Slide bài giảng Kinh tế pháp luật 10 kết nối bài 5: Ngân sách nhà nước và thuế

Tóm lược nội dung

BÀI 5: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 

Mở đầu

Câu 1: Ngân sách nhà nước góp phần cho sự phát triển của các tỉnh miền núi như thế nào?

Trả lời rút gọn:

- Ngân sách nhà nước góp phần phát triển các tỉnh miền núi: mở rộng, nâng cấp đường giao thông; kéo điện lưới quốc gia về vùng sâu; xây dựng, tu bổ trường học, cơ sở y tế; ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất; đầu tư chuyển dịch cơ cấu cây trồng vật nuôi; phát triển mô hình rừng trang trại, vườn rừng. 

- Nhờ đó, các tỉnh miền núi dần khắc phục khó khăn, ổn định đời sống, phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân.

Câu 2: Hãy chia sẻ hiểu biết của em về ngân sách nhà nước.

Trả lời rút gọn:

Ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất, ra đời sớm cùng với nhà nước. Nó duy trì bộ máy nhà nước và là công cụ để quản lý, điều tiết kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội.

Khái niệm, đặc điểm của ngân sách nhà nước

a) Ngân sách nhà nước là gì?

Câu 1: Ngân sách nhà nước gồm các khoản thu, chi gì?

Trả lời rút gọn:

- Các khoản thu: Thu từ hoạt động xuất nhập khẩu, viện trợ, dầu thô, và thu nội địa.

- Các khoản chi: Chi bổ sung quỹ dự trữ tài chính, dự phòng ngân sách, cải cách tiền lương, giãn biên chế, đầu tư phát triển, trả nợ lãi, viện trợ, và chi thường xuyên.

Câu 2: Ai được quyền quyết định các khoản thu, chi của ngân sách nhà nước?

Trả lời rút gọn:

Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước trong một thời gian nhất định.

b) Đặc điểm của ngân sách nhà nước

Câu 1: Mục đích của việc thu, chi ngân sách nhà nước là gì?

Trả lời rút gọn:

Mục đích thu, chi ngân sách nhà nước là tập trung một phần tài chính quốc gia để thỏa mãn nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.

Câu 2: Kể tên một số quỹ trong ngân sách nhà nước và chia sẻ hiểu biết của em về quỹ đó?

Trả lời rút gọn:

Có 8 quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, trong đó có 3/8 quỹ là các quỹ có vốn bảo toàn để quay vòng hàng năm. Riêng Quỹ Bảo trì đường bộ và Quỹ phòng chống tội phạm hoạt động không độc lập với NSNN theo Luật ngân sách nhà nước. Các quỹ bao gồm:

1. Quỹ khám chữa bệnh cho người nghèo

2. Quỹ giải quyết việc làm

3. Quỹ hỗ trợ nông dân

4. Quỹ hợp tác xã

5. Quỹ bảo trì đường bộ

6. Quỹ bảo vệ phát triển rừng

7. Quỹ phát triển đất

8. Quỹ phòng chống tội phạm

Câu 3: Người dân đóng góp vào ngân sách nhà nước được hoàn trả trực tiếp không? Vì sao?

Trả lời rút gọn:

Không hoàn trả trực tiếp vì ngân sách Nhà nước chứa đựng các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị nảy sinh trong quá trình Nhà nước tập trung nguồn tài chính quốc gia thành quỹ tiền tệ tập trung.

Vai trò của ngân sách nhà nước 

Câu 1: Trong sơ đồ 2 khoản chi nào dành cho hoạt động của bộ máy nhà nước?

Trả lời rút gọn:

Chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên.

Câu 2: Ngân sách nhà nước đã góp phần định hướng phát triển sản xuất đề hình thành cơ cầu kinh tế hợp lí, điều tiết thị trường, bình ôn giá cả, kiềm chế lạm phát như thế nào?

Trả lời rút gọn:

- Duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước.

- Định hướng phát triển sản xuất vào vùng, lĩnh vực cần thiết để hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý.

- Điều tiết thị trường, ổn định giá cả, kiểm soát lạm phát.

- Điều tiết thu nhập qua thuế và quỹ phúc lợi xã hội.

- Tạo quỹ dự trữ quốc gia phòng chống thiên tai, dịch bệnh, và các nhiệm vụ đột xuất cấp thiết.

- Mở rộng quan hệ đối ngoại, thúc đẩy hợp tác và hội nhập quốc tế.

Câu 3: Quỹ dự trữ quốc gia trong ngân sách nhà nước đóng vai trò như thê nào trong phòng chóng dịch bệnh COVID - 19?

Trả lời rút gọn:

Khi dịch COVID-19 bùng phát, giãn cách xã hội đã gây tăng giá một số mặt hàng, gây khó khăn cho đời sống dân. Chính phủ đã sử dụng quỹ dự trữ quốc gia từ ngân sách nhà nước để cung ứng hàng chục nghìn gói hỗ trợ, bao gồm lương thực, thực phẩm thiết yếu, và trợ cấp tiền cho người dân, đặc biệt là người nghèo, khó khăn, và mắc phải hậu quả của dịch bệnh.

Câu 4: Gia đình anh T đã được hỗ trợ từ quỹ phúc lợi của ngân sách nhà nước như thế nào?

Trả lời rút gọn:

- Gia đình anh T, thuộc hộ nghèo ở xã miền núi, nhận được nhiều hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

- Các con được học ở trường dân tộc nội trú tỉnh do Nhà nước hỗ trợ kinh phí, và mọi người trong gia đình được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí.

- Ngoài ra, gia đình còn nhận tiền hỗ trợ từ ngân sách để chuyển đổi mô hình sản xuất, giúp thoát nghèo.

Quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách 

Câu 1: Thông tin 2 cho biết Nhà nước đã đảm bảo quyền gì của công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách nhà nước?

Trả lời rút gọn:

- Công khai ngân sách nhà nước dựa trên các mô hình thế giới, thực hiện mục tiêu cam kết của Chính phủ và Bộ Tài chính về công khai, minh bạch, và nâng cao trách nhiệm giải trình trong quản lý, sử dụng nguồn lực công.

- Đối với dân, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và tổ chức trong và ngoài nước, đây là nguồn thông tin quan trọng để giúp họ hiểu và giám sát về tài chính và ngân sách quốc gia.

Câu 2: Ngư dân xã Q được hưởng quyền và nghĩa vụ gì theo quy định của pháp luật ngân sách nhà nước?

Trả lời rút gọn:

- Ngư dân xã Q rất phấn khởi khi nhận được vốn hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để đóng tàu kiên cố vươn khơi.

- Họ cùng nghiên cứu chính sách, xây dựng dự án đóng tàu phù hợp và hiệu quả, cũng như lập phương án trả nợ. 

- Cam kết sử dụng vốn đúng mục đích, thực hiện đúng tiến độ dự án, và đảm bảo trả nợ và thuế đầy đủ cho Nhà nước.

Luyện tập

Câu 1: Em hãy cho biết ý kiến nào sau đây là đúng/không đúng. Vì sao?

a. Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của nhà nước trong một năm.

b. Nguồn thu của ngân sách nhà nước là các khoản thu của mỗi người dân trong một quốc gia.

c. Nguồn chi bảo đảm sự hoạt động của bộ máy nhà nước là nguồn chi từ ngân sách nhà nước.

d.Ngân sách nhà nước do nhà nước sở hữu nên người dân không cần phải kiểm tra, giám sát việc nhà nước sử dụng ngân sách như thế nào.

Trả lời rút gọn:

a. Đúng: Ngân sách nhà nước (NSNN) là toàn bộ các khoản thu, chi của nhà nước được dự toán và thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Có các trường hợp các khoản thu chi này kéo dài hơn 1 năm, ví dụ NSNN trung hạn là các khoản thu chi của nhà nước trong 3 năm.

b. Sai: Nguồn thu của ngân sách nhà nước không chỉ từ mỗi người dân mà còn từ nhiều nguồn khác nhau như doanh nghiệp, tổ chức, v.v.

c. Đúng: Nhóm chi thường xuyên nhằm duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước.

d. Sai: Ngân sách nhà nước cần được kiểm tra và giám sát bởi công dân vì một phần là do họ đóng góp vào.

Câu 2: Theo em, trong các tình huống sau, ai thực hiện đúng, ai vi phạm pháp luật ngân sách nhả nước? Vì sao?

a. Ông M đưa ông N là em trai minh vào danh sách nhận hỗ trợ của Chính phủ cho người dân vùng bão lũ. Tuy nhiên, thấy mình có điều kiện tốt hơn nhiều người khác nên ông N đã tự nguyện xin không nhận sự hỗ trợ này, nhường cho người khác có hoản cảnh khó khăn hơn.

b. Do phải nộp nhiều khoản không đúng theo quy đnh của pháp luật, người dân xã X yêu câu cán bộ xã phải giải trình công khai các khoản thu chi. Tuy nhiên, cán bộ xã Trả lời rút gọn rằng. họ không có nghĩa vụ phải làm điều đó, trừ khi có yêu câu từ cắp trên.

c. H luôn thực hành và nhắc các bạn tiết kiệm điện nước, bảo vệ tải sản của nhà trường.

d. Các cơ quan nhà nước trong tỉnh A đều hưởng ứng phong trào tiết kiệm chỉ tiêu công, không sử dụng ô tô của cơ quan đưa nhân viên đi tham quan, du lịch.

Trả lời rút gọn:

a. Ông M đã thực hiện sai khi đưa ông N là em trai vào danh sách nhận hỗ trợ, không đúng người cần hỗ trợ. Trong khi ông N đã thực hiện đúng khi tự nguyện từ chối hỗ trợ và nhường cơ hội cho người có hoàn cảnh khó khăn hơn.

b. Cán bộ xã X đã thực hiện sai khi không giải trình công khai các khoản thu chi không đúng theo quy định của pháp luật, không đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm với người dân.

c. H đúng khi thực hiện việc nhắc nhở các bạn tiết kiệm điện nước và bảo vệ tài sản của nhà trường, góp phần giảm chi phí ngân sách và tiết kiệm nguồn tài nguyên thiên nhiên.

d. Tỉnh A đúng khi các cơ quan nhà nước hưởng ứng phong trào tiết kiệm chỉ tiêu công, không sử dụng ô tô của cơ quan để đi tham quan, du lịch, từ đó giảm chi phí và tiết kiệm ngân sách nhà nước.

Câu 3: Em hãy giải đáp thắc mắc giúp các bạn trong những tình huống sau:

a. Gần nhà H có một cụ già sống một mình. Cùng với sự giúp đỡ của mọi người trong thôn xóm, cụ còn được nhận một khoản trợ cấp hằng tháng của Nhà nước. H băn khoăn: "Nhà nước lấy đâu ra tiên để trợ cấp cho các cụ nhỉ?".

b. Gia đỉnh T về thăm quê. Qua trạm thu phí trên đường cao tốc, bố trả tiền cho nhân viên thu phi. Tùng thắc mắc: "Bồ ơi, sao minh phải trả tiền cho họ ạ?".

Trả lời rút gọn:

a. Tiền trợ cấp cho cụ già được lấy ra từ ngân sách nhà nước trong khoản hỗ trợ Quỹ hỗ trợ người nông dân.

b. Tiền phí trạm thu trên đường cao tốc được thu bởi nhà nước để chi cho chi phí bảo trì đường bộ, thuộc quỹ bảo trì đường bộ, nhằm mục đích xây mới hoặc sửa chữa những tuyến đường hư hại để phục vụ việc đi lại cho người dân.

Vận dụng

Câu 1: Viết một công trình sử dụng ngân sách nhà nước ở địa phương em và ý nghĩa của công trình đó

Trả lời rút gọn:

Hs tìm hiểu ở địa phương mình sống

Câu 2: Gia đình em đã thực hiện nghĩa vụ gì và được hưởng những quyền lợi gì từ ngân sách nhà nước? hãy thống kê theo mẫu?

Trả lời rút gọn:

* Nghĩa vụ của người sử dụng lao động bao gồm:

- Thực hiện hợp đồng lao động và các thỏa ước lao động tập thể một cách công bằng, tôn trọng danh dự và nhân phẩm của người lao động.

- Thiết lập cơ chế và thực hiện đối thoại, trao đổi với người lao động, và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở tại nơi làm việc.

- Đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng để nâng cao trình độ, kỹ năng nghề cho người lao động.

* Quyền của người lao động bao gồm:

- Quyền tự do lựa chọn việc làm, nơi làm việc, nghề nghiệp, học nghề và nâng cao trình độ nghề nghiệp.

- Quyền hưởng lương phù hợp, bảo hộ lao động, làm việc trong môi trường an toàn và vệ sinh, và nghỉ phép có hưởng lương và các phúc lợi khác.

- Quyền thành lập, gia nhập, và hoạt động trong tổ chức đại diện người lao động, tổ chức nghề nghiệp, và tổ chức khác theo quy định của pháp luật.