BÀI 19: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ DÂN CƯ, XÃ HỘI LIÊN BANG NGA

MỞ ĐẦU

Liên bang Nga có diện tích lớn nhất thế giới, tài nguyên thiên nhiên giàu có. Đất nước có tiềm lực lớn về khoa học kĩ thuật, nhiều dân tộc và nền văn hóa đa dạng,… Những đặc điểm đó có tác động như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội của Liên bang Nga?

Giái nhanh:

- Đặc điểm lãnh thổ và vị trí giúp Liên Bang Nga có thể giao thương thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội với các quốc gia châu Âu, châu Á và cả Bắc Phi, Bắc Mỹ. 

- Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Liên bang Nga có nhiều thuận lợi cho cho sự phát triển kinh tế - xã hội, nhưng cũng đặt ra một số khó khăn cần giải quyết.

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 19.1, hãy:

- Trình bày vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của Liên bang Nga

- Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Giái nhanh:

* Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của Liên bang Nga:

• theo chiều bắc - nam từ khoảng vĩ độ 41o11'B đến khoảng vĩ độ 77o43'B, theo chiều đông - tây từ khoảng kinh độ 27oĐ đến khoảng kinh dộ 169o40'T.
• Lãnh thổ bao gồm phần lớn đồng bằng Đông Âu, toàn bộ Bắc Á và tỉnh Ca-li-nin-grat nằm biệt lập
• Vùng biển rộng lớn thuộc Bắc Băng Dương, Thái Bình Dương và các biển 

* Ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga:

- Lãnh thổ rộng lớn có thiên nhiên đa dạng, tài nguyên phong phú.

- Vị trí địa lí là điều kiện thuận lợi để giao lưu, phát triển kinh tế -  xã hội

- Lãnh thổ rộng lớn cũng đặt ra các vấn đề 

II. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 19.1, hãy:

- Trình bày điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Liên bang Nga.

- Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Giái nhanh:

* Địa hình, đất :

- Phía Tây: Đồng bằng Đông Âu, Đồng bằng Tây Xibia và vùng trũng.

- Phía Đông: Phần lớn là núi và cao nguyên.

- Thuận lợi: Trồng cây lương thực, thực phẩm, chăn nuôi và phát triển kinh tế xã hội ở phía Tây.

- Khó khăn: Núi và cao nguyên chiếm diện tích lớn ở phía Đông.

* Khoáng sản: Giàu có và đa dạng bậc nhất thế giới: dầu mỏ, khí tự nhiên, than đá, sắt, vàng, kim cương…

- Thuận lợi: Phát triển công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản, năng lượng, 

* Khí hậu: Phân hóa đa dạng.

+ Chủ yếu là ôn đới (80%).

+ Ngoài ra còn có khí hậu cận cực và cận nhiệt.

+ Thuận lợi: Phát triển nền nông nghiệp ôn đới.

+ Khó khăn: Khí hậu băng giá chiếm diện tích lớn.

* Sông hồ:

- Phát triển giao thông vận tải, thủy diện và du lịch.

- Đóng băng về mùa đông, lũ lụt đầu mùa hạ.

* Sinh vật: Diện tích rừng đứng đầu thế giới, chủ yếu là rừng Tai-ga.

* Biển: Có đường bờ biển dài trên 37 000km, vùng biển rộng thuộc Thái Bình Dương, Bắc Băng Dương và các vùng biển khác.

III. DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

1. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin, quan sát các hình 19.2, 19.3 và dựa vào bảng 19, hãy:

- Trình bày đặc điểm dân cư của Liên bang Nga

- Phân tích tác động của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga

Giái nhanh:

* Một số đặc điểm về dân cư của Liên bang Nga:

- Dân số đông đứng thứ 9 trên thế giới (năm 2020).

- Tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên rất thấp, có giá trị âm trong nhiều năm.

- Tỉ lệ dân số ở nhóm từ 65 tuổi trở lên tăng, tuổi thọ trung bình là 73 tuổi

- Cơ cấu dân số già.

- Mật độ dân số trung bình thấp (9 người/km2), dân cư phân bố không đều.

- Tỉ lệ dân thành thị cao (74,8 % năm 2010). 

* Ảnh hưởng của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội:

- Thuận lợi: Mỗi dân tộc có truyền thống văn hóa, sản xuất khác nhau, tạo ra sự đa dạng văn hóa, truyền thống dân tộc

- Khó khăn: Dân số tăng chậm và cơ cấu dân số già đã gây khó khăn về nguồn lao dộng Phân bố dân cư không đều 

2. Xã hội

Câu hỏi: Đọc thông tin, hãy:

- Trình bày về một số đặc điểm xã hội nổi bật của Liên bang Nga.

- Phân tích tác động của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Giải nhanh

 Một số đặc điểm xã hội nổi bật:

- Nền văn hóa của Liên bang Nga đa dạng và độc đáo, thể hiện trong kiến trúc, hàng thủ côcng mĩ nghệ, lễ hội, múa bale, âm nhạc truyền thống,...

- Trình độ học vấn của người dân khá cao

- Liên bang Nga là một trong những quốc gia đứng đầu thế giới về nghiên cứu khoa học cơ bản. 

*  Tác động của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga:

- Những bản sắc dân tộc này đã đóng góp vào phát triển kinh tế đất nước, đặc biệt đối với ngành du lịch.

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

 Luyện tập

Bài tập 1: Quan sát hình 19.1, hãy nhận xét sự phân bố địa hình của Liên bang Nga.

Trả lời:

- Phần phía Tây:

• Đại bộ phận là đồng bằng (đồng bằng Đông Âu, đồng bằng Tây Xi-bia) và vùng trũng. 
• Phần phía bắc đồng bằng Tây Xi-bia chủ yếu là đầm lầy, nông nghiệp chỉ tiến hành được ở dải đất miền Nam. 

- Phần phía Đông: Phần lớn là núi và cao nguyên không thuận lợi lắm cho phát triển nông nghiệp nhưng có nguồn khoáng sản, lâm sản và trữ nặng thủy điện lớn.

- Liên bang Nga có nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng và phong phú.

- Diện tích rừng của Liên bang Nga đứng đầu thế giới (886 triệu ha, trong đó rừng có thể khai thác là 764 triệu ha) chủ yếu là rừng lá kim (Taiga).

- Liên bang Nga có nhiều sông lớn, có giá trị về nhiều mặt. 

Điều kiện tự nhiên của Liên bang Nga có nhiều thuận lợi đối với phát triển kinh tế, nhưng cũng không ít khó khăn: địa hình núi và cao nguyên chiếm diện tích lớn, nhiều vùng rộng lớn có khí hậu băng giá hoặc khô hạn, tài nguyên phong phú nhưng phân bố chủ yếu ở vùng núi hoặc vùng lạnh giá.

Bài tập 2: Lập sơ đồ thể hiện những thuận lợi và khó khăn của dân cư Liên bang Nga đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Giải nhanh

Về thuận lợi:

• Là nước có số dân đông nên có nguồn lao động dồi dào.
• Dân số có trình độ học vấn cao
• Dân cư đa dạng nên đa dạng về hoạt động sản xuất trong kinh tế.
• Dân cư tập trung chủ yếu ở thành phố, thành thị nên tạo điều kiện phát triển mạnh cho các ngành công nghiệp và dịch vụ.

Về khó khăn:

• Dân số LB Nga đang có xu hướng giảm nên trong tương lai gần, đất nước này sẽ thiếu nguồn nhân lực lao động.
• Sự phát triển của các dân tộc chưa đồng đều nên gây cản trở trong việc thúc đẩy Nga trở lại thành một cường quốc kinh tế.

Vận dụng

Bài tập 3: Sưu tầm và trình bày về các thành tựu trong lĩnh vực giáo dục, văn hóa và khoa học kĩ thuật của Liên bang

Giải nhanh

Các thành tựu lớn nhất của Nga thuộc lĩnh vực công nghệ vũ trụ và thám hiểm vũ trụ. Konstantin Tsiolkovsky là cha đẻ của lý thuyết hàng không vũ trụ. Các tác phẩm của ông đã tạo cảm hứng cho những kỹ sư tên lửa hàng đầu của Liên xô như Sergey Korolyov, Valentin Glushko và nhiều người khác đóng góp vào sự thành công của Chương trình Vũ trụ Liên xô ở những giai đoạn đầu của cuộc Chạy đua vào không gian. năm 1957 vệ tinh nhân tạo đầu tiên bay quanh Trái Đất, Sputnik 1, được phóng lên; năm 1961 ngày 12 tháng 4 chuyến bay đầu tiên của loài người vào vũ trụ đã được Yuri Gagarin thực hiện thành công; và nhiều người Liên xô và Nga khác đã thực hiện kỷ lục thám hiểm vũ trụ. Từ năm 1999 đến 2009 Nga là nước phóng tên lửa nhiều nhất, 245 tên lửa có tải trọng lên quỹ đạo thành công so với 218 của Mỹ và cũng là nước duy nhất cung cấp các dịch vụ du lịch vũ trụ