BÀI 14: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, DÂN CƯ, XÃ HỘI VÀ KINH TẾ KHU VỰC TÂY NAM Á

MỞ ĐẦU

Tây Nam Á là khu vực có vị trí địa lí chiến lược, đặc điểm thiên nhiên độc đáo, dầu mỏ là thế mạnh của các nước trong khu vực. Đây là nơi ra đời của nhiều tôn giáo, nền văn hóa của khu vực có những đặc điểm riêng, Những đặc điểm trên có ảnh hưởng như thế nào tới sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực?

Giải nhanh:

- Với nguồn tài nguyên giàu có, lại có vị trí địa lí chiến lược quan trọng nên khu vực Tây Nam Á có điều kiện vô cùng thuận lợi để phát triển kinh tế, giao lưu qua lại giữa các nước. 

- Sự đa dạng tôn giáo gây nên những bất ổn trong xã hội, xung đột tôn giáo xảy ra thường xuyên gây ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất của người dân.

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

1. Vị trí địa lí

Câu hỏi: Đọc và quan sát hình 14.1, hãy:

- Trình bày đặc điểm và vị trí địa lí của khu vực Tây Nam Á.

- Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Tây Nam Á.

Giải nhanh:

- Đặc điểm: khu vực Tây Nam Á có diện tích khoảng 7 triệu km2, bao gồm: bán đảo Tiểu Á, bán đảo A-rập, đồng bằng Lưỡng Hà và một phần nội địa châu Á.

- Vị trí địa lí: Nằm ở phía Tây Nam châu Á, Tây Nam Á có vị trí địa lý tiếp giáp với 3 châu lục: Á, Âu, Phi.

* Ảnh hưởng của vị trí địa lí đến phát triển kinh tế - xã hội:

- Thuận lợi: 

+ Mở rộng để phát triển kinh tế với nhiều nước, khu vực trên thế giới.

+ Thuận lợi để phát triển các ngành kinh tế biển, các ngành công nghiệp dầu khí.

- Khó khăn: Sự khắc nghiệt của thời tiết, khí hậu. Xung đột, tranh chấp về biên giới lãnh thổ, tài nguyên.

2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

Câu hỏi: Đọc thông tin, dựa vào bảng 14.1 và quan sát hình 14.1, hãy:

- Trình bày đặc điểm tự nhiên của khu vực Tây Nam Á.

- Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Tây Nam Á

Giải nhanh:

* Đặc điểm tự nhiên của khu vực Tây Nam Á:

• Địa hình, đất chủ yếu là núi và sơn nguyên.
• Khí hậu: nhiệt đới lục địa và cận nhiệt.
• Sông, hồ: các sông thường ngắn và ít nước, nhiều vùng rộng lớn không có dòng chảy thường xuyên. 
• Biển:  Biển Đỏ, biển Địa Trung Hải, Biển Đen, biển Ca-xpi và các đại dương lớn là Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương
• Sinh vật: hệ sinh vật nghèo nàn, chủ yếu là các loài chịu được hạn. 
• Khoáng sản: là khu vực giàu khoáng sản, đặc biệt là dầu mỏ và khí tự nhiên. 

* Ảnh hưởng: Vùng sơn nguyên có đất xám, đất cát hoang mạc, nhìn chung là khô cằn, không thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp nên nhiều quốc gia Tây Nam Á đã phải đầu tư lớn cho thủy lợi để phát triển sản xuất.

II. DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

1. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin, dựa vào bảng 14.2 và quan sát hình 14.2, hãy:

- Nêu những đặc điểm nổi bật về dân cư của khu vực Tây Nam Á.

- Phân tích ảnh hưởng của đặc điểm dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Tây Nam Á.

Giải nhanh:

* Những đặc điểm nổi bật về dân cư khu vực Tây Nam Á:

- Hằng năm, Tây Nam Á đón nhận số lượng lao động lớn từ các vùng khác tới, ảnh hưởng tới mức tăng dân số của khu vực.

- Cơ cấu dân số có sự thay đổi theo hướng giảm tỉ lệ dân số ở nhóm từ 0 - 14 tuổi, tăng tỉ lệ dân số ở nhóm tuổi từ 65 trở lên.

- Phân bố dân cư có sự chênh lệch lớn giữa các quốc gia và các vùng. 

- Dân cư chủ yếu là người Ả-rập, ngoài ra còn có các dân tộc khác 

* Ảnh hưởng của đặc điểm dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Tây Nam Á:

- Nguồn lao động dồi dào nhưng có tay nghề và trình độ chuyên môn còn hạn chế.

- Dân đông, trong điều kiện trình độ phát triển kinh tế chưa cao đã ảnh hưởng tới vấn đề việc làm và nâng cao chất lượng cuộc sống.

- Phân bố dân cư không đều, tập trung ở đồng bằng châu thổ của các con sông lớn, vùng ven biển và một số vùng đất đỏ badan, thưa thớt ở vùng núi 

2. Xã hội

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 14.3, hãy:

- Nêu những đặc điểm về xã hội của khu vực Tây Nam Á

- Phân tích ảnh hưởng của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội

Giải nhanh:

* Đặc điểm về xã hội của khu vực Tây Nam Á:

- Tây Nam Á có nền văn hóa mang những nét đặc thù và nguyên tắc riêng trong trang phục, ẩm thực, sinh hoạt, lễ hội,...

- HDI của khu vực khá cao nhưng vẫn có sự chênh lệch giữa các quốc gia.

- Tây Nam Á là khu vực có nhiều tôn giáo: Hồi giáo, Cơ đốc giáo, Do Thái giáo,... Phần lớn dân cư ở khu vực này là người Ả-rập và theo đạo Hồi.

* Ảnh hưởng của đặc điểm xã hội đến phát triển kinh tế - xã hội:

- Khu vực này vẫn còn xảy ra nhiều bất ổn, xung đột biên giới, sắc tộc, tôn giáo,... có nền chính trị đặc biệt không bao giờ ổn định, bởi là khu vực có tầm chiến lược quan trọng, là nơi giao thoa giữa 3 châu lục và đại dương, cho nên nơi đây hầu như diễn ra các cuộc chiến tranh giữa các bộ tộc vô cùng lớn. 

III. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào các bảng 14.4, 14.5 hãy trình bày và giải thích tình hình phát triển kinh tế khu vực Tây Nam Á.

Giải nhanh:

* Tình hình phát triển kinh tế của khu vực Tây Nam Á:

- Từ giữa thế kỉ XX đến nay, công nghiệp khai thác, chế biến và xuất khẩu dầu mỏ là dộng lực chính cho sự phát triển kinh tế. Năm 2020, GDP của khu vực đạt khoảng hơn 3000 tỉ USD và có sự chênh lệch lớn giữa các quốc gia. Nhiều quốc gia có GDP/người cao hàng đầu thế giới (năm 2020) như:I-xra-en (44 169 USD/người), Các Tiểu vương quốc Ả-rập Thống nhất (36 285/người).

- Tốc độ tăng trưởng có sự khác nhau giữa các giai đoạn và các quốc gia trong khu vực. Nguyên nhân chủ yếu là do sự biến động giá xăng dầu, xung đột vũ trang, dịch bệnh và nhiều nguyên nhân khác.

- Trong cơ cấu kinh tế, ngành dịch vụ chiếm tỉ trọng cao nhất nhờ vào các hoạt dộng thương mại, giao thông vận tải phát triển mạnh do có vị trí địa lí quan trọng và hoạt động xuất khẩu dầu mỏ. 

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Luyện tập

Bài tập 1: Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào tới sản xuất nông nghiệp của khu vực Tây Nam Á?

Giải nhanh:

* Địa hình, đất:

- Khu vực các sơn nguyên phân bố ở vùng trung tâm và phần lớn bán đảo A-ráp 

- Khu vực đồng bằng phân bố ở giữa khu vực và ven các biển, được bồi tụ do sông có đất phù sa màu mỡ, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp.

* Khí hậu nhiệt đới lục địa và cận nhiệt nóng và khô hạn gây khó khăn trồng trọt.

* Sông, hồ: Hai sông lớn là sông Ti-gro và Ơ-phrat cung cấp nước 

Bài tập 2: Tại sao công nghiệp dầu khí là ngành quan trọng trong nền kinh tế ở nhiều quốc gia khu vực Tây Nam Á?

Giải nhanh:

Dầu khí là ngành quan trọng trong nền kinh tế ở nhiều quốc gia khu vực Tây Nam Á, bởi vì Tây Nam Á là khu vực giàu có về khoáng sản đặc biệt là dầu mỏ và khí tự nhiên. 

Vận dụng

Bài tập 3: Lựa chọn một quốc gia trong khu vực Tây Nam Á và thu thập tư liệu về một số nét đặc thù trong trang phục, ăn uống, lễ hội của người dân ở quốc gia đó.

Giải nhanh:

Phong cách ăn mặc

Cách ăn mặc của người dân Qatar cũng rất khác so với thế giới, thông thường, người đàn ông Qatar hay mặc áo sơ mi dài trắng trùm lên chiếc quần chùng, trên đàu họ đội một chiếc khăn vải chùng gọi là “Gutra", khăn này có màu trắng hoặc đỏ và khăn vải được buộc lại bằng sợi dây màu đen gọi là "agal".

Ăn uống

Khi đến Qatar, bạn sẽ có dịp thưởng thức những món ăn đặc thù với hỗn hợp gia vị kiểu Trung Đông, vị giác của bạn sẽ trải nghiệm những cảm giác thật lạ