BÀI 16. CÔNG CUỘC XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC THỜI TRẦN (1226- 1400)

1. Nhà Trần thành lập

Câu 1: Mô tả sự thành lập của nhà Trần. Theo em, Trần Thủ Độ có vai trò như thế nào đối với sự thành lập của nhà Trần?

Giải nhanh:

- Cuối thế kỷ XII, nhà Lý suy yếu, phải dựa vào thế lực họ Trần để giữ vững quyền lực.

- Năm 1224, vua Lý Huệ Tông xuất gia, truyền ngôi cho Lý Chiêu Hoàng.

- Năm 1226, Trần Thủ Độ sắp xếp Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh, thành lập nhà Trần.

- Trần Thủ Độ, một đại công thần, là người khởi xướng sự thành lập của nhà Trần.

2. Tình hình chính trị

Câu 1: Em hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị thời nhà Trần.

Giải nhanh:

- Về bộ máy nhà nước:

  + Vua là trọng tâm quyền lực, thường nhường ngôi sớm cho con và cùng quản lý đất nước.

  + Đại thần, quan văn và võ trong triều đều thuộc dòng họ hoàng tộc.

  + Quý tộc và quan lại được phong thái ấp và cấp bổng lộc, với quy định rõ ràng về thưởng phạt.

- Hệ thống chính quyền:

  + Đất nước chia thành 12 lộ và phủ.

  + Cấp hành chính cơ sở phổ biến là xã.

- Pháp luật và chính sách quân đội:

  + Ban hành bộ Quốc triều hình luật, tăng cường cơ quan pháp luật.

  + Quân đội gồm quân triều đình, các lộ và phủ, quân biên phòng và dân binh, áp dụng chính sách "ngụ binh ư nông".

3. Tình hình kinh tế

Câu 1: 

- Tình hình kinh tế thời Trần có những điểm gì nổi bật?

- Tìm những cụm từ trong tư liệu 16.6 cho thấy sự phát triển kinh tế Đại Việt dưới góc nhìn của sứ thần nhà Nguyên

Giải nhanh:

- Nông nghiệp:

  + Nhà Trần khuyến khích khai khẩn đất hoang và xây dựng hệ thống đào sông ngòi và đắp đê.

  + Nông dân trồng lúa và các loại cây khác.

- Thủ công nghiệp:

  + Thăng Long trở thành trung tâm sản xuất và buôn bán với nhiều làng thủ công chuyên nghiệp.

- Thương nghiệp:

  + Phát triển mạnh mẽ với sự sử dụng rộng rãi tiền đồng và hoạt động buôn bán sôi động.

  + Gốm sứ trở thành mặt hàng xuất khẩu quan trọng của Đại Việt.

Tư liệu 16.6 của nhà Nguyên miêu tả sự phát triển kinh tế Đại Việt thông qua các thuật ngữ như "phồn vinh" và mô tả về hoạt động buôn bán tại các chợ thôn xóm.

4. Tình hình xã hội

Câu 1: 

- Dựa vào thông tin trong bài, em hãy cho biết xã hội thời Trần có những tầng lớp nào?

- Đọc tư liệu 16.7 và cho biết: Theo quan điểm của Hưng Đạo Vương, những yếu tố nào sẽ giúp triều đình tạo nên sự ổn định và bền vững của một xã hội?

Giải nhanh:

- Xã hội thời Trần gồm các tầng lớp:

  + Quý tộc, quan lại

  + Địa chủ

  + Nông dân

  + Thợ thủ công và thương nhân

  + Nô tì

- Quan điểm của Hưng Đạo Vương về ổn định xã hội:

  Theo Hưng Đạo Vương, để đảm bảo sự ổn định và bền vững của xã hội, cần có:

  + Quân đội trung thành với đất nước.

  + Chính sách "khoan thư sức dân" để chăm lo đời sống và nuôi dưỡng nguồn lực trong nhân dân.

  + Hỗ trợ người dân giảm gánh nặng, tạo điều kiện cho phát triển và vươn lên.

5. Tình hình văn hóa

Câu 1: Nêu những thành tựu chủ yếu về văn hóa thời Trần.

Giải nhanh:

a. Tư tưởng - tôn giáo:

+ Tín ngưỡng cổ truyền vẫn phổ biến trong dân

+ Phật giáo, Đạo giáo và Nho giáo đều được coi trọng.

• Tầng lớp nho sĩ đỗ đạt qua các kì thi đều được triều đình trọng dụng.
• Phật giáo dân tộc phát triển với sự ra đời của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Trần Nhân Tông sáng lập.
• Chùa Vĩnh Nghiêm trở thành trung tâm đào tạo tăng đồ Phật giáo lớn nhất thời Trần

b. Giáo dục và khoa học - nghệ thuật:

- Về giáo dục

+ Năm 1253, Quốc Tử Giám được mở rộng và thu nhận cả con cái thường dân có sức học xuất sắc.

+ Nhiều trường tư được mở ở làng xã.

+ Thời Trần định lệ thi Thái học sinh và chọn tam khôi trong kì thi Đình.

- Về sử học, một số bộ sử nổi tiếng như "Đại Việt sử ký" của Lê Văn Hưu, Việt sử lược, Việt sử cương mục của Hồ Tông Thốc.

- Về quân sự, nổi tiếng là "Binh thư yếu lược" của Trần Quốc Tuấn.

- Về y học, có Thiền sư Tuệ Tĩnh là người đầu tiên xây dựng nền y học truyền thống.

- Về thiên văn học có Đặng Lộ và Trần Nguyên Đán.

c. Văn học và nghệ thuật

- Văn học: văn học thời Trần phát triển rực rỡ, nhiều tác phẩm nổi tiếng ra đời như "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tuấn, "Phú sông Bạch Đằng" của Trương Hán Siêu, "Tụng giá hoàn kinh sư" của Trần Quang Khải, "Thiên Trường vãn vọng" của Trần Nhân Tông,...

- Kiến trúc: các công trình kiến trúc tôn giáo được xây dựng khá nhiều như tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, chùa Thái Lạc. 

- Điêu khắc: có nhiều kiệt tác nghệ thuật, các tác phẩm điêu khắc bằng đá như tượng hổ ở lăng Trần Thủ Độ, chạm khắc gỗ trên cánh cửa ở chùa Phổ Minh. 

- Về âm nhạc: Hát chèo và múa rối nước phổ biến từ đình làng đến cung đình. Nhiều nhạc cụ như trống cơm, sáo, tiêu, đàn cầm đã phổ biến.

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Câu 1: Nêu những biểu hiện về sự củng cố chế độ phong kiến tập quyền dưới thời nhà Trần.

Giải nhanh:

- Củng cố chế độ phong kiến tập quyền thời nhà Trần:

  + Vua là lãnh đạo chính của nhà nước, nhưng thường nhường ngôi sớm cho con và xưng là Thái thượng hoàng.

  + Quan lại và quý tộc được phong thái ấp và cấp bổng lộc, có quy định thưởng phạt rõ rệt.

  + Hệ thống chính quyền được cấu trúc chặt chẽ với cả nước chia thành 12 lộ, phủ và đơn vị hành chính ở mỗi địa phương là xã.

  + Nhà nước thúc đẩy ban hành bộ Quốc triều hình luật và tăng cường cơ quan pháp luật.

  + Quân đội được xây dựng theo chủ trương "binh lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông", và áp dụng chính sách "ngụ binh ư nông".

Câu 2: Lập bảng tóm tắt theo mẫu dưới đây về những thành tựu văn hoá tiêu biểu của thời Trần.

Giải nhanh:

Câu 3: Tìm hiểu ở địa phương nơi em đang sống, hoặc qua sách báo, internet, hãy viết một đoạn văn ngắn khoảng 100 từ giới thiệu di tích lịch sử liên quan đến công cuộc xây dựng đất nước và bảo vệ độc lập dân tộc của nhà Trần.

Giải nhanh:

Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều, Quảng Ninh, bao gồm các xã An Sinh, Tràng An, Bình Khê, Thủy An, huyện Đông Triều, là nơi có nhiều kiến trúc độc đáo của triều đại nhà Trần và là trung tâm Phật giáo của Đại Việt dưới thời Trần. Được thành lập từ năm 1299 khi Thượng hoàng Trần Nhân Tông đến Yên Tử tu hành, lập nên Thiền phái Trúc Lâm. Di tích bảo tồn gồm hệ thống lăng mộ, đền - miếu, và các công trình tôn giáo. Khu vực này còn lưu giữ nhiều di vật, cổ vật quý giá như bia đá, gạch ngói, đồ gốm, tháp đá, tượng điêu khắc. Ngoài ra, nơi đây còn tổ chức nhiều sinh hoạt văn hóa dân gian và các lễ hội truyền thống như lễ đền An Sinh, lễ chùa Quỳnh Lâm và chùa - quán Ngọc Thanh.