A. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC

CHỦ ĐỀ 4: KHÍ HẬU VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

• LỚP VỎ CỦA TRÁI ĐẤT. KHÍ ÁP VÀ GIÓ

1. Thành phần không khí gần bề mặt đất 

- Khí ni tơ chiếm 78%, Khí ôxi chiếm 21%, Hơi nước và các khí khác chiếm 1%.

-> Các khí này có vai trò rất quan trọng đối với tự nhiên và đời sống.

2. Các tầng khí quyển 

3. Các khối khí 

- Khối khí nóng hình thành trên các vùng vĩ độ thấp, có nhiệt độ tương đối cao.

- Khối khí lạnh hình thành trên các vùng vĩ độ cao, có nhiệt độ tương đối thấp.

- Khối khí đại dương hình thành trên các biển và đại dương, có độ ẩm lớn.

- Khối khí lục địa hình thành trên các vùng đất liền, có tính chất tương đối khô.

4. Khí áp. Các đai khí áp trên Trái Đất

* Khí áp: Là sức ép của không khí lên bề mặt Trái Đất.

- Đơn vị đo khí áp là mm thủy ngân.

* Các đai khí áp trên Trái Đất

- Các đai áp thấp nằm ở khoảng vĩ độ 00 và khoảng vĩ độ 600B và N.

- Các đai áp cao nằm ở khoảng vĩ độ 300B và N và khoảng vĩ độ 900B và N (cực Bắc và Nam).

5. Gió. Các loại gió thổi thường xuyên trên Trái Đất

• NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍ. MÂY VÀ MƯA

1. Nhiệt độ không khí

* Sự thay đổi nhiệt độ không khí trên bề mặt Trái Đất theo vĩ độ

- Không khí ở các vùng vĩ độ thấp nóng hơn không khí ở các vùng vĩ độ cao. 

- Ở các vùng vĩ độ thấp quanh năm có góc chiếu của tia sáng Mặt Trời với mặt đất lớn nên nhận được nhiều nhiệt, không khí trên mặt đất nóng. 

- Càng lên gần cực, góc chiếu của tia sáng Mặt Trời càng nhỏ, mặt đất nhận được ít nhiệt hơn, không khí trên mặt đất cũng ít nóng hơn.

2. Mây và mưa 

a) Quá trình hình thành mây và mưa. 

* Độ ẩm không khí

- Trong không khí có hơi nước. Hơi nước trong không khí tạo ra độ ẩm của không khí.

- Dụng cụ để đo độ ẩm của không khí gọi là ẩm kế.

* Mây và mưa

- Hơi nước bốc lên cao gặp lạnh ngưng tụ thành các hạt nước (mây), gặp điều kiện thuận lơi hạt nước to dần và rơi xuống, gọi là mưa.

 - Dụng cụ đo mưa là vũ kế.

b) Sự phân bố lượng mưa trung bình năm trên Trái Đất

- Khu vực có lượng mưa nhiều từ 1000-2000 mm phân bố ở 2 bên đường Xích đạo.

- Khu vực ít mưa, lượng mưa trung bình < 200 mm tập trung ở vùng có vĩ độ cao.

- Lượng mưa trên Trái Đất phân bố không đều, giảm dần từ xích đạo về hai cực.

• THỜI TIẾT VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

 Các đới khí hậu trên Trái Đất 

 Biến đổi khí hậu

CHỦ ĐỀ 5: NƯỚC TRÊN TRÁI ĐẤT

• THỦY QUYỂN VÀ VÒNG TUẦN HOÀN LỚN CỦA NƯỚC

•  SÔNG VÀ HỒ. NƯỚC NGẦM VÀ BĂNG HÀ

• BIỂN VÀ ĐẠI DƯƠNG

1. Đại dương thế giới

- Đại dương thế giới là lớp nước liên tục, bao phủ hơn 70% diện tích bề mặt Trái Đất.

- Các đại dương: Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương và Bắc Băng Dương.

2. Độ muối, nhiệt độ của nước biển

3. Một số dạng vận động của nước biển và đại dương

 CHỦ ĐỀ 6: ĐẤT VÀ SINH VẬT TRÊN TRÁI ĐẤT

• LỚP ĐẤT TRÊN TRÁI ĐẤT

1. Các tầng đất

- Khái niệm: Đất là lớp vật chất mỏng, vụn bở, bao phủ trên bề mặt các lục địa và đảo, được đặc trưng bởi độ phì.

 Gồm 3 tầng: Tầng đá mẹ, tầng tích tụ và tầng chứa mùn.

- Tầng tích tụ có tác động mạnh mẽ đến sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật.

2. Thành phần của đất

- Đất bao gồm nhiều thành phần: khoáng, chất hữu cơ, không khí và nước. 

3. Các nhân tố hình thành đất

- Đá mẹ là nhân tố quan trọng nhất, là nguồn cung cấp vật chất vô cơ cho đất.

- Khí hậu tạo điều kiện cho qua trình phân giải các chất khoáng và chất hữu cơ.

- Sinh vật là nguồn gốc sinh ra thành phần hữu cơ trong đất.

- Địa hình ảnh hưởng đến độ dày, độ phì của đất.

- Các nhân tố khác: Thời gian, con người.

4. Một số nhóm đất điển hình trên Trái Đất

- Phân thành các nhóm đất khác nhau dựa vào: Quá trình hình thành và tính chất đất.

- Một số nhóm đất điển hình: Đất đen thảo nguyên ôn đới, đất pốt dôn và đất đỏ vàng nhiệt đới.

• SỰ SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT

1. Sự đa dạng của sinh vật dưới đại dương

- Đặc điểm

+ Sinh vật dưới đáy đại dương rất đa dạng về số lượng và thành phần loài.

+ Ở các vĩ độ và độ sâu khác nhau có sự khác nhau về các loài.

- Nguyên nhân: Do sự khác nhau về nhiệt độ, độ muối, áp suất, ánh sáng,…

2. Sự đa dạng của sinh vật trên lục địa

a) Thực vật

- Đặc điểm: Phong phú, đa dạng, có sự khác biệt rõ rệt giữa các đới khí hậu.

- Thảm thực vật tiêu biểu: Rừng nhiệt đới, xavan, rừng lá kim, thảo nguyên,…

b) Động vật

- Động vật chịu ảnh hưởng của khí hậu ít hơn thực vật, do động vật có thể di chuyền từ nơi này đến nơi khác.

- Giới động vật trên các lục địa cũng hết sức phong phú, đa dạng, có sự khác biệt giữa các đới khí hậu.

RỪNG NHIỆT ĐỚI

1. Đặc điểm rừng nhiệt đới

- Phân bố: Từ vùng Xích đạo đến hết vành đai nhiệt đới ở cả bán cầu Bắc và bán cầu Nam.

- Khí hậu

+ Nhiệt độ trung bình năm trên 21oC.

+ Lượng mưa trung bình năm trên 1700 mm.

- Sinh vật

+ Động vật: Động vật rất phong phú, nhiều loài sống trên cây, leo trèo giỏi như khỉ, vượn,... nhiều loài chim ăn quả có màu sắc sặc sỡ.

+ Thực vật: Rừng gồm nhiều tầng, trong rừng có nhiều loài cây thân gỗ, dây leo chằng chịt; phong lan, tầm gửi, địa y bám trên thân cây.

2. Bảo vệ rừng nhiệt đới

+ Sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc từ rừng một cách tiết kiệm và hợp lí.

+ Tăng cường trồng, bảo vệ và phát triển rừng.

• SỰ PHÂN BỐ CÁC ĐỚI THIÊN NHIÊN TRÊN TRÁI ĐẤT

CHỦ ĐỀ 7: CON NGƯỜI VÀ THIÊN NHIÊN

• DÂN SỐ VÀ SỰ PHÂN BỐ DÂN CƯ TRÊN THẾ GIỚI

1. Dân số trên thế giới

- Năm 2018, thế giới có 7,6 tỉ dân, sống trong hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ. 

- Số dân của các quốc gia rất khác nhau và luôn biến động.

2. Phân bố dân cư thế giới

- Phân bố dân cư và mật độ dân số thế giới thay đổi theo thời gian và không đều trong không gian.

3. Một số thành phố đông dân nhất trên thế giới

- Các thành phố đông dân nhất trên thế giới năm 2018

- Châu Á là châu lục có nhiều siêu đô thị nhất trên thế giới (3 đô thị đông dân nhất đều thuộc châu Á).

• MỐI QUAN HỆ GIỮA CON NGƯỜI VÀ THIÊN NHIÊN

1. Tác động của thiên nhiên đến con người

- Thiên nhiên cung cấp những điều kiện hết sức cần thiết (không khí, ánh sáng, nhiệt độ, nước,...) để con người có thề tồn tại và ảnh hưởng đến phân bố dân cư, lối sống và các hoạt động sản xuất của con người.i.

- Cây trồng, vật nuôi chỉ có thể tồn tại và phát triển bình thường khi có nhiệt độ, nước, ánh sáng, không khí,... thích hợp.

* Đối với sản xuất công nghiệp

- Các loại tài nguyên thiên nhiên (đặc biệt là khoáng sản) là nguồn cung cấp nhiên liệu, năng lượng, nguyên liệu để các ngành công nghiệp hoạt động.

- Các loại tài nguyên khác như thủy, hải sản, động vật sống,… cung cấp nguồn nguyên liệu cho công nghiệp khai thác và chế biến.

* Đối với du lịch

- Cảnh quan địa hình, khí hậu thuận lợi hay hạn chế du lịch phát triển.

- Sông, hồ tạo ra cảnh quan đẹp, phát triển du lịch trải nghiệm, sinh thái và nghỉ dưỡng,…

2. Tác động của con người tới thiên nhiên

- Tác động: Hoạt động của con người khai thác, sử dụng tài nguyên quá mức và các hoạt động sản xuất, đặc biệt là sản xuất công nghiệp.

- Hậu quả: Làm suy giảm nguồn tài nguyên, Làm ô nhiễm môi trường (nước, đất, không khí).

- Giải pháp: Tăng cường trồng rừng, phủ xanh đồi núi, Cải tạo đất, biến những vùng khô cằn, bạc màu thành đồng ruộng phì nhiêu.

• BẢO VỆ TỰ NHIÊN VÀ KHAI THÁC THÔNG MINH CÁC TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÌ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

 Ý nghĩa của việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên

+ Giữ gìn sự đa dạng sinh học, ngăn chặn ô nhiễm và suy thoái môi trường tự nhiên.

+ Bảo vệ được không gian sống của con người.

+ Đảm bảo cho con người tồn tại trong môi trường trong lành, thuận lợi để phát triển kinh tế và xã hội.