sự khác nhau về hình thái cơ thể ở các loài sinh vật có ý nghĩa như thế nào trong việc thích nghi với các điều kiện môi trường khác nhau.

Đáp án chuẩn:

- Giúp chúng thích nghi và sống sót tốt hơn trong điều kiện môi trường không thuận lợi.

Luyện tập: Tại sao một số loại bệnh dịch (như sốt rét, sốt xuất huyết, tả) chỉ xảy ra ở những vùng nhất định?

Đáp án chuẩn:

Một số loại bệnh dịch như sốt rét, sốt xuất huyết, tả chỉ xuất hiện ở những vùng có điều kiện thuận lợi cho sinh vật trung gian truyền bệnh phát triển và lây lan dễ dàng cho vật chủ.

Câu 5: Quan sát Hình 20.6, hãy trình bày tác động của quy luật giới hạn sinh thái lên đời sống của cây lúa.

Đáp án chuẩn:

Tác động của quy luật giới hạn sinh thái lên cây lúa: Trong điều kiện thuận lợi, cây lúa sinh trưởng mạnh và phát triển, trong điều kiện chống chịu, cây lúa phát triển chậm và ngoài giới hạn sinh thái, cây lúa không thể sống và chết.

Vận dụng: Tại sao khi mắc bệnh, giới hạn sinh thái về nhiệt độ của cơ thể chúng ta sẽ kém hơn so với bình thường?

Đáp án chuẩn:

Vì khi mắc bệnh, hệ miễn dịch suy giảm, sức đề kháng yếu khiến giới hạn sinh thái về nhiệt độ của cơ thể kém hơn so với bình thường.

Câu 6: Tại sao khi trồng cây trong môi trường có ánh sáng và nhiệt độ thích  hợp nhưng độ ẩm của đất thấp thì cây sinh trưởng và phát triển kém?

Đáp án chuẩn:

Do sự tác động đồng thời của các yếu tố sinh thái và phản ứng đồng thời với tổ hợp các yếu tố đó, sự thiếu hụt độ ẩm làm cây không thể phát triển bình thường, dẫn đến sinh trưởng và phát triển kém.

III. NHỊP SINH HỌC

Câu 7: Sự xuất hiện trên mặt nước vào ban ngày và lặn xuống nước vào ban đêm ở các loài thuộc chi trùng roi xanh (Euglena) có phải là nhịp sinh học không? Giải thích.

Đáp án chuẩn:

Sự xuất hiện trên mặt nước vào ban ngày và lặn xuống nước vào ban đêm ở các loài thuộc chi trùng roi xanh (Euglena) là nhịp sinh học do được điều khiển bởi chu kỳ ngày đêm trong môi trường bên ngoài.

Vận dụng: Hãy theo dõi nhịp sinh học theo chu kì ngày đêm của bản thân em trong ba ngày và ghi nhận kết quả theo mẫu bảng bên dưới. Từ đó, em hãy đề xuất một số biện pháp nhằm duy trì (hoặc điều chỉnh) nhịp sinh học để bảo vệ sức khoẻ của bản thân.

Đáp án chuẩn:

(bảng số liệu mang tính chất gợi ý, học sinh nên sử dụng só liệu thực tế thu được)

* Để bảo vệ sức khoẻ của bản thân bằng cách duy trì nhịp sinh học:

- Hạn chế sử dụng máy tính, điện thoại trước khi ngủ.

- Sắp xếp lại không gian phòng ngủ.

- Thực hiện chế độ dinh dưỡng và tập thể dục đều đặn.

- Đi ngủ đúng giờ.