BÀI 10 TIẾNG VIỆT

Bài tập 1 (trang 90):
Chỉ ra ít nhất một mô hình cấu tạo các từ ngữ mới tương tự mô hình X + thông minh (như ngôi nhà thông minh, người tiêu dùng thông minh,...). Liệt kê hai từ ngữ mới được cấu tạo từ (các) mô hình mà em vừa tìm được.

Bài giải chi tiết:

Mô hình cấu tạo (tương tự X + thông minh) và các từ ngữ mới:

• X + nhân tạo: trí tuệ nhân tạo, mặt trời nhân tạo, đám mây nhân tạo,...
• X + ảo: lớp học ảo, không gian ảo,...

Bài tập 2 (trang 90):
Xác định nghĩa của các từ ngữ in đậm trong các trường hợp sau. Trong các trường hợp này, trường hợp nào từ ngữ được dùng theo nghĩa mới?

a1. Con cóc là cậu ông trời
Hễ ai đánh cóc thì trời đánh cho.
(Ca dao)

a2. Chúng tôi thích la cà ở những quán cóc bên hè phố.

b1. Nó trót làm sai nên bây giờ phải tìm cách chữa cháy.

b2. Lúc xảy ra hoả hoạn, đội cứu hoả đã đến kịp thời để chữa cháy.

Bài giải chi tiết:

• Trong câu a1: cóc: động vật thuộc loài ếch, mõm ngắn, da xù xì, thường ở cạn, di chuyển bằng cách nhảy.
• Trong câu a2: cóc: (quầy hàng bán trà, nước, cà phê, quà vặt bên hè phố) nhỏ, có tính tạm bợ, khi cần có thể dịch chuyển vị trí dễ dàng.
• Trong câu b1: chữa cháy: giải quyết việc cấp bách, cốt để tạm thời đối phó, chưa giải quyết vấn đề một cách căn bản.
• Trong câu b2: chữa cháy: dập tắt lửa của đám cháy, nhằm ngăn hoả hoạn.

Bài tập 3 (trang 90):
Xác định nghĩa của từ được in đậm trong các câu sau:

a. Người chiến sĩ ấy có đôi chân dẻo dai, vượt đèo cao, suối sâu không biết mỏi.

b. Anh tôi có chân trong hội đồng giám khảo.

Chỉ ra phương thức chuyển nghĩa được sử dụng trong các trường hợp đã cho và cho biết căn cứ nào giúp em khẳng định như vậy.

Bài giải chi tiết:

• a. chân: bộ phận dưới cùng của cơ thể người hay động vật, dùng để đi, đứng; thường được coi là biểu tượng của hoạt động đi lại của con người.
• b. chân: được coi là biểu tượng của cương vị, phận sự của một người với tư cách là thành viên của tổ chức.

Bài tập 4 (trang 90):
Xác định nghĩa của từ “chuột” trong hai câu sau. Cho biết trong trường hợp nào, từ được dùng theo nghĩa mới.

a. Mèo là loại động vật chuyên bắt chuột.

b. Ngày nay, chỉ cần thực hiện động tác nhấp chuột là giải quyết được rất nhiều công việc.

Bài giải chi tiết:

• a1.chuột: thú gặm nhấm, mõm nhọn, tai bầu dục, đuôi dài, thường phá hoại mùa màng và có thể truyền bệnh dịch hạch.
• a2.chuột: bộ phận của máy tính, khi chuyển động trên mặt phẳng cho phép làm chuyển dịch con trỏ trên màn hình.

Trường hợp a2, từ được dùng theo nghĩa mới.

Bài tập 5 (trang 91):
Chỉ ra sự độc đáo trong cách kết hợp từ ngữ ở các trường hợp sau (chú ý các cụm từ/ câu được in đậm):

a.
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,
Sao đây hoàng hôn trong mắt trong?
(Thâm Tâm, Tống biệt hành)

b.
Tiếng ca vắt vẻo lưng chừng núi
Hổn hển như lời của nước mây
(Hàn Mặc Tử, Mùa xuân chín)

Bài giải chi tiết:

• a. Hoàng hôn dùng để chỉ khoảng thời gian mặt trời lặn, ánh sáng yếu ớt và mờ dần nhưng ở đây “hoàng hôn” lại có thể kết hợp với tính từ “đầy” và cụm từ “trong mắt trong”. Cách diễn đạt này dùng để nói về ánh mắt u buồn, như có bóng hoàng hôn bên trong.
• b. Vắt vẻo vốn chỉ trạng thái “ở vị trí trên cao nhưng không có thế và chỗ dựa vững chắc, tựa như chỉ vắt ngang qua cái gì đó” của người, của vật nhưng ở đây, “vắt vẻo” dùng để miêu tả âm thanh. “Tiếng ca” được hình dung như một sự vật có hình khối, có thể “vắt vẻo lưng chừng núi” được. Cách diễn đạt này vô cùng độc đáo, gây ấn tượng với người đọc.