A. Kiến thức trọng tâm

I. Chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời

- Chuyển động biểu kiến là chuyển động nhìn thấy nhưng không có thật của Mặt Trời hàng năm diễn ra giữa hai chí tuyến.

- Nguyên nhân: Do trục Trái Đất nghiêng và không đổi phương khi chuyển động cho ta ảo giác Mặt Trời chuyển động.

- Hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh lần lượt xuất hiện từ chí tuyến Nam (22/12) lên chí tuyến Bắc (22/6).

• Khu vực có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh 2 lần/năm: khu vực giữa hai chí tuyến.
• Khu vực có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh một lần/năm: tại chí tuyến Bắc và Nam.
• Khu vực không có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh: vùng ngoại chí tuyến Bắc và Nam.

II. Các mùa trong năm

- Mùa là một phần thời gian của năm, nhưng có những đặc điểm riêng về thời tiết và khí hậu.

- Nguyên nhân: Trục Trái Đất nghiêng với mặt phẳng quĩ đạo và trong suốt năm, trục không đổi phương trong không gian. Do đó có thời kì bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, có thời kì bán cầu Nam ngả về phía Mặt Trời, làm cho thời gian chiếu sáng và sự thu nhận lượng bức xạ mặt trời mỗi bán cầu đều thay đổi trong năm.

- Có 4 mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông; mùa ở 2 bán cầu hoàn toàn trái ngược nhau.

- Việc tính mùa ở một số nước có sự khác nhau:

* Dương lịch: các nước bán cầu Bắc:

• Mùa Xuân : 21/3 (xuân phân) – 22/6 (hạ chí)
• Mùa Hạ : 22/6 (hạ chí) – 23/9 (thu phân)
• Mùa Thu : 23/9 (thu phân) – 22/12 (đông chí)
• Mùa Đông : 22/12 (đông chí) – 21/3 (xuân phân)

* Âm – dương lịch: nước ta và một số nước châu Á, phân mùa sớm hơn khoảng 45 ngày :

• Mùa Xuân : 4,5/2 (lập phân) – 5,6/5 (lập hạ)
• Mùa Hạ : 5,6/5 (lập hạ) – 7,8/8 (lập thu)
• Mùa Thu : 7,8/8 (lập thu) – 7,8/11 (lập đông)
• Mùa Đông : 7,8/11 (lập đông) – 4,5/2 (lập xuân)

III. Ngày đêm dài ngắn theo mùa, theo vĩ độ

Khi chuyển động, do trục Trái đất nghiêng, nên tùy vị trí của Trái đất trên quỹ đạo mà ngày đêm dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ.

- Theo mùa:

* Ở Bắc bán cầu:

- Mùa xuân, mùa hạ:

• Từ 21/3 đến 23/9 ngày dài hơn đêm.
• Ngày 21/3: mọi nơi ngày bằng đêm = 12 giờ.
• Ngày 22/6: thời gian ngày dài nhất.

- Mùa thu và mùa đông:

• Từ 23/9 đến 21/3 năm sau: ngày ngắn hơn đêm.
• Ngày 23/9: mọi nơi ngày bằng đêm = 12 giờ.
• Ngày 22/12: thời gian ngày ngắn nhất.

* Ở Nam bán cầu thì ngược lại:

- Theo vĩ độ:

• Ở xích đạo quanh năm ngày bằng đêm.
• Càng xa Xích đạo thời gian ngày và đêm càng chênh lệch.
• Tại vòng cực đến cực ngày hoặc đêm bằng 24 giờ.
• Ở cực: Có 6 tháng ngày và 6 tháng đêm.