BÀI 18: QUY LUẬT ĐỊA ĐỚI VÀ QUY LUẬT PHI ĐỊA ĐỚI

I. QUY LUẬT ĐỊA ĐỚI

1. Khái niệm

Câu 1: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy cho biết thế nào là quy luật địa đới.

Gợi ý đáp án:

  Quy luật địa đới là sự thay đổi có quy luật của tất cả các thành phần tự nhiên và cảnh quan địa lí theo vĩ độ 

2. Biểu hiện

Câu 2: Dựa vào thông tin trong bài, em hãy trình bày biểu hiện của quy luật địa đới thông qua sự phân bố của các thành phẩn và cảnh quan địa lí. Cho ví dụ minh họa.

Gợi ý đáp án:

+ Sự phân bố các vòng đai nhiệt: từ Xích đạo về hai cực gồm vòng đai nóng, hai vòng đai ôn hoà, hai vòng đai lạnh và hai vòng đai băng giá vĩnh cửu.

+ Các đai khí áp và các đới gió chính: 

+ Từ Xích đạo về hai cực gồm đai áp thấp xích đạo, hai đai áp cao cận nhiệt đới, hai đai áp thấp ôn đới và hai đai áp cao địa cực. 

+ Mỗi bán cầu, từ Xích đạo về cực đều có đới gió Mậu dịch, đới gió Tây ôn đới và đới gió Đông cực.

+ Các đới khí hậu:Từ Xích đạo về hai cực lần lượt có các đới khí hậu xích đạo cận xích đạo, nhiệt đới, cận nhiệt đới, ôn đới, cận cực và cực.

+ Các kiểu thảm thực vật: Có 10 kiểu thảm thực vật từ cực đến xích đạo. Có 10 nhóm đất từ cực đến xích đạo.

II. QUY LUẬT PHI ĐỊA ĐỚI

Câu 3: Dựa vào hình 18. 1, hình 18.2 và thông tín trong bài, em hãy:

- Trình bày khái niệm quy luật phi địa đới.

- Kể tên các vành đai đất và thực vật từ thấp lên cao ở sườn Tây dãy Cáp-ca. Giải thích vì sao thực vật và đất lại phân bố như vậy.

- So sánh sự khác nhau về các vành đai thực vật ở hai sườn dãy An-đét. Giải thích vì sao đó sự khác nhau như vậy.

Gợi ý đáp án:

* Quy luật phi địa đới: là quy luật phân bố không phụ thuộc vào tính chất phân bố theo địa đới của các thành phần địa lí và cảnh quan địa lí.

* Các vành đai đất và thực vật từ thấp lên cao ở sườn Tây dãy Cáp-ca: Sườn Tây từ chân núi lên đỉnh có những vành đai thực vật và đất sau:

+ Ở độ cao từ 0 - 500m: rừng lá rộng cận nhiệt và đất đỏ cận nhiệt.

+ Từ 500 - 1200m: rừng hỗn hợp và đất nâu.

+ Từ 1200 - 1600m: rừng lá kim và đất pốt dôn núi.

+ Từ 1600 - 2000m: đồng cỏ núi và đất đồng cỏ núi.

+ Từ 2000 - 2800m: địa y và đất sơ đẳng xen lẫn đá.

+ Từ 2800m trở lên: băng tuyết.

* Sự khác nhau:

 - Sườn tây: từ thấp lên cao có các vành đai thực vật: Thực vật nửa hoang mạc, cây bụi xương rồng, đồng cỏ cây bụi và đồng cỏ núi cao.

 - Sườn đông: từ thấp lên cao có các vành đai thực vật: Rừng nhiệt đới, rừng lá rộng, rừng lá kim, đồng cỏ và đồng cỏ núi cao.

=> Giải thích: 

+ Do sự phân bố đất liền và biển, đại dương làm cho khí hậu ở lục địa bị phân hoá từ đông sang tây, càng vào sâu trong lục địa, tính chất lục địa càng tăng.

+ Do ảnh hưởng của các dãy núi chạy theo hướng kinh tuyến, làm cho khí hậu ở hai bên sườn đông và tây của dãy núi có sự khác nhau.

III. Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA QUY LUẬT ĐỊA ĐỚI VÀ QUY LUẬT PHI ĐỊA ĐỚI.

Câu 4: Việc nghiên cứu quy luật địa đới và quy luật phi địa đới trong vỏ địa lí có ý nghĩa như thế nào trong tìm hiểu và sử dụng tự nhiên?

Gợi ý đáp án:

+ Đóng vai trò chủ chốt trong sự hình thành và phát triển của tự nhiên

+ Giúp chúng ta giải thích được sự đa dạng, phong phú của các thành phần tự nhiên và cảnh quan địa lí trên Trái Đất cũng như ở từng khu vực lãnh thổ cụ thể.

+ Là cơ sở để phân chia các khu vực địa lí, từ đó có thể phân vùng trong phát triển kinh tế, áp dụng các biện pháp quy hoạch và phát triển vùng cho phù hợp.

+ Đưa ra các biện pháp sử dụng hợp lí và hiệu quả sự đa dạng của tự nhiên.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Dựa vào kiến thức đã học, em hãy tóm tắt các biểu hiện của quy luật địa đới qua thành phần và cảnh quan đa lí, sau đó hoàn thành thông tin theo bảng gợi ý dưới đây:

Gợi ý đáp án:

a. Các vòng đai nhiệt: Lần lượt là vòng đai nóng, hai vòng đai ôn hòa, hai vòng đai lạnh và hai vòng đai băng giá vĩnh cửu.

b. Các đai khí áp: Lần lượt là đai áp thấp xích đạo, hai đai áp cao cận nhiệt đới, hai đai áp thấp ôn đới và hai đai áp cao địa cực. 

c. Các đới gió chính: gió Mậu dịch, đới gió Tây ôn đới và đới gió Đông cực.

d. Các đới khí hậu: Lần lượt có các đới khí hậu xích đạo (chung cho cả hai bán cầu), cận xích đạo, nhiệt đới, cận nhiệt đới, ôn đới, cận cực và cực.

e. Các kiểu thảm thực vật: Lần lượt là rừng nhiệt đới, xích đạo; xavan, cây bụi; thảo nguyên, cây bụi chịu hạn và đồng cỏ núi cao; hoang mạc, bán hoang mạc; rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt; rừng cận nhiệt ẩm; rừng lá rộng và rừng hỗn hợp ôn đới; ...

f. Các nhóm đất chính: Lần lượt là đất đỏ vàng (feralit) và đen nhiệt đới; đất đỏ, nâu đỏ xavan; đất xám hoang mạc, bán hoang mạc; đất đỏ vàng cận nhiệt ẩm; đất đỏ nâu rừng và cây bụi lá cứng; đất đen, hạt dẻ thảo nguyên, đồng cỏ núi cao; ....

Câu 2: Dựa vào kiến thức đã học, em hãy cho biết đây là biểu hiện của quy luật nào trong lớp vỏ địa lí ở nước ta.

Gợi ý đáp án:

a. Lượng bức xạ mặt trời tăng dần từ Bắc vào Nam. -> Địa đới

b. Khi đồng bằng ven biển Nam Trung Bộ là mùa mưa thì Tây Nguyên lại là mùa khô và ngược lại. -> Địa ô

c. Thiên nhiên vùng núi Hoàng Liên Sơn bị phân hoá thành ba đai cao, gồm đai nhiệt đới gió mùa ở độ cao dưới 600 - 700 m, đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi ở độ cao từ 600 - 700 m đến 2 600 m và đai ôn đới gió mùa trên núi ở độ cao từ 2 600 m trở lên. -> Đai cao

VẬN DỤNG

Nhiệm vụ: Vận dụng kiến thức đã học về quy luật địa đới và quy luật đai cao để giải thích một số hiện tượng sau:

- Nhiệt độ trung bình năm của nước ta tăng dần từ Bắc vào Nam.

- Ở vùng đồng bằng và đồi núi thấp nước ta chủ yếu là các loài cây nhiệt đới nhưng trên đỉnh núi cao Hoàng Liên Sơn lại có các loài thực vật ôn đới như đỗ quyên, lãnh sam và thiết sam.

Gợi ý đáp án:

- Nhiệt độ trung bình năm của nước ta tăng dần từ Bắc vào Nam.

=> Giải thích: lãnh thổ kéo dài theo chiều bắc – nam nên càng vào phía nam càng gần xích đạo góc nhập xạ càng lớn, chênh lệch thời gian chiếu sáng càng giảm nên biên độ nhiệt giảm dần. Miền Bắc chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc làm hạ thấp nền nhiệt vào mùa đông khiến biên độ nhiệt miền Bắc rất lớn, miền Nam không chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc, nhiệt độ cao quanh năm.

=> Giải thích: Ở vùng đồng bằng và đồi núi thấp nước ta có độ cao dưới 1000m, mang tính chất nhiệt đới gió mùa. Dãy Hoàng Liên Sơn là vùng cao đồ sộ, đây là khu vực duy nhất nước ta có đủ 3 đai cao là nhiệt đới gió mùa chân núi, cận nhiệt đới gió mùa trên núi và ôn đới gió mùa trên núi.