CHỦ ĐỀ 7. KHÁI NIỆM TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HOÁ NĂNG LƯỢNG Ở SINH VẬT

BÀI 29 TRAO ĐỔI NƯỚC VÀ CÁC CHẤT DINH DƯỠNG Ở THỰC VẬT

1. QUÁ TRÌNH TRAO ĐỔI NƯỚC VÀ CÁC CHẤT DINH DƯỠNG Ở THỰC VẬT

Câu 1: Nhờ đặc điểm nào mà rễ cây có thể hút nước và muối khoáng?

Trả lời:

Lông hút

Câu 2: Quan sát Hình 29.1, em hãy mô tả con đường hấp thụ, vận chuyển nước và muối khoáng từ môi trường đất vào mạch gỗ của rễ.

Trả lời:

Lông hút hút nước và muối khoáng từ môi trường đất, đi qua tầng biểu bì, thịt vỏ đến trụ dẫn và vào mạch gỗ.

Câu 3: Hãy cho biết các chất có trong thành phần của dịch mạch gỗ và dịch mạch dây.

Trả lời:

• Dịch mạch gỗ: nước, muối khoáng, các chất hữu cơ (hormone, vitamin,...).

• Dịch mạch dây: chất hữu cơ được tổng hợp ở lá, hormone, vitamin, ATP và một số muối khoáng.

Câu 4: Quan sát Hình 29.2, em hãy cho biết chiều vận chuyển các chất trong mạch gỗ và mạch rây có gì khác nhau?

Trả lời:

Ngược chiều nhau:

• Mạch gỗ: nước và muối khoáng được vận chuyển từ đất vào mạch gỗ của rễ và tiếp tục dâng lên theo mạch gỗ trong thân để lan tỏa đến lá và các phần khác của cây.

• Mạch rây: chất hữu cơ được vận chuyển từ các tế bào quang hợp trong phiến lá đến những nơi cần sử dụng hoặc dự trữ (rễ, thân, củ…)

Câu 5: Dựa vào Hình 29.3, hãy trả lời các Câu sau:

a) Tại sao vào những ngày trời nắng, đứng dưới bóng cây lại thấy mát?

b) Nhờ lực hút hay lực đẩy mà quá trình thoát hơi nước qua khí khổng có thể giúp các chất được vận chuyển trong mạch gỗ một cách dễ dàng?

c) Nếu cây không thoát hơi nước thì cây có lấy được khí carbon dioxide không? Vì sao?

d) Em hãy cho biết những vai trò của quá trình thoát hơi nước đối với cây.

Trả lời:

a) Vì lá cây thoát hơi nước thường xuyên làm hạ nhiệt độ môi trường xung quanh tán lá.

b) Lực hút 

c) Không, vì khi đó khí khổng sẽ đóng, carbon dioxide không thể đi vào trong lá.

d) 

• Tạo lực hút để vận chuyển nước và các chất từ rễ lên thân và lá trong mạch gỗ.

• Giúp lá cây không bị nóng dưới tác động của ánh sáng mặt trời.

• Tạo điều kiện cho quá trình trao đổi khí ở thực vật: carbon dioxide đi vào trong lá cung cấp cho quá trình quang hợp, oxygen được thải ra ngoài môi trường.

Câu 6: Nguyên nhân chủ yếu làm cho khí khổng đóng hay mở là gì?

Trả lời:

Do ánh sáng khiến tế bào hạt đậu trương nước hoặc mất nước

Câu 7: Dựa vào kiến thức đã học về cấu tạo của khí khổng và quan sát Hình 29.4, em hãy cho biết thành tế bào hạt đậu có những biến đổi như thế nào trong hoạt động đóng, mở khí khổng.

Trả lời:

• Khi trương nước, thành tế bào căng ra làm lỗ khí mở.

• Khi mất nước, thành tế bào trở lại bình thường làm lỗ khí đóng lại.

Luyện tập: Tại sao người ta thường tưới nước nhiều hơn cho cây trồng vào những ngày mùa hè nóng bức?

Trả lời:

• Khi nhiệt độ tăng cao, cây phải thoát nước liên tục để hạ nhiệt môi trường xung quanh.

• Phải tưới nước nhiều hơn để hạn chế sự mất nước, duy trì sự ổn định của các hoạt động quang hợp và hô hấp.

2. MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TRAO ĐỔI NƯỚC VÀ CÁC CHẤT DINH DƯỠNG Ở THỰC VẬT

Câu 8: Kể tên các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến quá trình trao đổi nước và muối khoáng của cây.

Trả lời:

Ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, độ tơi xốp của đất, hàm lượng khoáng và độ ph của đất.

Vận dụng: Vận dụng những hiểu biết về trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng ở thực vật, em hãy đề xuất một số biện pháp tưới nước và bón phân hợp lí cho cây

Trả lời:

biện pháp tưới nước:

• Xác định đúng loài cây và thời kì sinh trưởng: ưa nước hay ưa cạn, đang đâm chồi hay sắp thu hoạch được,...

• Tìm hiểu về đất trồng: đất thịt, đất cát không nên tưới quá nhiều nước,...

• Tưới đúng thời tiết: mùa mưa tưới ít, mùa khô tưới nhiều,...

biện pháp bón phân:

• Bón đúng loại phân theo nhu cầu của cây và đặc điểm, tính chất của đất: đất chua không bón các loại phân có tính axit, đất kiềm không bón các loại phân có tính kiềm. 

• Bón đúng thời điểm, chia ra bón nhiều lần và vào lúc cây hoạt động mạnh. 

• Bón đúng thời tiết, mùa vụ thích hợp

• Bón đúng cách và điều chỉnh tỷ lệ chất dinh dưỡng trong mỗi lần bón cân đối.

3. VẬN DỤNG HIỂU BIẾT VỀ TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HOÁ NĂNG LƯỢNG Ở THỰC VẬT VÀO THỰC TIỄN

Câu 9: Để tưới nước và bón phân hợp lí cho cây trồng, cần dựa vào những yếu tố nào?

Trả lời:

• Tưới nước: loài cây, thời kì sinh trưởng, loại đất trồng và điều kiện thời tiết.

• Bón phân: loại phân bón, liều lượng, thành phần dinh dưỡng, nhu cầu của giống và loài cây, thời điểm cây cần và điều kiện đất đai, thời tiết, mùa vụ.

Câu 10: Điều gì sẽ xảy ra với cây khi lượng nước cây hấp thụ được ở rễ bằng, lớn hơn hoặc bé hơn lượng nước mất đi qua quá trình thoát hơi nước ở lá? Giải thích.

Trả lời:

(1) =: cây sẽ héo úa, phát triển chậm do nước bị thoát hơi hết, không còn đủ nguyên liệu thể thực hiện các phản ứng hoá học, sản sinh ra chất dinh dưỡng cần thiết.

(2) >: cây phát triển tốt, khoẻ mạnh, cho năng suất cao vì sau khi thoát hơi nước qua lá, cây vẫn có đủ nước để thực hiện các quá trình quang hợp, hô hấp, cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng để sinh trưởng và phát triển.

(3) <: cây sẽ khô héo, gầy gò và có thể bị chết vì khi thiếu nước:

• Quang hợp giảm mạnh hoặc có thể ngừng quang hợp. Các sản phẩm được tổng hợp trong quá trình này không thể đi đến các bộ phận khác để nuôi dưỡng cây.

• Cường độ hô hấp giảm, cây không có nguyên liệu và môi trường để thực hiện các phản ứng hoá học như tổng hợp, phân giải chất hữu cơ,…

Câu 11: Các giai đoạn nào sau đây cần tưới nhiều nước cho cây? Giải thích.

a) Cây chuẩn bị ra hoa.

b) Cây ở thời kì thu hoạch quả.

c) Cây đâm chồi, đẻ nhanh.

Trả lời:

a, c

Vì trong những giai đoạn nay, cây cần nước để cung cấp liên tục cho các phản ứng hoá học, dẫn truyền các chất được tổng hợp đến các bộ phận giúp cây sinh trưởng, phát triển nhanh, ra hoa đúng thời vụ.

Câu 12: Điều gì sẽ xảy ra nếu:

a) Bón phân không đủ.

b) Bón phân quá nhiều.

Trả lời:

a) Phát triển chậm, cho năng suất thấp.

b) Không hấp thụ hết được, có khả năng dẫn đến ngộ độc phân bón, héo úa và chết.

Câu 13: Để đảm bảo bón phân hợp lí cho cây trồng, cần phải tuân theo nguyên tắc gì?

Trả lời:

Đúng loại, úng liều lượng và thành phần dinh dưỡng, đúng nhu cầu của giống và loài cây, đúng lúc và phù hợp với điều kiện đất đai, thời tiết, mùa vụ.

Câu 14: Nếu tưới nước và bón phân không hợp lí sẽ dẫn đến những hậu quả gì cho cây trồng?

Trả lời:

• Cây phát triển kém, cho năng suất thấp.

• Cây bị hỏng và chết do úng nước, thối rễ, ngộ độc,...

• Mùa màng thất thu, gây thiệt hại cho người nông dân.

Luyện tập: Tại sao người ta thường khoét lỗ bên dưới đáy các chậu dùng để trồng cây?

Trả lời:

• Khi ta tưới nước cây không thể nào hấp thụ hết số nước đó ngay lập tức, lỗ dưới đáy chậu để thoát nước khi lỡ tưới quá nhiều.

• Nếu không có hoặc lỗ vừa nhỏ vừa ít sẽ khiến nước không thể thoát khỏi chậu, đất bị ẩm ướt dẫn đến thối rễ, chết cây.

Vận dụng:

• Vì sao trước khi trồng cây, người ta cần cày, xới làm cho đất tơi, xốp.

• Vì sao sau khi bón phân, người ta thường tưới nước cho cây?

Trả lời:

(1) 

• Rễ cây hô hấp sinh ra carbon dioxide, tạo ra sự trao đổi với các ion khoáng bám trên bề mặt keo đất. Nồng độ carbon dioxide cao thì sự trao đổi này tốt.

• Nồng độ oxygen trong đất cao giúp rễ hô hấp mạnh, sinh ra áp suất thẩm thấu cao để nhận nước và các chất dinh dưỡng từ đất.

• Đất càng thoáng khí, quá trình hấp thu khoáng và nitrogen diễn ra càng hiệu quả. 

(2) Vì rễ cây chỉ hút các muối khoáng hoà tan => Cần phải tưới nước để hoà tan các chất dinh dưỡng có trong phân bón vào đất, giúp cây dễ dàng hấp thu.

Câu 1: Vì sao khi đem cây trồng ở một nơi khác, người ta phải cắt bớt cành, lá?

Trả lời:

• Khi di chuyển cây, bộ rễ sẽ bị tổn thương. Lúc mới trồng rễ chưa hồi phục nên không thể hút nước đế bù vào lượng nước vẫn bị thoát qua lá.

• Nếu nhiều lá, cây bị mất quá nhiều nước sẽ héo và rất dễ chết. 

Câu 2: Em hãy dự đoán khả năng phát triển của các loài thực vật sau đây ở mức độ: bình thường (+), bị héo hoặc có thể bị chết (-).

Trả lời:

Câu 3: Trong vườn cây ăn quả, khi quan sát thấy có nhiều cây bị vàng lá, có ý kiến cho rằng các cây này có thể đang thiếu nitrogen.

a) Em hãy cho biết ý kiến trên là đúng hay sai. Vì sao?

b) Nếu ý kiến trên là đúng, chúng ta cần bón loại phân nào để cung cấp nitrogen cho cây?

Trả lời:

a) Đúng, vì:

• Nitrogen tham gia cấu tạo nên protein, enzim, coenzim, axit nucleic, diệp lục. Vì thế, lá khi thiếu nitrogen sẽ yếu, quang hợp kém, phát triển chậm, năng suất và chất lượng thấp.

• Thiếu nitrogen sẽ làm giảm quá trình tổng hợp protein khiến sự sinh trưởng của các cơ quan bị giảm và xuất hiện màu vàng nhạt trên lá do sự huy động và sự di chuyển của các ion trong cây.

b) Phân hữu cơ.

Câu 4: Em hãy giải thích cây tục ngữ: "Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống".

Trả lời:

Nêu ra bốn khâu quan trọng trong quá trình trồng trọt.

• Nước là yếu tố quan trọng hàng đầu, giúp cây có đủ nguồn nguyên liệu để thực hiện các hoạt động sống cơ bản, từ đó đâm chồi, ra hoa, kết trái,...

• Thứ hai là phân bón.. Không có phân bón, cây sẽ phát triển kém và cho năng suất thấp.

• Thứ ba là cần - yếu tố con người để chăm sóc, bắt sâu, lên liếp, tỉa lá.... Cho cây đạt năng suất cao hơn.

• Yếu tố cuối cùng là giống. Hạt giống tốt thì cây khỏe, có sức đề kháng cao và chống được sâu bệnh.