BÀI 6. TRONG THẾ GIỚI CỦA GIẤC MƠ

VĂN BẢN. ĐÀN GHI TA CỦA LOR - CA

I. TRƯỚC KHI ĐỌC   

Câu 1: Hãy tìm hiểu thông tin về nhà thơ Lor-ca và đất nước Tây Ban Nha trước khi đọc văn bản này.

Giải nhanh:

• Lorca, nhà thơ nổi tiếng Tây Ban Nha, là tiếng nói, niềm vui, nỗi buồn của đất nước. Những vần thơ tài hoa của ông đậm chất dân gian, khiến người ta nghe thấy tiếng hoàng hôn, bình minh, tiếng ghi ta, và âm thanh cuộc sống quanh sông. Qua thơ ông, Tây Ban Nha hiện lên với lịch sử dài, sắc màu độc đáo, nồng nhiệt nhưng phảng phất nỗi buồn.
• Tây Ban Nha là một đất nước nằm trong liên minh châu Âu với nhiều nét văn hóa đặc trưng:

+ Tiếng Tây Ban Nha là tiếng nói được 21 quốc gia sử dụng như tiếng mẹ đẻ.

+ Là đất nước có nhiều lễ hội

+ Khí hậu chia thành 3 vùng riêng biệt

+ Một trong những hình ảnh mang đậm bản sắc của Tây Ban Nha chính là hình ảnh áo choàng đỏ.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Bạn hình dung như thế nào về hình ảnh “tiếng đàn bọt nước”?

Giải nhanh:

Hình ảnh “tiếng đàn bọt nước” là hình ảnh mang tính biểu tượng. Tuy những dòng thơ không nói đến con người nhưng bóng dáng con người vẫn được hiện lên. hình ảnh tượng trưng, từ thính giác chuyển sang thị giác, tạo sự lạ hóa. Qua đó, gợi sự sáng tạo mong manh, ngắn ngủi, tan vỡ đột ngột nhưng sinh sôi bất tận.

Câu hỏi: Tìm những hình ảnh thể hiện sự chuyển đổi cảm giác trong khổ thơ thứ 3.

Giải nhanh:

- “tiếng ghi ta nâu”: biểu tượng cho tình yêu dành cho những mảnh đất, con đường Tây Ban Nha.
- “tiếng ghi ta lá xanh”: biểu trưng cho tình yêu cuộc sống mãnh liệt
- “tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan”: Lor - ca bị sát hại, nghệ thuật cũng dang dở
- “tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy”: số phận bi kịch của Lor - ca.
=> Tất cả diễn tả lòng tiếc thương của nhân dân Tây Ban Nha nói chung, của tác giả Thanh Thảo nói riêng đối với cái chết của Lor - ca.

Câu hỏi: Tìm những hình ảnh khác xa nhau, thông thường khó liên kết với nhau, được đặt kế cận trong hai khổ thơ 5 và 6.

Soạn chi tiết: 

Những hình ảnh khác xa nhau, thông thường khó liên kết với nhau, được đặt kế cận  trong hai khổ thơ 5 và 6:

- “không ai chôn cất tiếng đàn/ tiếng đàn như cỏ mọc hoang”. Đây là một cách liên tưởng rất lạ lùng: “cỏ mọc hoang” vừa gợi sức sống mãnh liệt, hoang dại, sức lan tỏa không gì ngăn cản được, vừa là chứng nhân, vừa là một tri âm với người lãng tử trong khúc du ca.

- “giọt nước mắt vầng trăng/ long lanh trong đáy giếng”. Ở câu thơ này, vầng trăng trước hết thuộc về vũ trụ bát ngát với ánh sáng dịu dàng và vẻ đẹp mĩ lệ. Đối lập với vầng trăng là đáy giếng - nơi kẻ thù ném xác Lor-ca hòng xoá dấu vết tội ác, nơi tăm tối mịt mùng, không sao soi thấu được, nơi lưu giữ hiện thân của đau thương và tội ác xấu xa. Hai hình ảnh tương phản này gợi hai thế giới hoàn toàn cách biệt, xa lạ và không thể nào tìm mối liên hệ. Vậy mà Thanh Thảo đã phát hiện ra mối liên hệ giữa chúng bằng một liên tưởng độc đáo. Trớc hết, “giọt nước mắt vầng trăng” vừa có thể hiểu là giọt nước mặt của vầng trăng (trăng khóc cho cái chết oan khuất của Lo-car hay chính là vũ trụ đã cảm thấu nỗi đau khôn cùng của con người), vừa có thể hiểu rằng là giọt nước mắt của vũ trụ rơi vào đáy giếng để soi sáng sự thật bị chôn vùi. “Đáy giếng” là nơi chôn vùi thân xác Lor-ca, nơi cất giấu một bí mật về tội ác của chế độ độc tài, “đáy giếng” cũng là nơi đón nhận sự toả sáng của mối đồng cảm sâu xa từ vũ trụ.
- Sức tưởng tượng mạnh mẽ: “Đường chỉ tay đã đứt” là sự chấm dứt cuộc sống vật chất, “dòng sông rộng vô cùng” là cuộc đời vô hạn vẫn tiếp tục chảy trôi. Tương quan ấy đã gợi một cảm giác bi quan: có lẽ sự tồn tại hữu hạn, mong manh của một đời người ngắn ngủi đứt gãy nửa chừng sẽ bị dìm cho chìm nghỉm dưới đáy sông, sẽ trở nên vô nghĩa trước cái vô cùng của sóng nước.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Bài thơ này có gì khác thường về hình thức (dấu câu, độ dài ngắn của khổ thơ/dòng thơ,…)? Xác định thể loại, bố cục bài thơ và mạch cảm xúc của tác giả.

Giải nhanh:

- Hình thức thơ có sự phá cách, mới mẻ; số từ, câu trong mỗi đoạn không đều nhau, có độ dài ngắn khác nhau, tuy nhiên vẫn tạo sự liên kết nhất quán trong tác phẩm.

- Bài thơ thuộc thể thơ tự do. 

- Bố cục: 3 phần
+ Phần 1 (6 dòng thơ đầu): Lor-ca một nghệ sĩ tự do và cô đơn, một nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha
+ Phần 2 (12 câu tiếp theo): Một cái chết đầy oan khuất gây ra bởi thế lực tàn ác
+ Phần 3 (còn lại): Niềm xót thương Lor-ca những suy tư về cuộc giải thoát và giã từ của Lor-ca.

- Mạch cảm xúc thiết lập trên dòng cảm xúc mãnh liệt về cái chết bi thảm của Lo-car qua hàng loạt các hình ảnh biểu tượng.

Câu 2: Tác giả Thanh Thảo đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh nào để gợi tả hình tượng nhà thơ Lor-ca trong hai khổ thơ đầu. Những từ ngữ, hình ảnh đó có điểm gì độc đáo?

Giải nhanh:

+ “Tiếng đàn bọt nước”: tượng trưng cho vẻ đẹp lung linh nhưng lại dễ tan biến => khát vọng cháy bỏng của nhà thơ Lor-ca muốn đưược dâng hiến tài năng cho đời, một sự liên tưởng về cuộc đời tươi đẹp nhưng quá ngắn ngủi và đơn độc của người nghệ sĩ.

+ “Áo choàng đỏ gắt”: đây chính là hình ảnh Lor-ca với một sức mạnh anh hùng nắm giữ sứ mệnh trong đấu tranh bảo vệ quê hương => Một tầm vóc mang tính biểu tượng cho cả quốc gia, dân tộc.

+ “Lang thang”, “miền đơn độc”, “yên ngựa mỏi mòn”, “vầng trăng chếnh choáng”,...=> Hình ảnh Lor-ca cô đơn trên con đường đấu tranh cho sự tự do và cái mới. 

+ “Li la li la li la” => Gợi hợp âm của tiếng đàn Lor-ca.

• Những từ ngữ, hình ảnh đã làm toát lên vẻ đẹp của Lor-ca với một niềm khao khát, say mê trong cuộc hành trình canh tân nghệ thuật.

Câu 3: Tìm một số biểu tượng được sử dụng trong bài thơ. Lí giải ý nghĩa của những biểu tượng đó.

Giải nhanh:

- Tiếng đàn ghi ta: Biểu tượng cho người nghệ sĩ Lorca và nghệ thuật của ông.

- Bầu trời cô gái ấy: Biểu tượng cho đất nước Tây Ban Nha.

- Máu chảy: Biểu tượng cho sự hy sinh của Lorca.

- Cỏ mọc hoang: Biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của nghệ thuật Lorca.

- Giọt nước mắt vầng trăng: Biểu tượng cho sự thương tiếc, đau buồn.

- Long lanh đáy giếng: Biểu tượng cho sự bất tử của nghệ thuật Lorca.

=> Đó là những biểu tượng của sự tự hào dân tộc Tây Ban Nha, cũng chính là biểu tượng của tình yêu quê hương của Lor-ca, của sự sáng tạo nghệ thuật của nhà thơ, đồng thời là khát vọng cao cả về tự do mà Lor-ca luôn theo đuổi suốt cuộc đời.

Câu 4: Việc lặp lại âm thanh tiếng đàn “li-la li-la li-la” có tác dụng gì?

Giải nhanh:

Nhấn mạnh, bộc lộ cảm xúc và gợi ra những trường liên tưởng khác nhau – âm thanh đó cũng chính là tiếng lòng, là tâm hồn, cuộc đời của Lor-ca.

Câu 5: Nhạc điệu của khổ thơ thứ hai, thứ ba có gì đặc biệt và được tạo nên từ những yếu tố nào?

Soạn chi tiết: 

Nhạc điệu ở hai khổ thơ có phần nhanh, mạnh, gấp gáp. Chúng được tạo lên từ những âm thanh, hình ảnh “nâu”, “tròn”, “vỡ tan” và bằng những hình ảnh thoạt nhìn không có mối liên hệ gì với nhau “bọt nước”, “bầu trời cô gái ấy”, “lá xanh biết mấy”, “bọt nước vỡ tan”, “ròng ròng máu chảy”, “cỏ mọc hoang”  vừa gợi ra một bức tranh cuộc sống muôn màu vẻ của người nghệ sĩ, vừa gợi được sự vận động của hiện tượng tiếng đàn trong cuộc sống từ một thực thể tồn tại ngắn ngủi, mong manh đến một thực thể hội tụ trong nó muôn sắc màu của sự sống và rồi cuối cùng trở thành một sinh thể, một sự sống có sức sống bất diệt.

Câu 6: Nêu cảm nhận của bạn về hình tượng nhà thơ Lor-ca được thể hiện trong bài thơ.

Soạn chi tiết: 

Nhà thơ Lor-ca hiện lên với một vẻ đẹp của người nghệ sĩ tài ba, luôn khao khát được cống hiến tài năng, sức lực để mở ra một con đường mới, hướng đến tự do, ước mong mãnh liệt về cách tân nghệ thuật.

Hình tượng người anh hùng Lorca được thể hiện ngay trong đầu tác phẩm. Hình ảnh đó mang lại cho người đọc những cái nhìn sâu sắc về người nghệ sĩ, hình ảnh của những con người đơn độc, buồn tẻ “đi lang thang về miền đơn độc ,với vầng trăng chếnh choáng , trên yên ngựa mỏi mòn” Hình ảnh này cũng đã phần nào nói lên sự cô đơn, đơn độc của người thi sĩ, trên yên ngựa mỏi mòn, vẫn không có lối đi, vẫn đang vô định trong cuộc sống, tất cả những hình tượng đó như gợi lại những cảm xúc, những nỗi nhớ riêng mà tác giả đang thể hiện về người anh hùng này.

Sự nghêu ngao trên yên ngựa, đơn độc, trên hình ảnh của vầng trăng chếnh choáng, hình ảnh đó gợi ra sự vô định, buồn tẻ, người nghệ sĩ đang lang thang trên những miền đơn độc, trên những yên ngựa mòn mỏi không biết đi đâu về đâu, tất cả những hình ảnh đó gợi ra những miền đơn độc, những nỗi xót xa cho số phận của những người nghệ sĩ, không có lỗi đó riêng cho chính mình.

Đang vô định trên con đường của mình, không biết lối đi, vẫn trên hình ảnh chếnh choáng của vầng trăng, trên yên ngựa mỏi mòn, và bỗng dưng hình ảnh bất chợt gợi ra làm mọi thứ dường như đang bị choáng ngợp” Bỗng hát nghêu ngao”.

Bỗng kinh hoàng,áo choàng bê bết đỏ, Lorca bị điệu về bãi bắn “ Hình ảnh đó gợi ra sự đột ngột, nó là điều khó tin, chàng đang là người thi sĩ, nghêu ngao trên yên ngựa mỏi mòn, tự dưng kinh hoàng khi sự thật xảy ra, khi chiếc áo choàng bê bết đỏ, ở đây đỏ là biểu tượng để nói về máu, hình ảnh đó gợi ra sự ghê rợn, sự kinh hoàng trong cuộc sống, đang đơn độc, thì dừng lại có tin đột ngột như thế, chàng Lorca đi như người mộng du vì đang không tin rằng đây là sự thật:

Lorca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

Không biết điều gì đang xảy ra, chàng nhẹ nhàng, mộng du, không biết thứ gì đang xảy ra, những hình ảnh đó đã nói lên về số phận nhỏ bé của con người, họ không biết trước được về cuộc sống của chính mình, nay sống mai chết, họ không dự báo trước được cuộc đời của chính mình, chính vì thế hình ảnh bọt nước vỡ tan cũng là hình ảnh biểu tượng để nói về cuộc đời của Lorca.

Người nghệ sĩ đơn độc trên con đường với yên ngựa mỏi mòn, nhưng giờ vỡ tan với những bọt nước, hình ảnh của chiếc ghi ta nâu, hình ảnh tiếng ghi ta vỡ tan, tiếng ghi ta ròng ròng, cũng đều thể hiện một số phận hẩm hiu, bất hạnh của người thi sĩ, ở đó hình ảnh đó đang dần khắc họa sâu sắc và làm sáng lên trên toàn bộ tác phẩm, hình ảnh mà tác giả muốn thể hiện ở đây đó là hình tượng Lorca, một người nghệ sĩ tài hoa, nhưng bạc mệnh, cuộc đời thật ngắn ngủi, cái chết đang cận kề, tiếng ghi ta vỡ tan, bọt nước vỡ tan, tất cả đều như vỡ òa lên những cảm xúc khó tả, nó không chỉ là những nhung nhớ mà nó còn thể hiện những cảm xúc đặc biệt sâu sắc trong toàn bộ tác phẩm.

Hình ảnh của người nghệ sĩ đang mỏi mòn, đang vô định, thì bị điều ra bãi bắn, tất cả như đang choáng ngợp, tác giả cũng đã thể hiện sâu sắc hình tượng của người nghệ sĩ, ở ngay trong lời đề từ, tác giả đã báo trước cái chết của người nghệ sĩ này: “ Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”, ngay trong đoạn thơ này mà tác giả như đang báo trước về cuộc sống, cũng như số phận của những người thi sĩ, những số phận bất hạnh của con người, của người nghệ sĩ tài hoa, bạc mệnh.

Tuy nhiên, sâu thẳm bên trong tâm hồn người nghệ sĩ ấy chính là một khát khao, lí tưởng mãnh liệt về nghệ thuật, về cái đẹp. Lor-ca hiện lên là một người chiến sĩ, người nghệ sĩ đấu tranh không ngừng nghỉ cho những khát vọng chân chính và cao cả: cách tân nền nghệ thuật già nua, đấu tranh chống lại chế độ độc tài thân phát xít đã quá phản động.

Câu 7: Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì?

Giải nhanh:

Ngợi ca, thương xót trước sự tài hoa nhưng bạc mệnh của nhà thơ Lor-ca.

Câu 8: Xác định chủ đề, tư tưởng và thông điệp của bài thơ. Chủ đề, tư tưởng và thông điệp đó được thể hiện thông qua những biện pháp tu từ nào? 

Soạn chi tiết: 

• Chủ đề, tư tưởng: Thể hiện khao khát, ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật và cống hiến vì nghệ thuật.
• Thông điệp: Trên con đường đấu tranh cho tự do và khởi sinh cái mới, ta sẽ phải đối mặt với những khó khăn, sự cô đơn, nhưng không được bỏ cuộc bởi khi vượt qua những thử thách đó sẽ tìm thấy được sự tự do và tương lai tươi sáng.

=> Được thể hiện thông qua các biện pháp tu từ: Điệp, nhân hóa, ẩn dụ, so sánh, láy âm,…