Slide bài giảng sinh học 11 kết nối bài 10: Tuần hoàn ở động vật

Tóm lược nội dung

BÀI 10 TUẦN HOÀN Ở ĐỘNG VẬT

MỞ ĐẦU

CH. Mạch máu bị hẹp hoặc tắc do xơ vữa có thể gây hậu quả gì đối với cơ thể?

Trả lời rút gọn:

Xơ vữa động mạch có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, bao gồm:

- Cơn đau thắt ngực và nhồi máu cơ tim, có thể dẫn đến suy tim nếu không được điều trị.

- Cơn thiếu máu cục bộ có thể tiến triển thành đột quỵ, gây yếu hoặc tê bì chân tay, khó nói.

- Gây ra chứng phình động mạch ở bất kỳ vị trí nào trong cơ thể, một số trường hợp có thể gây đau và nhói ở khu vực túi phình.

- Nếu túi phình vỡ, có thể xảy ra xuất huyết nội và đe dọa tính mạng, thường xảy ra đột ngột hoặc rò rỉ chậm.

II. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN

DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM

CH. Nghiên cứu Hình 10.1 trang 62 và mô tả đường đi của máu (bắt đầu từ tim) trên sơ đồ hệ tuần hoàn hở và hệ tuần hoàn kín, từ đó đưa ra khái niệm hệ tuần hoàn hở và hệ tuần hoàn kín.

Trả lời rút gọn:

• Hệ tuần hoàn hở: Máu xuất phát từ tim, đi qua động mạch, tràn vào khoang máu, kết hợp với nước mô thành hỗn hợp máu-nước mô, sau đó chui vào tĩnh mạch để trở về tim. Trong quá trình này, máu không chảy trong mạch kín.

• Hệ tuần hoàn kín: Máu từ tim được bơm đi lưu thông liên tục trong mạch kín, từ động mạch đến mao mạch và tĩnh mạch, rồi trở về tim. Trong hệ tuần hoàn này, máu chảy trong mạch kín và trao đổi chất với các tế bào qua thành mao mạch.

CH. Nghiên cứu Hình 10.2 trang 63 và mô tả đường đi của máu (bắt đầu từ tim) trên sơ đồ hệ tuần hoàn đơn của Cá xương và hệ tuần hoàn kép của Thú, từ đó đưa ra khái niệm hệ tuần hoàn đơn và hệ tuần hoàn kép.

Trả lời rút gọn:

- Hệ tuần hoàn đơn của cá: Máu từ tim được bơm vào động mạch, sau đó đi qua hệ thống mao mạch mang, đến động mạch lưng và mạch mang, và sau cùng trở về tim qua tĩnh mạch. Hệ tuần hoàn này chỉ có một vòng tuần hoàn.

- Hệ tuần hoàn kép của thú:

 + Vòng tuần hoàn lớn: Máu giàu O2 được bơm từ tim qua động mạch chủ và các động mạch nhỏ đến mao mạch ở các cơ quan và bộ phận để thực hiện trao đổi chất, sau đó máu giàu CO2 trở về tim qua tĩnh mạch.

 + Vòng tuần hoàn nhỏ: Máu giàu CO2 được bơm từ tim đến phổi để trao đổi khí, sau đó trở lại tim với máu giàu O2. Hệ tuần hoàn này được gọi là kép vì có hai vòng tuần hoàn lớn và nhỏ.

III. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TIM

DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM

CH.Van tim có vai trò như thế nào trong tuần hoàn máu?

Trả lời rút gọn:

- Van tim chỉ cho phép máu chảy một chiều. 

- Khi van ba lá và van hai lá mở, máu từ hai tâm nhĩ lưu vào hai tâm thất.

- Khi van động mạch phổi mở, máu từ tâm thất phải vào động mạch phổi.

- Khi van động mạch chủ mở, máu từ tâm thất trái vào động mạch chủ.

CH.Hệ dẫn truyền tim có vai trò như thế nào đối với hoạt động của tim và tuần hoàn máu?

Trả lời rút gọn:

- Tim có khả năng co dãn nhờ hệ dẫn truyền tim, bao gồm nút xoang nhĩ, nút nhĩ thất, bó His và mạng lưới Purkinje. 

- Nút xoang nhĩ tự động phát xung điện, kích thích hai tâm nhĩ co lại.

- Xung điện sau đó lan ra khắp cơ tâm nhĩ, rồi đến nút nhĩ thất, bó His, và mạng lưới Purkinje, kích thích hai tâm thất co lại.

V. ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG TIM MẠCH

DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM

CH. Quan sát Hình 10.7 trang 65, giải thích sự biến động huyết áp trong hệ thống mạch máu.

Trả lời rút gọn:

- Hệ tim co bóp và nở tạo ra hai loại áp lực: huyết áp thâm thu (huyết áp tối đa) khi tâm thất co lại và huyết áp tâm trương (huyết áp tối thiểu) khi tâm thất dãn.

- Trên đường từ động mạch chủ đến mao mạch và tĩnh mạch chủ, huyết áp giảm dần do ma sát giữa máu và thành mạch, cũng như giữa các phân tử máu.

CH.Quan sát Hình 10.8 trang 65, sau đó Trả lời rút gọn các câu hỏi sau:

a) Vận tốc máu biến động như thế nào trong hệ mạch?

b) Cho biết mối liên quan giữa vận tốc máu và tổng tiết diện mạch máu.

Trả lời rút gọn:

a) Từ động mạch đến mao mạch, vận tốc máu giảm dần, sau đó tăng dần từ mao mạch đến tĩnh mạch. Tổng tiết diện của mao mạch lớn hơn tổng tiết diện của tĩnh mạch, và tổng tiết diện của động mạch.

b) Vận tốc máu càng nhỏ khi tổng tiết diện của mạch càng lớn.

CH.Tại sao trao đổi chất giữa máu và tế bào cơ thể chỉ diễn ra ở mao mạch?

Trả lời rút gọn:

Trao đổi chất giữa máu và tế bào cơ thể chỉ xảy ra ở mao mạch vì chúng có kích thước nhỏ (5 - 10 micromet) và chiều dài ngắn (0,4 - 2 mm). Số lượng mao mạch lớn, tạo ra diện tích trao đổi khoảng 500 - 700 m2. Thành mao mạch bao gồm một lớp tế bào biểu mô dẹt, có lỗ nhỏ cho phép các chất đi qua, và máu trao đổi chất với tế bào qua dịch mô.

VI. ỨNG DỤNG

DỪNG LẠI VÀ SUY NGẪM

CH.Dựa vào tài liệu, internet, hỏi bác sĩ, cán bộ y tế, ... về một số bệnh phổ biến ở hệ tuần hoàn, nguyên nhân gây bệnh đó và cách phòng chống. Sau đó kẻ và hoàn thành bảng vào vở theo mẫu dưới đây:

Trả lời rút gọn:

CH.Dựa vào tác động của rượu, bia đối với hoạt động thần kinh, hãy phân tích tầm quan trọng của quy định xử phạt người có sử dụng rượu, bia khi tham gia giao thông.

Trả lời rút gọn:

Uống rượu, bia có thể tăng nhịp tim và huyết áp, làm suy giảm hoạt động của hệ thần kinh, gây ra sự mất linh hoạt trong não. Khi uống nhiều, người ta thường mất kiểm soát và có thể gây ra các hành động thiếu chính xác, đặc biệt là khi tham gia giao thông. Việc áp dụng quy định xử phạt đối với việc sử dụng rượu, bia khi lái xe là một biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ tai nạn giao thông và bảo vệ tính mạng của người dân.

LUYỆN TÂP VÀ VẬN DỤNG

CH.Tại sao máu ở tĩnh mạch phổi có nồng độ O₂ cao hơn so với máu ở tĩnh mạch chủ?

Trả lời rút gọn:

Máu trong tĩnh mạch phổi chứa nhiều O2 hơn so với tĩnh mạch chủ vì tĩnh mạch phổi là nơi máu nhận khí O2 và thải CO2 từ mao mạch phổi về tim, trong khi tĩnh mạch chủ là nơi máu trở về tim sau khi đã cung cấp O2 cho các cơ quan và loại bỏ CO2, dẫn đến nồng độ O2 thấp hơn.

CH. Bảng dưới đây cho thấy nhịp tim của một số động vật:

Cho nhận xét về mối liên quan giữa nhịp tim và kích thước cơ thể động vật. Tại sao nhịp tim lại khác nhau ở các loài động vật?

Trả lời rút gọn:

- Nhìn vào bảng, ta thấy một mối liên hệ nghịch giữa khối lượng cơ thể và nhịp tim ở các loài động vật. Điều này có thể được giải thích bằng việc những loài có kích thước nhỏ thường có tốc độ trao đổi chất và nhu cầu năng lượng cao hơn, do đó cần một nhịp tim nhanh hơn để cung cấp đủ oxy.

- Ngược lại, những loài có khối lượng lớn hơn thường có tốc độ trao đổi chất và nhu cầu năng lượng thấp hơn, cho phép họ có thể duy trì một nhịp tim chậm hơn.

CH. Người luyện tập thể dục, thể thao đều đặn vài tháng có nhịp tim lúc nghỉ ngơi giảm đi so với trước đây, điều này được giải thích như thế nào?

Trả lời rút gọn:

Khi tập thể dục, nhịp tim tăng lên tạm thời và trở lại bình thường khi nghỉ ngơi. Nhưng đối với những người thường xuyên tập luyện, nhịp tim khi nghỉ thường thấp hơn so với những người ít vận động, giúp giảm áp lực hoạt động của tim và tăng tuổi thọ.

CH.Vận dụng những hiểu biết về hệ tuần hoàn, hãy đề xuất một số biện pháp giúp hệ tuần hoàn khỏe mạnh, hoạt động hiệu quả.

Trả lời rút gọn:

1. Tập thể dục đều đặn: 30 phút mỗi ngày giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và hệ tuần hoàn.

2. Từ bỏ thuốc lá.

3. Ăn uống lành mạnh: Chọn các thực phẩm tốt cho hệ tuần hoàn.

4. Giữ cân nặng lý tưởng.

5. Giảm căng thẳng và stress.