BÀI 19: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ DÂN CƯ, XÃ HỘI LIÊN BANG NGA 

MỞ ĐẦU

Liên bang Nga có diện tích lớn nhất thế giới, tài nguyên thiên nhiên giàu có. Đất nước có tiềm lực lớn về khoa học kĩ thuật, nhiều dân tộc và nền văn hóa đa dạng,… Những đặc điểm đó có tác động như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội của Liên bang Nga?

Đáp án chuẩn:

- Đặc điểm lãnh thổ và vị trí giúp Liên Bang Nga có thể giao thương thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội với các quốc gia châu Âu, châu Á và cả Bắc Phi, Bắc Mỹ. 

- Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Liên bang Nga có nhiều thuận lợi cho cho sự phát triển kinh tế - xã hội, nhưng cũng đặt ra một số khó khăn cần giải quyết.

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 19.1, hãy:

- Trình bày vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của Liên bang Nga

- Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Đáp án chuẩn:

- Vị trí và phạm vi lãnh thổ:

• Bắc - Nam: từ vĩ độ 41°11'B đến 77°43'B.

• Đông - Tây: từ kinh độ 27°Đ đến 169°40'T.

• Bao gồm đồng bằng Đông Âu, Bắc Á, và tỉnh Ca-li-nin-grat.

• Vùng biển: Bắc Băng Dương, Thái Bình Dương và các biển khác.

- Ảnh hưởng:

• Thuận lợi: Đa dạng thiên nhiên và tài nguyên phong phú.

• Khó khăn: Lãnh thổ rộng lớn gây khó khăn trong quản lý.

II. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 19.1, hãy:

- Trình bày điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Liên bang Nga.

- Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Đáp án chuẩn:

- Địa hình, đất:

• Tây: Đồng bằng Đông Âu, Tây Xibia và vùng trũng.

• Đông: Chủ yếu núi và cao nguyên.

• Thuận lợi: Phát triển nông nghiệp và chăn nuôi ở phía Tây.

• Khó khăn: Núi và cao nguyên lớn ở phía Đông.

- Khoáng sản:

• Phong phú và đa dạng (dầu mỏ, khí tự nhiên, than đá, sắt, vàng, kim cương).

• Thuận lợi: Phát triển công nghiệp khai thác và chế biến.

- Khí hậu:

• Chủ yếu ôn đới (80%), cũng có cận cực và cận nhiệt.

• Thuận lợi: Phát triển nông nghiệp ôn đới.

• Khó khăn: Khí hậu băng giá chiếm diện tích lớn.

- Sông hồ:

• Hỗ trợ giao thông, thủy diện và du lịch.

• Khó khăn: Đóng băng mùa đông, lũ lụt mùa hè.

- Sinh vật: Rừng Tai-ga lớn nhất thế giới.

- Biển: Đường bờ biển dài hơn 37.000 km, bao gồm Thái Bình Dương, Bắc Băng Dương và các biển khác.

III. DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

1. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin, quan sát các hình 19.2, 19.3 và dựa vào bảng 19, hãy:

- Trình bày đặc điểm dân cư của Liên bang Nga

- Phân tích tác động của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga

Đáp án chuẩn:

Đặc điểm dân cư của Liên bang Nga:

• Dân số đứng thứ 9 thế giới (2020).

• Tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên rất thấp, có giá trị âm nhiều năm.

• Dân số già, tỉ lệ người từ 65 tuổi trở lên tăng, tuổi thọ trung bình 73 tuổi.

• Mật độ dân số thấp (9 người/km²), phân bố không đều.

• Tỉ lệ dân thành thị cao (74,8% năm 2010).

Ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội:

• Thuận lợi: Đa dạng văn hóa và truyền thống dân tộc.

• Khó khăn: Dân số tăng chậm, cơ cấu dân số già, và phân bố dân cư không đều gây khó khăn về lao động.

2. Xã hội

Câu hỏi: Đọc thông tin, hãy:

- Trình bày về một số đặc điểm xã hội nổi bật của Liên bang Nga.

- Phân tích tác động của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Đáp án chuẩn:

Đặc điểm xã hội nổi bật:

• Văn hóa đa dạng và độc đáo: kiến trúc, thủ công mỹ nghệ, lễ hội, múa ballet, âm nhạc truyền thống.

• Trình độ học vấn cao.

• Đứng đầu thế giới về nghiên cứu khoa học cơ bản.

Tác động đến phát triển kinh tế - xã hội: Bản sắc dân tộc thúc đẩy phát triển, đặc biệt là ngành du lịch.

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

 Luyện tập

Bài tập 1: Quan sát hình 19.1, hãy nhận xét sự phân bố địa hình của Liên bang Nga.

Trả lời:

• Phía Tây: Chủ yếu là đồng bằng (Đông Âu, Tây Xi-bia) và vùng trũng; đồng bằng Tây Xi-bia chủ yếu là đầm lầy.

• Phía Đông: Chủ yếu là núi và cao nguyên; ít thuận lợi cho nông nghiệp nhưng có khoáng sản và thủy điện lớn.

• Tài nguyên: Đa dạng và phong phú; diện tích rừng đứng đầu thế giới (886 triệu ha, rừng khai thác 764 triệu ha), chủ yếu là rừng Taiga.

• Sông hồ: Nhiều sông lớn, giá trị về nhiều mặt.

Điều kiện tự nhiên: Thực tế có nhiều thuận lợi nhưng cũng khó khăn do địa hình núi, cao nguyên lớn, khí hậu băng giá và khô hạn, tài nguyên phân bố không đồng đều.

Bài tập 2: Lập sơ đồ thể hiện những thuận lợi và khó khăn của dân cư Liên bang Nga đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Đáp án chuẩn:

• Thuận lợi:

  • Nguồn lao động dồi dào.

  • Trình độ học vấn cao.

  • Đa dạng về hoạt động sản xuất.

  • Dân cư tập trung tại thành phố, thúc đẩy công nghiệp và dịch vụ.

• Khó khăn:

  • Dân số giảm, thiếu nguồn nhân lực.

  • Phát triển dân tộc không đồng đều, cản trở sự phát triển kinh tế.

    • Konstantin Tsiolkovsky phát triển lý thuyết hàng không vũ trụ.

Vận dụng

Bài tập 3: Sưu tầm và trình bày về các thành tựu trong lĩnh vực giáo dục, văn hóa và khoa học kĩ thuật của Liên bang

Đáp án chuẩn:

- Công nghệ vũ trụ:

• Sergey Korolyov, Valentin Glushko và các kỹ sư tên lửa đóng góp cho chương trình vũ trụ Liên xô.

• Phóng vệ tinh Sputnik 1 (1957), chuyến bay vũ trụ đầu tiên của Yuri Gagarin (1961).

• Nga là nước phóng tên lửa nhiều nhất (1999-2009) và cung cấp dịch vụ du lịch vũ trụ.