BÀI 5. CUỘC XUNG ĐỘT NAM – BẮC TRIỀU VÀ TRỊNH – NGUYỄN

MỞ ĐẦU

Di tích thành nhà Mạc (Cao Bằng, Lạng Sơn), Lũy Thầy (Quảng Bình),... gợi cho em nhớ đến những cuộc xung đột nào trong các thế kỉ XVI-XVII? Những cuộc xung đột đó đã để lại hệ quả như thế nào đối với lịch sử dân tộc?

Hình 5.1. Quảng Bình Quan (thuộc hệ thống di tích Lũy Thầy, Quảng Bình)

Giải rút gọn:

Di tích thành nhà Mạc (Cao Bằng, Lạng Sơn) và Lũy Thầy (Quảng Bình) gợi nhớ đến các cuộc xung đột trong thế kỷ XVI-XVII:

+ Xung đột Nam - Bắc triều: Đất nước bị chia cắt, vùng Thanh - Nghệ và đồng bằng Bắc Bộ trở thành chiến trường. Kinh tế đình trệ, cuộc sống người dân khốn cùng.

+ Xung đột Trịnh - Nguyễn: Toàn quốc cuốn vào binh đao khói lửa, vùng Quảng Bình, Hà Tĩnh ngày nay trở thành chiến trường ác liệt. Cuộc xung đột kéo dài gây thiệt hại lớn về người và của, chia cắt đất nước, ảnh hưởng đến sự phát triển của dân tộc.

I. SỰ RA ĐỜI VƯƠNG TRIỀU MẠC

Câu hỏi: Khai thác tư liệu 1 và thông tin trong mục, hãy trình bày những nét chính về sự ra đời của Vương triều Mạc.

Giải rút gọn:

Vào đầu thế kỷ XVI, nhà Lê ở Việt Nam đang trải qua khủng hoảng suy yếu. Các vua Lê Uy Mục và Lê Tượng Dực chỉ lo ăn chơi, sa đọa. Quan lại và địa chủ hoành hành, hạch sách nhân dân, chiếm đoạt ruộng đất. Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền lực, trong đó thế lực Mạc Đăng Dung mạnh nhất. Phong trào đấu tranh của nhân dân bùng nổ ở nhiều nơi. Năm 1527, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê và lập triều Mạc.

II. XUNG ĐỘT NAM - BẮC TRIỀU

Câu hỏi: Hãy giải thích nguyên nhân bùng nổ cuộc xung đột Nam - Bắc triều.

Giải rút gọn:

Nguyên nhân bùng nổ cuộc xung đột Nam - Bắc triều có nguồn gốc từ cuối triều Lê, khi các thế lực cát cứ nổi lên khắp nơi tranh giành quyền lực. Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê và lập ra nhà Mạc (Bắc triều). Năm 1533, Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hoá lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lập ra Nam triều. Tất cả những sự kiện này đã gây ra chiến tranh Nam - Bắc triều.

Câu hỏi: Hãy tóm tắt nét chính về hệ quả của cuộc xung đột Nam - Bắc triều.

Giải rút gọn:

Cuộc xung đột Nam - Bắc triều đã để lại hậu quả nghiêm trọng: chia cắt đất nước; tổn thất lớn về người và của: làng mạc tàn phá, đời sống nhân dân khốn cùng, gia đình phải li tán; kinh tế suy yếu: sản xuất đình trệ, giao thương giữa các vùng khó khăn.

III. XUNG ĐỘT TRỊNH - NGUYỄN

Câu hỏi: Khai thác tư liệu 2 và thông tin trong mục, hãy giải thích nguyên nhân dẫn đến cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn.

Giải rút gọn:

Cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn bắt nguồn từ việc Trịnh Kiểm, sau cái chết của Nguyễn Kim, muốn thao túng quyền lực và loại trừ họ Nguyễn. Nguyễn Hoàng, con thứ của Nguyễn Kim, đã xây dựng cơ nghiệp ở Thuận Hóa, tạo ra thế lực cát cứ Đàng Trong và dần tách khỏi sự lệ thuộc vào họ Trịnh ở Đàng Ngoài. Năm 1627, chúa Trịnh tấn công Thuận Hóa do lo ngại sức mạnh của họ Nguyễn, dẫn đến chiến tranh Trịnh - Nguyễn.

Câu hỏi: Hãy nêu hệ quả của cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn.

Giải rút gọn:

Hệ quả của cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn: chia cắt đất nước, gây đau thương tổn hại cho dân tộc; gây trở ngại cho giao lưu kinh tế, văn hoá làm suy giảm tiềm lực đất nước.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Hãy lập và hoàn thành bảng hệ thống (theo gợi ý dưới đây) về các cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn.

Giải rút gọn:

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Giả sử là một người dân sống ở thế kỉ XVI - XVII, em hãy đưa ra it nhất một lí do phản đối các cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn.

Giải rút gọn:

Lý do phản đối các cuộc xung đột Nam - Bắc triều và Trịnh - Nguyễn:

+ Cuộc chiến không công bằng, gây chia rẽ đất nước.

+ Người dân sống trong cảnh nghèo khổ.

+ Kinh tế suy yếu, thiệt hại lớn về người và của.

Câu hỏi: Tìm hiểu thông tin từ sách, báo, internet về di tích Luỹ Thầy và sông Gianh (Quảng Bình), hãy viết đoạn văn ngắn (khoảng 7 - 10 dòng) về cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn.

Giải rút gọn:

Lũy Thầy, còn gọi là lũy Đào Duy Từ, là một công trình quân sự xây dựng từ năm 1630 dưới sự chỉ huy của Đào Duy Từ, theo lệnh chúa Nguyễn Phúc Nguyên, nhằm bảo vệ Đàng Trong khỏi các cuộc tấn công từ Đàng Ngoài. Sông Gianh, chảy qua tỉnh Quảng Bình, đã trở thành ranh giới chia cắt Bắc - Nam Việt Nam từ 1627 đến 1774, với chợ Ba Đồn bên bờ bắc là nơi giao lưu hàng hóa. Cuộc xung đột Trịnh - Nguyễn, bắt nguồn từ việc Mạc Đăng Dung lên ngôi năm 1527, đã kéo dài gần nửa thế kỷ, với bảy lần giao chiến, làm tiêu hao sức người sức của và chia đôi lãnh thổ Đại Việt, ảnh hưởng sâu rộng đến sự phát triển của đất nước.