BÀI 11: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, DÂN CƯ, XÃ HỘI VÀ KINH TẾ KHU VỰC ĐÔNG NAM Á

MỞ ĐẦU

Đông Nam Á có vị trí địa lí chiến lược quan trọng, giàu tài nguyên thiên nhiên, dân cư đông với nguồn lao động dồi dào. Đây cũng là khu vực có nền văn hóa lâu đời, đa dạng và có nền kinh tế phát triển rất năng động. Vậy những đặc điểm đó có ảnh hưởng như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội của khu vực?

Giải nhanh:

- Ảnh hưởng của đặc điểm về phạm vi lãnh thổ và vị trí địa lý:

+ Góp phần tạo nên sự đa dạng về địa hình khí hậu, hệ động thực vật, khoáng sản…

+ Tạo điều kiện thuận lợi để hầu hết các nước trong khu vực phát triển các ngành kinh tế biển, vị trí địa lý cũng đóng góp phần tạo nên sự năng động về kinh tế, sự đa dạng về văn hóa xã hội của khu vực.

- Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên tạo điều kiện cho các nước Mỹ Latinh phát triển đa dạng nhiều ngành kinh tế, nhưng cũng đặt ra những khó khăn nhất định trong việc phát triển cơ sở hạ tầng, định cư và sản xuất.

- Nhờ số dân đông, cơ cấu dân số trẻ nên các nước Đông Nam Á có lực lượng lao động dồi dào tạo thuận lợi lớn để phát triển kinh tế, thu hút đầu tư

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN.

1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.1, hãy:

- Nêu đặc điểm vị trí địa lí và lãnh thổ của khu vực Đông Nam Á

- Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Đông Nam Á.

Giải nhanh:

* Đặc điểm về vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của khu vực Đông Nam Á:

- Đông Nam Á nằm ở phía Đông-Nam châu Á, tiếp giáp Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, cầu nối giữa lục địa Á - Âu với lục địa Úc.

- Diện tích: 4,5 triệu km2, nằm từ khoảng vĩ độ 28oB đến khoảng vĩ độ 10oN, phần lớn nằm trong khu vực nội chí tuyến và khu vực hoạt động của gió mùa

- Gồm 11 quốc gia: Việt Nam, Lào, Campuchia, Singapo, Thái Lan, Mianma, Malaysia, Indonexia, Philippin, Brunay, Đông timo.

* Ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Đông Nam Á:

- Tạo điều kiện cho Đông Nam Á trong giao lưu phát triển các ngành kinh tế, đẩy mạnh các ngành kinh tế biển

- Tạo cho Đông Nam Á có một nền văn hóa đa dạng, giàu bản sắc

- Nằm ở nơi có nhiều thiên tai ảnh hưởng rất lớn tới đời sống và sản xuất 

2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.1, hãy:

- Nêu đặc điểm về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của khu vực Đông Nam Á.

- Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến sự phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á.

Giải nhanh:

* Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên:

• Địa hình, đất: có địa hình đa dạng, với các dạng địa hình như đồi núi, đồng bằng, bờ biển,...
• Khí hậu: Các địa hình khác nhau cũng mang đến đặc trưng về khí hậu.
• Sông, hồ: có mạng lưới sông ngòi dày đặc, các sông nhiều nước, hàm lượng phù sa lớn, chế độ nước sông theo mùa. 
• Biển: có vùng biển rộng, nhiều như trường lớn, nhiều bãi biển đẹp, có nguồn khoáng sản và sinh vật biển phong phú.
• Sinh vật: có tài nguyên sinh vật rất phong phú và đa dạng
• Khoáng sản: có khoáng sản đa dạng.

* Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thên nhiên đến sự phát triển kinh tế- xã hộ icủa Đông Nam Á:

- Thuận lợi của điều kiện tự nhiên đối với khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á có vị trí địa lý thuận lợi trong giao lưu, hợp tác với các quốc gia và khu vực khác.
• Với kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa và một số yếu tố tự nhiên khác. Tất cả được ứng dụng trong hoạt động sinh hoạt, sản xuất của con người. Giúp cho Đông Nam Á thuận lợi trong phát triển nông nghiệp nhiệt đới. 
• Khoáng sản mang đến tài nguyên, sử dụng trong nhiều ngành khác nhau trong nhu cầu của con người. 
• Rừng nhiều thuận lợi cho phát triển lâm nghiệp

- Khó khăn của điều kiện tự nhiên đối với khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á cũng thường xuyên phải chịu những ảnh hưởng xấu do điều kiện tự nhiên gây ra 
• Địa hình Đông Nam Á bị chia cắt mạnh, địa hình không bằng phẳng. Không có những đồng bằng lớn nên khó khăn cho giao thông đường bộ. 

II. DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

1. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin, dựa vào bảng 11.1 và quan sát các hình 11.2, 11.3, hãy:

- Nêu đặc điểm dân cư của khu vực Đông Nam Á

- Phân tích tác động của đặc điểm dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á

Giải nhanh:

* Đặc điểm dân cư của khu vực Đông Nam Á:

• Đông Nam Á có dân số đông và tăng nhanh
• Tỉ lệ gia tăng dân số đang có xu hướng giảm nhưng vẫn ở mức cao
• Cơ cấu dân số đang chuyển dịch theo hướng già hóa
• Dân cư phân bố không đều, tập trung ở các đồng bằng
• Mật độ dân số trung bình có sự chênh lệch giữa các quốc gia.
• Đô thị hóa ở các quốc gia Đông Nam Á đang được đẩy mạnh.

* Tác động của đặc điểm dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á: Tạo nên một nền văn hóa đa dạng và giàu bản sắc; tạo cho Đông Nam Á nguồn lao động dồi dào, thị trường tiêu thụ rộng lớn, thuận lợi để phát triển kinh tế và thu hút đầu tư nước ngoài. 

2. Xã hội 

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 11.2, hãy:

- Trình bày đặc điểm xã hội của khu vực Đông Nam Á

- Phân tích tác động của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Đông Nam Á.

Giải nhanh:

* Đặc điểm xã hội của khu vực Đông Nam Á: Các quốc gia có nhiều dân tộc; Một số dân tộc phân bố rộng → ảnh hưởng quản lí, xã hội, chính trị;  Là nơi giao thoa của nhiều nền văn hóa và tôn giáo lớn.

* Tác động: 

Thuận lợi:

• Là nơi giao thoa văn hoá của nhiều nước lớn trên thế giới 
• Các nước Đông Nam Á có nhiều nét tương đồng về phong tục, tập quán, ...

Khó khăn: Một số các dân tộc phân bố rộng, không theo biên giới quốc gia, gây khó khăn trong việc quản lí, ổn định chính trị, xã hội ở mỗi quốc gia.

III. KINH TẾ

1. Tình hình phát triển kinh tế chung

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 11.3, hãy trình bày và giải thích về tình hình phát triển kinh tế chung của khu vực Đông Nam Á.

Giải nhanh:

- Từ cuối thập kỉ 80, đầu thập kỉ 90 của thế kỉ XX, các nước Đông Nam Á tiến hành đổi mới kinh tế, nền kinh tế có sự chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và ngày càng có vị thế trong nền kinh tế châu Á và thế giới.

- GDP của khu vực Đông Nam Á tăng khá nhanh. 

- Tốc độ tăng trưởng kinh tế có sự khác nhau giữa các giai đoạn và giữa các nước. 

- Cơ cấu kinh tế ở phần lớn các nước Đông Nam Á có sự chuyển dịch theo hướng tích cực.

2. Các ngành kinh tế

a) Nông nghiệp

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.4 hãy:

- Kể tên một số cây trồng, vật nuôi chủ yếu ở khu vực Đông Nam Á và trình bày sự phân bố của các cây trồng, vật nuôi đó.

- Cho biết nhân tố nào đã giúp cho Đông Nam Á có ngành lâm nghiệp và thủy sản phát triển.

Giải nhanh:

+ Lúa gạo là cây lương thực chính, được trồng nhiều ở các nước: In-đô-nê-xi-a, Thái Lan, Việt Nam.

+ Cao su: được trồng nhiều ở Thái Lan, Ma-lai-xi-a, In-đô-nê-xi-a và Việt Nam

+ Cà phê: được trồng nhiều ở Việt Nam, In-đô-nê-xi-a,...

- Các nhân tố giúp cho Đông Nam Á có ngành lâm nghiệp và thủy sản phát triển:

+ Lâm nghiệp: do điều kiện tự nhiên thuận lợi

+ Thủy sản: do có sự đầu tư về trang thiết bị, áp dụng khoa học kĩ thuật trong đánh bắt, đẩy mạnh việc đánh bắt xa bờ; Nuôi trồng thủy sản: nhờ có lợi thế về diện tích mặt nước như: sông, hồ, vũng, vịnh, ... 

b) Công nghiệp

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 11.5, hãy:

- Kể tên một số ngành công nghiệp quan trọng của Đông Nam Á.

- Nêu những nguyên nhân làm cho công nghiệp của Đông Nam Á phát triển.

Giải nhanh:

- Một số ngành công nghiệp quan trọng của Đông Nam Á: cơ khí, điện tử - tin học, chế biến thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng, khai thác khoáng sản,...

- Nguyên nhân: Nguồn nguyên liệu dồi dào; Lao động đông; Thị trường rộng lớn

c) Dịch vụ

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 11.5, hãy trình bày và giải thích tình hình phát triển ngành dịch vụ của khu vực Đông Nam Á.

Giải nhanh:

- Tình hình phát triển của ngành dịch vụ của khu vực Đông Nam Á:

• Ngành này phát triển với tốc độ khá nhanh, tỉ trọng đóng góp ngày càng cao trong cơ cấu GDP của khu vực (năm 2020 là 49,7%)
• Hiện nay, nhiều nước đã đầu tư cơ sở hạ tầng, mở rộng quy mô, ứng dụng công nghệ tiên tiến để nâng cao chất lượng dịch vụ.
• Các ngành dịch vụ chủ yếu: giao thông vận tải, bưu chính viễn thông, du lịch, thương mại, tài chính ngân hàng,...

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Luyện tập

Bài tập 1: Quan sát hình 11.3, hãy đọc tên các nước có mật độ dân số trên 200 người/km2 và các đô thị có dân số từ 5 đến 10 triệu người, từ 10 triệu người trở lên ở khu vực Đông Nam Á.

Giải nhanh:

• Các nước có mât độ trên 200 người/km2: Việt Nam, Phi-líp-pin
• Các đô thị có dân số 5 -10 triệu người: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Y-a-gun, Lua-la Lăm-pơ, Xin-ga-po
• Các đô thị trên 10 triệu người: Băng Cốc, Gia-các-ta, Ma-ni-la

Bài tập 2: Quan sát hình 11.4, hãy hoàn thành bảng thông tin phân bố các cây trồng, vật nuôi chủ yếu ở Đông Nam Á theo mẫu vào vở ghi.

Giải nhanh:

Vận dụng

Bài tập: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

(1) Lựa chọn và giới thiệu về một ngành công nghiệp của Đông Nam Á

(2) Tìm hiểu về một địa điểm du lịch ở Đông Nam Á và giới thiệu về địa điểm du lịch này với bạn bè.

Giải nhanh:

 (2)  Bromo - một trong năm ngọn núi lửa đang hoạt động đẹp nhất thế giới là địa danh mà mọi tín đồ du lịch đều rỉ tai nhau rằng nhất định nên đến một lần trong đời. Bình minh ở Bromo đẹp tới mức mà người ta có thể sẵn sàng xếp hàng dài từ 3-4 giờ sáng để... lấy chỗ ngắm.