BÀI 15. CÔNG CUỘC XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT NƯỚC THỜI LÝ (1009- 1226)

1. Sự thành lập nhà Lý

Câu 1: Dựa vào thông tin trong bài và tư liệu 15.2, em hãy:

- Cho biết nhà Lý được thành lập trong hoàn cảnh nào?

- Giải thích vì sao Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La? Đánh giá ý nghĩa của sự kiện này.

Giải nhanh:

- Nhà Lý được thành lập năm 1009 sau khi vua Lê Long Đĩnh qua đời.

- Lý Công Uẩn lên ngôi vua và quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La.

- Đại La (Thăng Long) được chọn vì địa thế thuận lợi, có đồng bằng rộng và màu mỡ.

- Hoa Lư có đất hẹp, nhiều núi đá, hạn chế phát triển lâu dài của đất nước.

- Việc dời đô thể hiện sự sáng suốt của vua Lý Công Uẩn và khẳng định sự độc lập tự chủ của Đại Việt.

2. Tình hình chính trị

Câu 1: Nhà Lý đã làm gì để củng cố chế độ quân chủ?

Giải nhanh:

1. Tổ chức bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương, với vua đứng đầu nhà nước và cử người thân giữ các chức vụ quan trọng.

2. Đặt các quan đại thần để giúp vua trong việc quản lý nước.

3. Chia cả nước thành 24 lộ, phủ, và miền núi gọi là châu, dưới đó là huyện và hương; đơn vị cơ sở là xã.

4. Năm 1042, ban hành bộ luật Hình thư.

5. Đặt chuông trước điện Long Trì để người dân có thể đánh chuông tâu lên vua khi có điều gì oan ức.

3. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)

Câu 1: 

- Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075-1077) có những nét độc đáo gì?

- Lý Thường Kiệt có vai trò như thế nào trong cuộc kháng chiến chống Tống?

Giải nhanh:

* Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075-1077) có những đặc điểm nổi bật như sau:

1. Nhà Lý chủ động tiến công địch ngay từ khi phát hiện âm mưu của kẻ thù, đẩy địch vào thế bị động.

2. Lý Thường Kiệt lựa chọn và xây dựng phòng tuyến phòng ngự vững chắc trên sông Như Nguyệt.

3. Quân ta tiêu diệt thủy quân của địch, ngăn không cho thủy quân tiếp tục hỗ trợ cánh quân đường bộ.

4. Sử dụng chiến thuật "công tâm" bằng bài thơ thần "Nam quốc sơn hà" để đánh vào tâm lí của địch.

5. Lý Thường Kiệt chủ động tấn công quy mô lớn vào trận tuyến của địch khi thấy địch yếu.

6. Ông chủ động kết thúc chiến sự bằng biện pháp mềm dẻo, thương lượng, đề nghị "giảng hòa" dù quân ta đang có lợi thế chiến thắng để hạn chế tổn thất.

* Lý Thường Kiệt đóng vai trò chủ chốt trong cuộc kháng chiến này, là chỉ huy quân đội và đưa ra đường lối kháng chiến chính xác, giúp dẹp tan quân Tống.

4. Tình hình kinh tế, xã hội

Câu 1: 

- Nhà Lý đã có những biện pháp gì để đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp?

- Trình bày những nét chính về tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý? Kể tên một số địa danh nổi tiếng về nghề thủ cồng và buôn bán thời kì này. 

- Mô tả vài nét về đời sống xã hội thời Lý.

Giải nhanh:

*Biện pháp đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp của nhà Lý:

- Nhà nước khuyến khích sản xuất nông nghiệp qua lễ cày ruộng tịch điền hàng năm và cho nông dân nhận ruộng đất công để canh tác và nộp thuế.

- Thực hiện chính sách "ngụ binh ư nông", xây dựng hệ thống thủy lợi và đắp đê, cùng khuyến khích khai khẩn đất hoang.

*Thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý:

- Thủ công nghiệp phát triển với thủ công nghiệp nhà nước (đúc tiền, chế tạo vũ khí) và thủ công nghiệp nhân dân (chăn nuôi, dệt may, làm gốm sứ, đúc đồng, rèn sắt).

- Nhiều làng nghề như làng gốm Bát Tràng, làng dệt Nhược Công, và các điểm nổi tiếng về sản xuất thủ công khác.

*Đời sống xã hội thời Lý:

- Xã hội có sự phân hoá rõ rệt với các tầng lớp như vua, quý tộc, quan lại thống trị và gia tăng địa chủ.

- Nông dân chiếm đa số, phân ruộng và nộp thuế, còn thợ thủ công và thương chiếm tỷ lệ cao.

5. Những thành tựu tiêu biểu về văn hóa - giáo dục

Câu 1: 

- Trình bày những thành tựu văn hoá - giáo dục tiêu biểu thời Lý.

- Việc xây dựng Văn Miếu - Quốc Tử Giám và mở khoa thi đầu tiên có ý nghĩa như thế nào?

Giải nhanh:

Thời kỳ nhà Lý có những thành tựu văn hoá - giáo dục đáng chú ý như sau:

- Giáo dục: Xây dựng Văn Miếu, tổ chức khoa thi đầu tiên và thành lập Quốc Tử Giám để bồi dưỡng nhân tài.

- Văn học: Phát triển với các tác phẩm như "Chiếu dời đô", "Nam quốc sơn hà", "Cáo tật thị chúng".

- Tôn giáo: Đạo Phật được tôn sùng rộng rãi, xây dựng nhiều chùa và tượng Phật.

- Kiến trúc: Xây dựng các công trình nổi tiếng như chuông Quy Điền, tháp Báo Thiên, chùa Một Cột và Hoàng thành Thăng Long.

- Nghệ thuật điêu khắc: Phát triển đa dạng và tinh tế, đặc biệt là hình tượng con rồng mình trơn trên các tượng Phật và đồ gốm.

Những thành tựu này cho thấy sự tiến bộ toàn diện trong văn hoá, giáo dục, tôn giáo, kiến trúc và nghệ thuật của thời kỳ nhà Lý, góp phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước.

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Câu 1: Từ thông tin bài học, hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét chính về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoá, giáo dục thời Lý.

Giải nhanh:

Câu 2: Hãy sưu tập tư liệu và chọn giới thiệu một di sản lịch sử - văn hoá thời Lý mà em thích nhất. Giải thích vì sao?

Giải nhanh:

Chùa Một Cột là một địa danh lịch sử và văn hóa nổi bật của thủ đô Hà Nội. Được xây dựng vào năm 1049 dưới triều vua Lý Thái Tông, chùa có kiến trúc độc đáo với một cột đá chống một tòa nhà hình vuông, được coi là biểu tượng của thành phố. Chùa đã trải qua nhiều lần cải tạo và phục chế trong suốt các triều đại như nhà Trần, Hậu Lê và Nguyễn. Kiến trúc đặc biệt này không chỉ đẹp mà còn cho thấy sức mạnh và sự bền vững qua thời gian. Chùa Một Cột không chỉ là điểm du lịch quan trọng mà còn là biểu tượng sâu sắc của văn hóa và triết học Phật giáo Việt Nam.

Câu 3: Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý để lại những bài học gì cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay?

Giải nhanh:

- Kháng chiến toàn dân: toàn thân tham gia đánh giặc. Sự ủng hộ và giúp đỡ của người dân là một trong những yếu tố quan trọng làm nên những chiến thắng lịch sử của dân tộc Việt Nam.

- Kháng chiến toàn diện: đánh địch trên nhiều phương diện, bằng nhiều hình thức khác nhau.