BÀI 14. TRUNG QUỐC VÀ NHẬT BẢN TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX

MỞ ĐẦU

Nếu lịch sử Nhật Bản từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX gắn với Thiên hoàng Minh Trị và cuộc Duy tân (1868) thì lịch sử Trung Quốc thời kì này không thể không nhắc đến nhân vật Tôn Trung Sơn với cuộc Cách mạng Tân Hợi (1911). Em hãy chia sẻ hiểu biết của mình về hai nhân vật lịch sử và hai sự kiện nêu trên.

Giải rút gọn:

Thiên hoàng Minh Trị và Tôn Trung Sơn là hai nhân vật lịch sử quan trọng trong lịch sử Nhật Bản và Trung Quốc. Minh Trị thực hiện cải cách Duy tân, hiện đại hóa Nhật Bản, trong khi Tôn Trung Sơn lãnh đạo Cách mạng Tân Hợi, lật đổ triều đại Mãn Thanh và thành lập Trung Hoa Dân Quốc.

I. TRUNG QUỐC TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX

Câu hỏi: Thực chất của Chiến tranh thuốc phiện (1840-1842) là gì?

Giải rút gọn:

Thực chất cuộc chiến tranh thuốc phiện là chiến tranh xâm lược nhằm mục đích cưỡng đoạt và nô dịch Trung Quốc của thực dân Anh.

Câu hỏi: Khai thác lược đồ hình 14.1 (SGK, tr.61) và thông tin trong mục, hãy mô tả quá trình các nước đế quốc xâm lược Trung Quốc.

Giải rút gọn:

Quá trình các nước đế quốc xâm lược Trung Quốc từ nửa sau thế kỷ XIX diễn ra như sau:

+ Đức chiếm vùng Sơn Đông.

+ Anh chiếm vùng châu thổ sông Dương Tử.

+ Nga và Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc.

+ Pháp chiếm vùng Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông.

Câu hỏi: Hãy trình bày diễn biến chính, nguyên nhân thắng lợi của Cách mạng Tân Hợi.

Giải rút gọn:

Cách mạng Tân Hợi bùng nổ ngày 10/10/1911 tại Vũ Xương, lan rộng khắp miền Nam và Trung Trung Quốc. Tôn Trung Sơn được bầu làm Tổng thống lâm thời vào 29/12/1911. Tháng 2/1912, ông nhượng chức Tổng thống cho Viên Thế Khải, kết thúc cách mạng. Thắng lợi nhờ lãnh đạo của giai cấp tư sản và sự tham gia rộng rãi của nhân dân.

Câu hỏi: Khai thác tư liệu 1 và thông tin trong mục, em hãy cho biết ý nghĩa lịch sử và một số hạn chế của Cách mạng Tân Hợi.

Giải rút gọn:

Cách mạng Tân Hợi có ý nghĩa lịch sử quan trọng khi lật đổ chế độ phong kiến Mãn Thanh và thành lập Trung Hoa Dân Quốc, nhưng còn hạn chế vì không giải quyết triệt để vấn đề đế quốc, phong kiến và ruộng đất cho nông dân.

II. NHẬT BẢN TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX

Câu hỏi 1: Hãy trình bày nội dung chính và kết quả của cuộc Duy tân Minh Trị.

Giải rút gọn:

Cuộc Duy tân Minh Trị tập trung vào thống nhất tiền tệ, cải cách ruộng đất, phát triển kinh tế tư bản và cơ sở hạ tầng. Chính trị xã hội được cải tổ, giáo dục và quân sự hiện đại hóa. Kết quả là Nhật Bản trở thành quốc gia công nghiệp, tránh nguy cơ thuộc địa hóa.

Câu hỏi: Hãy cho biết ý nghĩa của cuộc Duy tân Minh Trị.

Giải rút gọn:

Cuộc Duy tân Minh Trị có ý nghĩa lớn như một cuộc cách mạng tư sản, biến Nhật Bản từ quốc gia phong kiến thành quốc gia tư bản chủ nghĩa hiện đại và giúp nước này tránh khỏi nguy cơ bị xâm lược.

Câu hỏi: Khai thác tư liệu 2 giúp em biết thông tin về tình hình Nhật Bản vào cuối thế XIX - đầu thế kỉ XX?

Giải rút gọn:

Đến giữa thế kỉ XIX, chế độ phong kiến Nhật Bản lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng.

Câu hỏi: Hãy trình bày những biểu hiện của sự hình thành chủ nghĩa đế quốc ở Nhật Bản vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.

Giải rút gọn:

Chủ nghĩa đế quốc Nhật Bản hình thành qua:

+ Kinh tế: Phát triển công nghiệp, sự lên ngôi của các công ty độc quyền như Mitsui và Mitsubishi.

+ Đối nội: Chính sách bóc lột nhân dân.

+ Đối ngoại: Chính sách xâm lược qua chiến tranh ở Đài Loan, Trung Quốc, Nga, Triều Tiên. Kết quả là Nhật Bản trở thành “đế quốc phong kiến quân phiệt”.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Vì sao nói Cách mạng Tân Hợi (1911) là cuộc cách mạng dân chủ tư sản?

Giải rút gọn:

Cách mạng Tân Hợi (1911) được coi là cuộc cách mạng dân chủ tư sản vì nó do giai cấp tư sản lãnh đạo, lật đổ chế độ phong kiến Mãn Thanh, mở đường cho tư bản chủ nghĩa và ảnh hưởng đến phong trào giải phóng ở châu Á.

Câu hỏi: Lập và hoàn thành bảng hệ thống (theo gợi ý dưới đây) về những lĩnh vực cải cách trong cuộc Duy tân Minh Trị.

Giải rút gọn: 

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Tìm hiểu và cho biết cuộc Duy Tân Minh Trị và Cách mạng Tân Hợi có ảnh hưởng như thế nào đến tình hình Việt Nam vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX?

Giải rút gọn:

Cuộc Duy Tân Minh Trị và Cách mạng Tân Hợi đã truyền cảm hứng cho phong trào yêu nước Việt Nam, mở ra hướng đi mới và khích lệ đấu tranh chống thực dân Pháp và phong kiến. Nhiều thanh niên Việt Nam đã tìm đến Nhật Bản và Trung Quốc để học hỏi và tham gia hoạt động cách mạng.