BÀI 16. VIỆT NAM DƯỚI THỜI NGUYỄN (NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX)

MỞ ĐẦU

Khu Đại nội Huế thuộc cụm quần thể Di tích Cố đô Huế, nơi lưu giữ nhiều dấu ấn đặc sắc của một vương triều phong kiến trong lịch sử Việt Nam, được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới (1993). Vương triều nào được đề cập ở trên? Hãy chia sẻ những điều em biết về vương triều đó.

Giải nhanh:

- Vương triều được đề cập đến là triều Nguyễn.

- Nhà Nguyễn là triều đại quân chủ cuối cùng trong lịch sử Việt Nam. Triều Nguyễn là một triều đại đánh dấu nhiều thăng trầm trong lịch sử Việt Nam, đặc biệt là cuộc xâm lược của người Pháp giữa thế kỷ 19.

I. NHÀ NGUYỄN THÀNH LẬP VÀ CỦNG CỐ QUYỀN THỐNG TRỊ

Câu hỏi: Hãy cho biết Vương triều Nguyễn được thành lập như thế nào?

Giải nhanh:

• Năm 1792, vua Quang Trung qua đời => mâu thuẫn nội bộ ngày càng sâu sắc
• Năm 1802, Nguyễn Ánh đã đánh bại triều Tây Sơn, lập ra triều Nguyễn, lấy niên hiệu là Gia Long, đặt kinh đô ở Phú Xuân (Huế).

Câu hỏi: Khai thác lược đồ hình 16.3 (SGK, tr.70), em có nhận xét gì về đơn vị hành chính thời Nguyễn?

Giải nhanh:

- Nhà Nguyễn vẫn duy trì chế độ quân chủ chuyên chế Trung ương tập quyền, tổ chức bộ máy nhà nước quy cũ và hoàn chỉnh.

- Đơn vị hành chính chặt chẽ hơn

Câu hỏi: Trình bày nét chính về tình hình chính trị thời Nguyễn.

Giải nhanh:

- Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi, lập ra triều Nguyễn, củng cố nhà nước quân chủ tập quyền

- Xây dựng quân đội gồm nhiều binh chủng, ở kinh đô và các trấn, tỉnh đều xây dựng thành trì vững chắc. 

=> Tăng cường tính tập quyền của nhà nước từ trung ương đến địa phương.

II. TÌNH HÌNH KINH TẾ, XÃ HỘI VIỆT NAM NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX

Câu hỏi: Hãy nêu những nét chính về tình hình kinh tế thời Nguyễn.

Giải nhanh:

• Nông nghiệp:

- Công cuộc khai hoang: Được đẩy mạnh.

- Chính sách quân điền: Được đặt lại.

- Đê điều: Tuy được sửa đắp nhưng vỡ đê, lụt lội 

• Thủ công nghiệp: phát triển.
• Thương nghiệp: Đất nước thống nhất thuận lợi cho việc trao đổi buôn bán. 

Câu hỏi: Hãy nêu nét nổi bật về tình hình xã hội thời Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX. Số lượng cuộc khởi nghĩa nổ ra gợi cho em suy nghĩ gì?

Giải nhanh:

* Xã hội:
- Trong xã hội sự phân chia giai cấp ngày càng cách biệt: bị trị và thống trị
- Tệ tham quan ô lại thời Nguyễn rất phổ biến.
* Đời sống nhân dân phải chịu nhiều gánh nặng

III. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA VĂN HÓA VIỆT NAM NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX

Câu hỏi: Nêu những nét chính về tình hình văn hóa thời Nguyễn. Em có ấn tượng nhất tới thành tựu nào? Vì sao?

Giải nhanh:

Về văn học:

• Văn học chữ Nôm phát triển 
• Nội dung phản ánh cuộc sống lao động và khát vọng của nhân dân, phê pháp thói hư, tật xấu của xã hội phong kiến.

Về nghệ thuật: phát triển

Về tôn giáo: Phật giáo phát triển, Công giáo được truyền bá tích cực 

Về khoa học:

• Ghi nhận những bước đột phá trong biên soạn các công trình sử học, tiêu biểu như "Khâm định Việt sử thông giám cương mục", "Đại Nam thực lục", "Nhất thống địa dư chí",...
• Y dược học: nổi tiếng với bộ "Hải Thượng y tông tâm lĩnh" (Lê Hữu Trác).

IV. QUÁ TRÌNH THỰC THI CHỦ QUYỀN ĐỐI VỚI QUẦN ĐẢO HOÀNG SA VÀ QUẦN ĐẢO TRƯỜNG SA CỦA NHÀ NGUYỄN.

Câu hỏi: Khai thác tự liệu 2, 3, hãy nêu những đóng góp của vua Gia Long và vua Minh Mạng trong công cuộc thực thi chủ quyển ở quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Giải nhanh:

• Năm 1816, Hoàng đế Gia Long long trọng treo cờ của xứ Đàng Trong tại quần đảo Hoàng Sa.
• Dưới thời vua Minh Mạng: hằng năm cho binh thuyền ra đảo đo đạc. Ông cho quân mang theo các bài gỗ đến đó dựng làm dấu

Câu hỏi: Hãy mô tả quá trình thực thi chủ quyền đối với quân đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa của nhà Nguyễn.

Giải nhanh:

• Thời Gia Long: Triều đình lập 2 đội Hoàng Sa và Bắc Hải với nhiệm vụ thực thi chủ quyền của Việt Nam trên cả 2 quần đảo này.
• Thời Minh Mạng: Hoạt động thực thi chủ quyền tiếp tục được đẩy mạnh. 

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Lập và hoàn thành bảng hệ thống (theo gợi ý dưới đây) về một số thành tựu tiêu biểu dưới thời Nguyễn.

Giải nhanh:

Câu hỏi: Có quan điểm cho rằng: Nhà Nguyễn đã để lại di sản văn hoá đồ sộ. Em đồng ý với quan điểm đó không? Vì sao?

Giải nhanh:

Em đồng ý vì vào thời Nguyễn, đất nước đã có được rất nhiều thành tựu lớn trong các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học.

Câu hỏi: Nêu cảm nghĩ của em về quá trình thực thi chủ quyền của nhà Nguyễn đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.

Giải nhanh:

Cho thấy sự quan tâm của các triều đại phong kiến Việt Nam đối với an ninh biển đảo, đồng thời thể hiện chủ quyền của Việt Nam tại Hoàng Sa và Trường Sa đã sớm được ghi nhận.

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Lựa chọn một thành tựu tiêu biểu dưới thời Nguyễn, sưu tầm thêm tư liệu và xây dựng bài giới thiệu ngắn gọn về thành tựu đó theo ý tưởng của em.

Giải nhanh:

Kinh thành Huế - quần thể kiến trúc đặc sắc được xây dựng dưới thời nhà Nguyễn.

Kinh thành được xây dựng theo kiến trúc của phương Tây kết hợp một cách tài tình với kiến trúc thành quách phương Đông. Các vua triều Nguyễn đã cho xây dựng khá nhiều thành quách, cung điện và các công trình của hoàng gia. Trải qua gần 200 năm khu kinh thành hiện nay còn hầu như nguyên vẹn với gần 140 công trình xây dựng lớn nhỏ.

Hiện nay Kinh thành Huế là một trong số các di tích thuộc cụm Quần thể di tích Cố đô Huế được UNESCO công nhận là Di sản Văn hoá Thế giới.