BÀI 16. VIỆT NAM DƯỚI THỜI NGUYỄN (NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX)

MỞ ĐẦU

Khu Đại nội Huế thuộc cụm quần thể Di tích Cố đô Huế, nơi lưu giữ nhiều dấu ấn đặc sắc của một vương triều phong kiến trong lịch sử Việt Nam, được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới (1993). Vương triều nào được đề cập ở trên? Hãy chia sẻ những điều em biết về vương triều đó.

Giải rút gọn:

Vương triều được đề cập đến là triều Nguyễn. Triều Nguyễn, triều đại quân chủ cuối cùng của Việt Nam, tồn tại từ 1802 đến 1945, nổi tiếng với sự thăng trầm và cuộc xâm lược của Pháp giữa thế kỷ 19.

I. NHÀ NGUYỄN THÀNH LẬP VÀ CỦNG CỐ QUYỀN THỐNG TRỊ

Câu hỏi: Hãy cho biết Vương triều Nguyễn được thành lập như thế nào?

Giải rút gọn:

Vương triều Nguyễn được thành lập sau cái chết của vua Quang Trung năm 1792, khi Nguyễn Ánh nhận được sự ủng hộ từ địa chủ Gia Định, đánh bại triều Tây Sơn và lên ngôi năm 1802, đặt kinh đô tại Phú Xuân (Huế).

Câu hỏi: Khai thác lược đồ hình 16.3 (SGK, tr.70), em có nhận xét gì về đơn vị hành chính thời Nguyễn?

Giải rút gọn:

Thời Nguyễn, Việt Nam được chia thành 30 tỉnh và 1 phủ Thừa Thiên. Chế độ quân chủ chuyên chế tập quyền được duy trì với bộ máy nhà nước hoàn chỉnh và đơn vị hành chính được tổ chức chặt chẽ hơn.

Câu hỏi: Trình bày nét chính về tình hình chính trị thời Nguyễn.

Giải rút gọn:

Chính trị thời Nguyễn được đặc trưng bởi sự củng cố quân chủ tập quyền, ban hành luật Gia Long năm 1815, và xây dựng quân đội cùng hệ thống trạm ngựa để tăng cường tính tập quyền từ trung ương đến địa phương.

II. TÌNH HÌNH KINH TẾ, XÃ HỘI VIỆT NAM NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX

Câu hỏi: Hãy nêu những nét chính về tình hình kinh tế thời Nguyễn.

Giải rút gọn:

Tình hình kinh tế thời Nguyễn chứng kiến sự phát triển của nông nghiệp với công cuộc khai hoang, chính sách quân điền và đê điều. Thủ công nghiệp nhà nước và nhân dân đều phát triển, mặc dù người dân phải chịu thuế nặng. Thương nghiệp thịnh vượng với sự giao lưu buôn bán trong nước và quốc tế, đặc biệt là với các thuyền buôn phương Tây.

Câu hỏi: Hãy nêu nét nổi bật về tình hình xã hội thời Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX. Số lượng cuộc khởi nghĩa nổ ra gợi cho em suy nghĩ gì?

Giải rút gọn:

Tình hình xã hội thời Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX đặc trưng bởi sự phân chia giai cấp sâu sắc, tệ tham nhũng, và gánh nặng thuế má. Số lượng cuộc khởi nghĩa cho thấy mâu thuẫn xã hội gay gắt và đời sống nhân dân cực kỳ khó khăn.

III. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA VĂN HÓA VIỆT NAM NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX

Câu hỏi: Nêu những nét chính về tình hình văn hóa thời Nguyễn. Em có ấn tượng nhất tới thành tựu nào? Vì sao?

Giải rút gọn:

Văn hóa thời Nguyễn phát triển mạnh mẽ với văn học chữ Nôm, văn học dân gian, và nghệ thuật dân gian như Nhã nhạc. Kiến trúc và điêu khắc cũng đạt nhiều thành tựu, đặc biệt là kinh thành Huế. Phật giáo và Công giáo phát triển, và khoa học ghi nhận tiến bộ, như “Hải Thượng y tông tâm lĩnh”. Em ấn tượng nhất với văn học chữ Nôm vì nó phản ánh sâu sắc cuộc sống và tâm hồn nhân dân.

IV. QUÁ TRÌNH THỰC THI CHỦ QUYỀN ĐỐI VỚI QUẦN ĐẢO HOÀNG SA VÀ QUẦN ĐẢO TRƯỜNG SA CỦA NHÀ NGUYỄN.

Câu hỏi: Khai thác tự liệu 2, 3, hãy nêu những đóng góp của vua Gia Long và vua Minh Mạng trong công cuộc thực thi chủ quyển ở quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Giải rút gọn:

Vua Gia Long và Minh Mạng đã thực thi chủ quyền ở Hoàng Sa và Trường Sa bằng cách treo cờ và đo đạc định kỳ, dựng bia gỗ và xây dựng miếu thờ tại Hoàng Sa.

Câu hỏi: Hãy mô tả quá trình thực thi chủ quyền đối với quân đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa của nhà Nguyễn.

Giải rút gọn:

Nhà Nguyễn thực thi chủ quyền ở Hoàng Sa và Trường Sa bằng việc lập đội Hoàng Sa và Bắc Hải dưới thời Gia Long, và đẩy mạnh hoạt động đo đạc, vẽ bản đồ, dựng miếu thờ dưới thời Minh Mạng.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Lập và hoàn thành bảng hệ thống (theo gợi ý dưới đây) về một số thành tựu tiêu biểu dưới thời Nguyễn.

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Có quan điểm cho rằng: Nhà Nguyễn đã để lại di sản văn hoá đồ sộ. Em đồng ý với quan điểm đó không? Vì sao?

Giải rút gọn:

Em đồng ý với quan điểm vì vào thời Nguyễn, đất nước đã có được rất nhiều thành tựu lớn trong các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học.

Câu hỏi: Nêu cảm nghĩ của em về quá trình thực thi chủ quyền của nhà Nguyễn đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Giải rút gọn:

Quá trình thực thi chủ quyền ở Hoàng Sa và Trường Sa cho thấy sự quan tâm của Việt Nam đối với an ninh biển đảo và khẳng định chủ quyền từ sớm.

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Lựa chọn một thành tựu tiêu biểu dưới thời Nguyễn, sưu tầm thêm tư liệu và xây dựng bài giới thiệu ngắn gọn về thành tựu đó theo ý tưởng của em.

Giải rút gọn:

(*) Tham khảo: Thành tự về kiến trúc

Kinh thành Huế, một di sản văn hóa thế giới UNESCO, là quần thể kiến trúc đặc sắc của triều Nguyễn, phản ánh sự kết hợp tài tình giữa kiến trúc phương Tây và Đông Á, với hơn 140 công trình lịch sử được bảo tồn gần như nguyên vẹn.