Slide bài giảng Kinh tế pháp luật 10 kết nối bài 20: Đặc điểm, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Tóm lược nội dung

BÀI 20: ĐẶC ĐIỂM, NGUYÊN TẮC TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Mở đầu

Câu hỏi: Em hãy kể tên các cơ quan trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và chia sẻ hiểu biết của mình về một trong các cơ quan đó.

Trả lời rút gọn:

- Bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bao gồm: Quốc hội, Chính phủ, Chủ tịch nước, Tòa án, Viện kiểm sát, và chính quyền địa phương.

- Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất, được bầu ra bởi nhân dân.

+ Chức năng của Quốc hội bao gồm lập hiến, lập pháp; quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước; và giám sát tối cao đối với hoạt động của nhà nước.

+ Quốc hội tổ chức các kỳ họp công khai, làm việc theo chế độ hội nghị và quyết định theo đa số. Trong trường hợp cần thiết, Quốc hội có thể quyết định họp kín.

Khám phá 1

Câu hỏi: Em hãy đọc các thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

1. Theo em, Đảng lãnh đạo bộ máy nhà nước trên những phương diện nào? Hãy nêu ví dụ minh họa.

2. Nguyên tắc đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước được thể hiện như thế nào trong thông tin 2?

Trả lời rút gọn:

1. Sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước bao gồm:

- Đề ra đường lối, chủ trương, và phương hướng lớn cho Nhà nước.

- Chỉ đạo, hướng dẫn, và giám sát hoạt động của Nhà nước.

- Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, và giới thiệu nhân sự vào các vị trí quan trọng trong bộ máy nhà nước.

2. Trong thông tin 2, Đảng đã giới thiệu nhân sự vào các vị trí quan trọng trong bộ máy nhà nước, như là một ví dụ cụ thể.

Khám phá 2

Câu hỏi: Em hãy đọc các thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

1. Em hãy cho biết các luật, nghị quyết, pháp lệnh sau khi được Quốc hội thông qua sẽ do những cơ quan nào tổ chức thi hành, thực hiện.

2. Em hiểu như thế nào về nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất những có sự phân công, phối hợp, kiểm soát? Thực hiện nguyên tắc này có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời rút gọn:

1. Quốc hội thực hiện quyền lập pháp bằng cách thông qua các quyết định và luật, như Nghị quyết về chương trình xây dựng luật năm 2021, điều chỉnh chương trình xây dựng luật năm 2020, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giám định tư pháp, và Nghị quyết về miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp.

- Ngoài ra, Quốc hội có nhiệm vụ giám sát tối cao việc tuân thủ Hiến pháp, luật, và nghị quyết của Quốc hội, cũng như hoạt động của các cơ quan, thiết chế chính trị trong bộ máy nhà nước.

2. Tính thống nhất của quyền lực nhà nước Việt Nam phản ánh ở việc quyền lực này thuộc về nhân dân là chủ thể duy nhất và tối cao. 

- Quyền lực nhà nước được phân chia thành các lĩnh vực lập pháp, hành pháp, và tư pháp, được giao cho các cơ quan tương ứng thực hiện một cách độc lập, nhưng vẫn có sự phối hợp, kiểm soát, giám sát lẫn nhau, đảm bảo mục tiêu phục vụ nhân dân và dân tộc.

 Khám phá 3

Câu hỏi: Em hãy đọc các thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

1. Luật Trưng cầu ý dân của Nhà nước Việt Nam thể hiện nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân như thế nào? Em hãy cho biết nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng phương thức và qua cơ quan, tổ chức nào.

2. Em hãy nêu biểu hiện của nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Việt Nam.

Trả lời rút gọn:

 1. Luật Trưng cầu ý dân của Nhà nước Việt Nam thể hiện nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Luật này quy định rằng các vấn đề quan trọng như toàn văn Hiến pháp hoặc một số nội dung quan trọng của Hiến pháp, vấn đề liên quan đến chủ quyền, lãnh thổ, quốc phòng, an ninh, kinh tế - xã hội cần lấy ý kiến của nhân dân. Tất cả công dân từ đủ 18 tuổi trở lên đều có quyền bỏ phiếu biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân. Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước thông qua dân chủ trực tiếp và gián tiếp qua các cơ quan nhà nước như Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp và các cơ quan khác trong bộ máy nhà nước.

2. Biểu hiện của nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân:

- Tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân và bộ máy nhà nước là công cụ để nhân dân thực thi quyền lực đó.

- Các cơ quan quyền lực nhà nước như Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp phải được bầu ra bởi nhân dân theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín dựa trên dân chủ.

- Đại biểu dân cử thực hiện quyền lực nhà nước phải chặt chẽ liên hệ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và nguyện vọng của nhân dân, chịu sự giám sát chặt chẽ từ nhân dân, và khi không còn được sự tín nhiệm của nhân dân, đại biểu dân cử có thể bị bãi nhiệm.

- Những vấn đề quan trọng nhất của đất nước cần lấy ý kiến hoặc quyết định trực tiếp của nhân dân thông qua việc trưng cầu ý kiến của nhân dân.

- Nhân dân có quyền giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, tố cáo, khiếu nại, góp ý,... nếu phát hiện sai phạm.
Khám phá 4

Câu 1: Qua lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, em hiểu thế nào là tập trung dân chủ?

Trả lời rút gọn:

- Tập trung dân chủ nghĩa là sự kết hợp giữa dân chủ tập thể và tập trung cá nhân phụ trách.

- Các vấn đề quan trọng thường được quyết định bởi tập thể, sau đó giao cho cá nhân phụ trách thực thi để đạt được hiệu quả cao nhất.

Câu 2: Trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nguyên tắc tập trung dân chủ được biểu hiện như thế nào?

Trả lời rút gọn:

- Trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Việt Nam, cần đảm bảo sự thống nhất giữa trung ương và địa phương, cũng như giữa cấp trên và cấp dưới, đồng thời tạo điều kiện cho dân chủ và sự sáng tạo ở cấp dưới.

- Các cơ quan cấp dưới phải tuân thủ chủ trương, chính sách của cấp trên và trong quá trình ra quyết định, ý kiến của tập thể được thể hiện thông qua biểu quyết.

Khám phá 5

Câu 1: Các văn bản pháp luật trong hình ảnh trên quy định tổ chức và hoạt động của cơ quan nào trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam?

Trả lời rút gọn:

Các văn bản pháp luật quy định tổ chức và hoạt động của Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân.

Câu 2: Theo em, nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được biểu hiện như thế nào?

Trả lời rút gọn:

Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện qua việc:

- Tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật.

- Pháp luật quy định rõ, cụ thể, minh bạch về thành lập, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu, hình thức hoạt động của cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức nhà nước. 

- Mọi cơ quan nhà nước và nhân viên nhà nước phải nghiêm túc tuân thủ pháp luật và bị xử lý nếu vi phạm.

Khám phá 6

Câu 1: Việc thực hiện chủ trương xây dựng và hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được thể hiện như thế nào trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam?

Trả lời rút gọn:

Việc thực hiện chủ trương xây dựng và hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện qua:

- Đảng đề ra đường lối, chủ trương phát triển kinh tế.

- Các cơ quan nhà nước hợp tác chặt chẽ để triển khai các chính sách, chương trình, kế hoạch, và công việc cụ thể nhằm phát triển nền kinh tế toàn diện.

Câu 2: Theo em, tính thống nhất của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt nam được biểu hiện như thế nào? 

Trả lời rút gọn:

- Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam từ trung ương đến địa phương.

- Hoạt động của các cơ quan nhà nước đều hướng tới mục tiêu xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Khám phá 7

Câu 1: Việc đẩy mạnh cải cách hành chính thể hiện tính nhân dân của bộ máy hành chính nhà nước ta như thế nào? Nhân dân thực hiện quyền gì để tham gia thành lập bộ máy nhà nước?

Trả lời rút gọn:

- Tạo điều kiện thuận lợi, giúp nhân dân tiết kiệm được thời gian, công sức, tiền bạc khi thực hiện các thủ tục hành chính.

- Nhân dân thực hiện quyền bầu cử, ứng cử để tham gia thành lập bộ máy nhà nước.

Câu 2: Em hãy nêu biểu hiện của tính nhân dân trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Trả lời rút gọn:

Biểu hiện của tính nhân dân trong bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

- Các cơ quan, tổ chức trong bộ máy nhà nước được nhân dân thành lập và hoạt động để phục vụ lợi ích của nhân dân.

- Nhân dân có quyền tham gia quản lí nhà nước và khiếu nại nếu các cơ quan, cá nhân không hoạt động hiệu quả.

- Bộ máy nhà nước hướng tới việc chăm sóc và bảo vệ lợi ích của nhân dân.

- Cán bộ, nhân viên nhà nước phục vụ và phụng sự nhân dân, chịu sự giám sát của họ và có thể bị miễn nếu mất lòng tin.

Khám phá 8

Câu 1: Việc Chính phủ phải báo cáo và chịu sự giám sát của Quốc hội về các công việc của mình thể hiện điều gì?

Trả lời rút gọn:

- Việc Chính phủ phải báo cáo và chịu sự giám sát của Quốc hội thể hiện vai trò của Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất trong bộ máy nhà nước. Chính phủ, là cơ quan cấp dưới, phải có trách nhiệm báo cáo công việc và chịu sự giám sát của Quốc hội.

Câu 2: Theo em, vì sao các cơ quan trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân công quyền lực để thực hiện các nhiệm vụ riêng nhưng vẫn phải có sự phối hợp, giám sát lẫn nhau?

Trả lời rút gọn:

- Bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một thể thống nhất, hoạt động theo nguyên tắc chung và hướng đến mục tiêu giống nhau. Các cơ quan phối hợp, giám sát lẫn nhau để đảm bảo hiệu quả và tránh sai phạm ảnh hưởng đến hoạt động chung.

Câu 3: Tính quyền lực của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được biểu hiện như thế nào?

Trả lời rút gọn:

Biểu hiện của tính quyền lực của bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

- Các cơ quan được Nhà nước ủy quyền quyền lực để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

- Các cơ quan này sử dụng quyền lực nhà nước để hoàn thành nhiệm vụ riêng, song luôn có mối quan hệ hỗ trợ và giám sát lẫn nhau.

- Các cơ quan cấp dưới phải tuân thủ quyết định của cơ quan cấp trên.

Khám phá 9

Câu hỏi: Em hãy đọc các thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

1. Trong thông tin 2, vì sao các cơ quan, tổ chức, hộ gia đình và cá nhân sinh sống trên lãnh thổ VIệt Nam đều phải tuân thủ các quy định của Luật Phòng cháy và chữa cháy?

2. Tính pháp quyền xã hội chủ nghĩa được biểu hiện như thế nào trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam?
Trả lời rút gọn:

1. Mọi tổ chức và cá nhân trên lãnh thổ Việt Nam đều phải tuân thủ Luật Phòng cháy, chữa cháy vì mọi người đều có nghĩa vụ tuân thủ pháp luật.

2. Tính pháp quyền xã hội chủ nghĩa của bộ máy nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện qua việc tổ chức và hoạt động của các cơ quan theo Hiến pháp và pháp luật, sử dụng pháp luật để quản lý nhà nước và xã hội.

Luyện tập 1

Câu hỏi: Em hãy cho biết các ý kiến sau đúng hay sai. Vì sao?

Trả lời rút gọn:

a. Sai, chỉ công dân Việt Nam từ 21 tuổi trở lên mới được ứng cử vào bộ máy nhà nước.

b. Đúng. Nhân dân có quyền khiếu nại, tố cáo nếu không đồng tình với quyết định của các cơ quan nhà nước vì mục đích chung là lợi ích của nhân dân và theo luật.

c. Đúng, vì bộ máy nhà nước được tổ chức phân cấp, với cơ quan cấp dưới phải tuân theo quyết định của cấp trên.

d. Sai, vì quyết định quan trọng phải thông qua sự thống nhất của tập thể, không phải của người lãnh đạo.
Luyện tập 2

Câu hỏi: Em đồng tình hay không đồng tình với những hành vi nào sau đây? Vì sao?  

Trả lời rút gọn:

a. Đồng tình vì N đúng. N giúp mọi người hiểu và ủng hộ chính sách Nhà nước.

b. Đồng tình vì D đúng. Từ chối in tài liệu tiêu cực là từ chối hỗ trợ hành vi phản động.

c. Không đồng tình vì ông A sai, không trách nhiệm của một cán bộ nhà nước. Việc giữ im lặng có thể gây hậu quả xấu.

d. Đồng tình. Lấy ý kiến của trẻ em là phát huy quyền làm chủ của họ trong các vấn đề liên quan.

Luyện tập 3

Câu hỏi: Em hãy xử lí các tình huống sau:  

Nếu là K, em sẽ làm gì?

Nếu là T, em sẽ làm gì?

Nếu chứng kiến tình huống trên, em sẽ làm gì?
Trả lời rút gọn:

a. Khiến mọi người nhận ra hậu quả của việc tuyên truyền nội dung xấu trên mạng và khuyên họ ngừng hành vi này để tránh vi phạm pháp luật và ảnh hưởng xấu đến đất nước.

b. Nếu là T, em sẽ gặp các cán bộ tiếp dân, nhắc lại vấn đề và đề nghị hỗ trợ bác cao tuổi. Hoặc khiếu nại về thái độ của các cán bộ đó với lãnh đạo xã để điều chỉnh.

c. Giải thích trách nhiệm cá nhân trong phòng cháy, chữa cháy và kêu gọi mọi người kí bản cam kết.

Vận dụng 1

Câu hỏi: Em hãy viết một bài luận thể hiện vai trò của người dân trong việc góp phần xây dựng bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam vững mạnh.      

 Trả lời rút gọn:

Đảng luôn tôn trọng và củng cố mối quan hệ với nhân dân, coi họ là trung tâm và chủ thể của sự nghiệp cách mạng. Phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng" được kiên trì thực hiện. Quan điểm lấy dân làm gốc, dựa vào họ, và phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân là điểm cốt lõi. Mọi chính sách, quyết định phải xuất phát từ nguyện vọng và lợi ích của nhân dân, với mục tiêu chính là hạnh phúc và ấm no cho họ.

Vận dụng 2

Câu hỏi: Em hãy viết bài chia sẻ tác dụng tích cực của việc cải cách hành chính ở địa phương em.

 Trả lời rút gọn:

Tác dụng tích cực của việc cải cách hành chính ở địa phương em là:

- Giúp giảm chi phí, tiết kiệm thời gian cho người dân và doanh nghiệp.

- Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lí nhà nước.

- Tăng lòng tin của người dân và doanh nghiệp đối với bộ máy nhà nước.