BÀI 15. CÔNG CUỘC XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT NƯỚC THỜI LÝ (1009- 1226)

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

1. Sự thành lập nhà Lý

CH1: Dựa vào thông tin trong bài và tư liệu 15.2, em hãy:

- Cho biết nhà Lý được thành lập trong hoàn cảnh nào?

- Giải thích vì sao Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về Đại La? Đánh giá ý nghĩa của sự kiện này.

2. Tình hình chính trị

CH1: Nhà Lý đã làm gì để củng cố chế độ quân chủ?

3. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)

CH1: - Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075-1077) có những nét độc đáo gì?

- Lý Thường Kiệt có vai trò như thế nào trong cuộc kháng chiến chống Tống?

4. Tình hình kinh tế, xã hội

CH1: - Nhà Lý đã có những biện pháp gì để đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp?

- Trình bày những nét chính về tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý? Kể tên một số địa danh nổi tiếng về nghề thủ cồng và buôn bán thời kì này. 

- Mô tả vài nét về đời sống xã hội thời Lý.

5. Những thành tựu tiêu biểu về văn hóa - giáo dục

CH1: - Trình bày những thành tựu văn hoá - giáo dục tiêu biểu thời Lý.

- Việc xây dựng Văn Miếu - Quốc Tử Giám và mở khoa thi đầu tiên có ý nghĩa như thế nào?

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

CH1: Từ thông tin bài học, hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét chính về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoá, giáo dục thời Lý.

CH2: Hãy sưu tập tư liệu và chọn giới thiệu một di sản lịch sử - văn hoá thời Lý mà em thích nhất. Giải thích vì sao?

CH3: Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý để lại những bài học gì cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay?

PHẦN II. 5 PHÚT GIẢI BÀI

1. Sự thành lập nhà Lý

CH1: 

- Hoàn cảnh thành lập: Năm 1009, Lý Công Uẩn lên ngôi vua, lập ra nhà Lý.

- Lý Công Uẩn quyết định dời đô vì:

+ Địa thế Thăng Long rất thuận lợi về giao thông và phát triển đất nước.

+ Hoa Lư là vùng đất hạn chế sự phát triển lâu dài của đất nước.

- Ý nghĩa: thể hiện quyết định sáng suốt của vua Lý Công uẩn, tạo đà cho sự phát triển đất nước. Sự kiện dời đô cũng cho thấy Đại Việt đã đủ lớn mạnh và là một quốc gia độc lập tự chủ, tự cường.

2. Tình hình chính trị

CH1:

- Tổ chức bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương: Vua đứng đầu nhà nước. Các quan đại thần giúp vua lo việc nước. Cả nước được chia thành 24 lộ, phủ, huyện, hương, xã.

- Năm 1042, ban hành bộ luật Hình thư.

3. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)

CH1:

- Những nét độc đáo:

+ Nhà Lý đã chủ động tiến công địch, đẩy địch vào thế bị động.

+ Lý Thường Kiệt xây dựng phòng tuyến phòng ngự sông Như Nguyệt.

+ Quân ta tiêu diệt thủy quân của địch

+ Sử dụng chiến thuật “công tâm”

+ Lý Thường Kiệt cho chủ động tấn công quy mô lớn

+ Lý Thường Kiệt chủ động kết thúc chiến sự bằng biện pháp mềm dẻo

- Vai trò: là người chỉ huy cuộc kháng chiến và đưa ra đường lối kháng chiến đúng đắn giúp dẹp tan quân Tống.

4. Tình hình kinh tế, xã hội

CH1:

Biện pháp đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp:

+ Vua thực hiện lễ cày ruộng tịch điền để khuyến khích nhân dân sản xuất.

+ Định ra nhiều luật lệ.

+ Cho nông dân nhận ruộng đất công cày cấy và nộp thuế cho nhà nước.

+ Thực hiện chính sách "ngụ binh ư nông" ; Tổ chức làm thuỷ lợi và đắp đê điều.

+ Khuyến khích khai khẩn đất hoang.

Nét chính về tình hình phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp:

- Về thủ công nghiệp: khá phát triển

+ bao gồm 2 bộ phận: thủ công nghiệp nhà nước và thủ công nghiệp nhân dân

+ Nhiều làng nghề ra đời.

- Về thương nghiệp:

+ Tiền đồng sử dụng phổ biến.

+ Việc trao đổi buôn bán trong và ngoài nước được mở rộng.

* Đời sống xã hội: phân hoá

+ Vua, quý tộc, quan lại: thống trị, có nhiều đặc quyền.

+ Địa chủ gia tăng và có thế lực lớn.

+ Nông dân chiếm đa số, phải nộp thuế và phục vụ nhà nước.

+ Thợ thủ công và thương chiếm khá đông.

+ Nô tì có địa vị thấp kém nhất.

5. Những thành tựu tiêu biểu về văn hóa - giáo dục

CH1: 

- Về giáo dục

+ Năm 1070, xây dựng Văn Miếu ở Thăng Long.

+ Năm 1075, triều đình tổ chức khoa thi đầu tiên.

- Về văn học: Văn học chữ Hán bước đầu phát triển

- Về tôn giáo:

+ Vua quan nhà Lý và nhân dân đều tôn sùng đạo Phật. 

+ Nho giáo bước đầu có vai trò trong xã hội.

+ Đạo giáo thịnh hành, gắn kết với các tín ngưỡng dân gian. 

- Về kiến trúc: có nhiều công trình nổi tiếng 

- Về nghệ thuật điêu khắc:  Phát triển đa dạng, độc đáo và tinh tế được thể hiện trên các tượng Phật

=> Việc xây dựng Văn Miếu - Quốc Tử Giám và mở khoa thi đầu tiên đã cho thấy sự quan tâm của nhà Lý đối với giáo dục, coi trọng người hiền tài và công cuộc xây dựng đất nước. 

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

CH1: 

CH2:  Chùa Một Cột là một kiến trúc độc đáo của thời Lý: Chùa Một Cột là một trong những di tích lịch sử văn hóa lâu đời, một biểu tượng của thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến. Chùa nổi trên mặt hồ là nhờ vào một hệ thống những thanh gỗ tạo thành cấu trúc rắn chắc hỗ trợ, trông giống như một bông hoa sen mọc thẳng lên từ hồ. Chùa Một Cột được xây dựng ở giữa ao sen với chiều dài mỗi bên 20m và một bức tường thấp bao quanh. Không giống như bất kỳ ngôi tháp Phật giáo, chùa Một Cột mang triết lý nhân văn sâu sắc với các hình vuông bên ngoài đại diện cho âm, và các cột hình tròn đại diện cho dương. Vẻ đẹp của nó không chỉ có vẻ uy nghi cổ kính, nhưng cũng ẩn chứa phong thái thanh lịch và nhẹ nhàng của cõi Phật. 

CH3: Bài học:

- Kháng chiến toàn dân: toàn thân tham gia đánh giặc. Sự ủng hộ và giúp đỡ của người dân là một trong những yếu tố quan trọng làm nên những chiến thắng lịch sử của dân tộc Việt Nam.

- Kháng chiến toàn diện: đánh địch trên nhiều phương diện, bằng nhiều hình thức khác nhau.