BÀI 16. CÔNG CUỘC XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC THỜI TRẦN (1226- 1400)

1. Nhà Trần thành lập

Câu 1: Mô tả sự thành lập của nhà Trần. Theo em, Trần Thủ Độ có vai trò như thế nào đối với sự thành lập của nhà Trần?

Giải rút gọn:

* Sự thành lập nhà Trần

- Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu, dưới sự sắp xếp của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu truyền ngôi cho Trần Cảnh => Thời đại nhà Trần bắt đầu.

* Vai trò của Trần Thủ Độ: Trần Thủ Độ là một đại công thần, người khởi dựng và đã dùng trọn đời mình để bảo vệ sự tồn tại của vương triều Trần.

2. Tình hình chính trị

Câu 1: Em hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị thời nhà Trần.

Giải rút gọn:

- Bộ máy nhà nước:

+ Đứng đầu nhà nước là vua, giúp việc cho vua là các quan văn, võ do người hoàng tộc nắm giữ

+ Quý tộc, quan lại được ban thái ấp, cấp bổng lộc.

+ Hệ thống chính quyền các cấp được tổ chức quy củ và hoàn thiện hơn thời Lý

- Pháp luật: Nhà nước ban hành bộ Quốc triều hình luật

- Quân đội:

+ Gồm quân triều đình, quân các lộ, phủ, quân biên ải và dân binh ở làng xã

+ Được xây dựng theo chủ trương “binh lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông”

3. Tình hình kinh tế

Câu 1: 

- Tình hình kinh tế thời Trần có những điểm gì nổi bật?

- Tìm những cụm từ trong tư liệu 16.6 cho thấy sự phát triển kinh tế Đại Việt dưới góc nhìn của sứ thần nhà Nguyên.

Giải rút gọn:

Tình hình kinh tế thời Trần:

- Nông nghiệp: có nhiều chính sách nhằm phục hồi và phát triển nông nghiệp.

- Thủ công nghiệp: có những bước tiến đáng kể

- Thương nghiệp: phát triển mạnh mẽ

+ Tiền được sử dụng phổ biến, buôn bán phát triển

+ Thuyền buôn ngoại quốc thường xuyên lui tới buôn bán ở các cảng.

Những cụm từ trong tư liệu 16.6 cho thấy sự phát triển kinh tế Đại Việt dưới góc nhìn của sứ thần nhà Nguyên: sự phồn vinh với hình ảnh “lúa mỗi năm chín bốn lần”, chợ ở thôn xóm hai tháng họp một lần, trăm thứ hàng hóa tụ tập lại ở đây.

4. Tình hình xã hội

Câu 1: 

- Dựa vào thông tin trong bài, em hãy cho biết xã hội thời Trần có những tầng lớp nào?

- Đọc tư liệu 16.7 và cho biết: Theo quan điểm của Hưng Đạo Vương, những yếu tố nào sẽ giúp triều đình tạo nên sự ổn định và bền vững của một xã hội?

Giải rút gọn:

- Xã hội thời Trần bao gồm 4 tầng lớp: quý tộc, địa chủ, nhân dân lao động và nô tì.

- Yếu tố giúp triều đình tạo nên sự ổn định và bền vững của một xã hội đó là: “khoan thư sức dân để làm kế sâu gốc bền rễ, đó là thượng sách giữ nước”.

5. Tình hình văn hóa

Câu 1: Nêu những thành tựu chủ yếu về văn hóa thời Trần.

Giải rút gọn:

Tư tưởng - tôn giáo:

- Tín ngưỡng thờ thần vẫn phổ biến trong nhân dân

- Phật giáo, Đạo giáo và Nho giáo đều được coi trọng

Giáo dục và khoa học kĩ thuật:

- Giáo dục:

+ Năm 1253, Quốc Tử Giám được mở rộng và thu nhận cả con cái thường dân.

+ Trường tư cũng được mở nhiều ở làng, xã

- Khoa học - kĩ thuật:

+ Về sử học, Lê Văn Hưu biên soạn Đại Việt sử ký.

+ Về Quân sự nổi tiếng có Binh thư yếu lược.

+ Về y học có Thiền sư Tuệ Tĩnh.

+ Thiên văn học có Đặng Lộ, Trần Nguyên Đán

Văn học và nghệ thuật:

- Văn học: Nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng ra đời.

- Nghệ thuật: Các công trình kiến trúc tôn giáo được xây dựng khá nhiều.

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Câu 1: Nêu những biểu hiện về sự củng cố chế độ phong kiến tập quyền dưới thời nhà Trần.

Giải rút gọn:

- Đứng đầu nhà nước là vua, giúp việc cho vua là các quan văn, võ do người hoàng tộc nắm giữ

- Quý tộc, quan lại được ban thái ấp, cấp bổng lộc.

- Hệ thống chính quyền các cấp được tổ chức quy củ và hoàn thiện hơn thời Lý. 

- Đơn vị hành chính ở các địa phương phổ biến là xã

Câu 2: Lập bảng tóm tắt theo mẫu dưới đây về những thành tựu văn hoá tiêu biểu của thời Trần.

Giải rút gọn:

Câu 3: Tìm hiểu ở địa phương nơi em đang sống, hoặc qua sách báo, internet, hãy viết một đoạn văn ngắn khoảng 100 từ giới thiệu di tích lịch sử liên quan đến công cuộc xây dựng đất nước và bảo vệ độc lập dân tộc của nhà Trần.

Giải rút gọn:

Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều, Quảng Ninh

- Nằm trên địa bàn các xã An Sinh, Tràng An, Bình Khê, Thuỳ An thuộc huyện Đông Triều tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây được Thủ tướng Chính phủ công nhận di tích lịch sử quốc gia đặc biệt.

- Đặc biệt sự kết hợp du lịch văn hoá tâm linh nhà Trần tại Đông Triều với di tích danh thắng Yên Tử nơi mà vua Trần Nhân Tông đã về đây tu hành sau khi nhường ngôi cho con trai, ông đã xây dựng nơi đây thành trung tâm phật giáo của nước ta dưới thời Trần và xây dựng Thiền phái Trúc lâm.