BÀI 15. CÔNG CUỘC XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT NƯỚC THỜI LÝ (1009- 1226)

1. Sự thành lập nhà Lý

Câu 1: Dựa vào thông tin trong bài và tư liệu 15.2, em hãy:

- Cho biết nhà Lý được thành lập trong hoàn cảnh nào?

- Giải thích vì sao Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La? Đánh giá ý nghĩa của sự kiện này.

Giải rút gọn:

- Hoàn cảnh thành lập của nhà Lý: Năm 1009, vua Lê Long Đĩnh mất, Lý Công Uẩn lên ngôi vua, lập ra nhà Lý.

Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La vì:

- Hoa Lư là nơi đồi núi, chỉ thuận lợi cho phùng thủ, không thuận lợi cho phát triển kinh tế đất nước.

- Thành Đại La là nơi trung tâm trời đất được cái thế rồng cuộn, hổ ngồi, cư thuận lợi làm ăn, phát triển kinh tế, muôn vật hết sức tốt tươi, phồn thịnh

* Đánh giá: Sự kiện dời đô đã mở ra thời kì phát triển mới cho nước nhà.

2. Tình hình chính trị

Câu 1: Nhà Lý đã làm gì để củng cố chế độ quân chủ?

Giải rút gọn:

- Về chính trị: năm 1054, Lý Thánh Tông đổi tên nước là Đại Việt, tổ chức lại bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương.

- Về luật pháp: năm 1042, nhà Lý ban hành bộ Hình thư, bộ luật thành văn đầu tiên ở Việt Nam.

- Về quân đội:

+ Quân đội gồm 2 bộ phận là: cấm quân (bảo vệ kinh thành) và quân địa phương

+ Nhà Lý thi hành chính sách “ngụ binh ư nông”

- Về đối nội: Nhà Lý thi hành chính sách đoàn kết dân tộc

- Về đối ngoại: triều đình chủ trương giữ quan hệ hòa hiếu với nhà Tống và Chăm-pa.

3. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)

Câu 1: 

- Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075-1077) có những nét độc đáo gì?

- Lý Thường Kiệt có vai trò như thế nào trong cuộc kháng chiến chống Tống?

Giải rút gọn:

Nét độc đáo trong cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý

- Chủ động tiến công địch để phòng vệ, đẩy địch vào thế bị động.

- Thực hiện phòng vệ tích cực để tấn công.

- Chủ động kết thúc cuộc chiến bằng biện pháp mềm dẻo, thương lượng, đề nghị “giảng hòa” để hạn chế tổn thất

- Vai trò của Lý Thường Kiệt trong cuộc kháng chiến chống Tống:

+ Lý Thường Kiệt là Tổng chỉ huy cuộc kháng chiến. 

+ Ông đã đề ra chủ trương, đường lối đúng đắn, sáng tạo, góp phần quan trọng làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Tống.

4. Tình hình kinh tế, xã hội

Câu 1: 

- Nhà Lý đã có những biện pháp gì để đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp?

- Trình bày những nét chính về tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý? Kể tên một số địa danh nổi tiếng về nghề thủ cồng và buôn bán thời kì này. 

- Mô tả vài nét về đời sống xã hội thời Lý.

Giải rút gọn:

Những biện pháp của nhà Lý để phát triển nông nghiệp:

- Cho nông dân nhận ruộng đất công cày cấy và nộp thuế cho nhà nước.

- Thực hiện chính sách “ngụ binh ư nông” đảm bảo sức lao động trong sản xuất nông nghiệp.

- Tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý:

* Thủ công nghiệp:

    - Các nghề chăn tằm, ươm tơ, làm đồ gốm, xây dựng đền đài cung điện phát triển.

    - Nhiều công trình nổi tiếng : tháp Bảo Thiên, chuông Quy Điền,vạc Phổ Minh….

* Thương nghiệp:

    - Thăng Long là đô thi phồn thịnh.

    - Vân Đồn được coi là nơi buôn bán rất thuận lợi với nước ngoài.

- Xã hội thời Lý ngày càng phân hóa

+ Vua, quan lại quý tộc là tầng lớp thống trị, có nhiều đặc quyền

+ Địa chủ ngày càng tăng và có thế lực

+ Nông dân chiến đa số, là lực lượng sản xuất chính

+ Thợ thủ công và thương nhân khá đông

+ Nô tì có địa vị thấp kém nhất

5. Những thành tựu tiêu biểu về văn hóa - giáo dục

Câu 1: 

- Trình bày những thành tựu văn hoá - giáo dục tiêu biểu thời Lý.

- Việc xây dựng Văn Miếu - Quốc Tử Giám và mở khoa thi đầu tiên có ý nghĩa như thế nào?

Giải rút gọn:

- Văn hóa

+ Văn học chữ Hán bước đầu phát triển

+ Vua quan nhà Lý đều tôn sùng đạo Phật, Nho giáo bước đầu có vai trò trong xã hội

+ Nghệ thuật điêu khắc đa dạng, độc đáo, tinh tế thể hiện trên các tượng phật, các bệ đá hình hoa sen

- Giáo dục:

+ Năm 1070, Lý Thánh Tông xây dựng Văn Miếu ở Thăng Long

+ Năm 1075, triều đình tổ chức khoa thi đầu tiên

+ Năm 1076, mở Quốc Tử Giám để dạy học cho con em quan lại, quý tộc

- Việc xây dựng Văn Miếu, thành lập Quốc Tử Giám đã thể hiện sự quan tâm, chăm lo của nhà nước đối với giáo dục. 

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Câu 1: Từ thông tin bài học, hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét chính về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoá, giáo dục thời Lý.

Giải rút gọn:

Câu 2: Hãy sưu tập tư liệu và chọn giới thiệu một di sản lịch sử - văn hoá thời Lý mà em thích nhất. Giải thích vì sao?

Giải rút gọn:

Văn Miếu – Quốc Tử Giám

- Văn Miếu được xây dựng từ năm 1070 để thờ các bậc tiên tổ của Nho học. Đến năm 1076, Quốc Tử Giám được xây dựng bên cạnh Văn miếu và trở thành trường đại học đầu tiên của nước ta.

- Văn Miếu - Quốc Tử Giám là quần thể di tích rộng đến 54331m2 được chia làm 5 khu chính. Được xây dựng ở phía Nam của kinh thành Thăng Long. Nhìn về tổng thể, kiến trúc của Văn Miếu Quốc Tử Giám từ cửa vào bao gồm cổng Văn Miếu, Đại Trung Môn, Khuê Văn Các, Đại Thành và nhà Thái Học

- Vào năm 2012, nơi đây đã chính thức trở thành Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt.

Câu 3: Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý để lại những bài học gì cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay?

Giải rút gọn:

* Bài học kinh nghiệm của cuộc kháng chiến chống Tống

- Đề ra chiến thuật đúng đắn phù hợp với hoàn cảnh lịch sử

- Biết chớp thời cơ

- Sự lãnh đạo tài tình đúng đắn, đoàn kết toàn dân tộc.