BÀI 10. TUẦN HOÀN Ở ĐỘNG VẬT

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Giãn tĩnh mạch là bệnh lí thuộc nhóm bệnh của máu ngoại vi. Bệnh giãn tĩnh mạch gây ảnh hưởng gì đến sự lưu thông máu trong cơ thể

I. KHÁI QUÁT VỀ HỆ VẬN CHUYỂN

Hoạt động 1: Trình bày một số dạng hệ vận chuyển ở các nhóm động vật khác nhau.

II. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN

Hoạt động 2: Dựa vào Hình 10.1 và 10.2, hãy phân biệt hệ tuần hoàn hở và hệ tuần hoàn kín.

Hoạt động 3: Dựa vào Hình 10.3, hãy:

a. Chỉ ra đường đi của máu trong hệ tuần hoàn ở cá, ở lưỡng cư trưởng thành và ở động vật có vú.

b. Tại sao gọi hệ tuần hoàn ở cá là hệ tuần hoàn đơn?

c. Tại sao gọi hệ tuần hoàn ở động vật có vú là hệ tuần hoàn kép?

III. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TIM

Hoạt động 4: Dựa vào Hình 10.4, hãy trình bày cấu tạo của tim.

Hoạt động 5: Dựa vào Hình 10.5, hãy giải thích khả năng tự phát nhịp gây nên tính tự động của tim

Hoạt động 6: Quan sát Hình 10.6, hãy cho biết trong một chu kì, hoạt động của tim diễn ra như thế nào. Vai trò của các van tim là gì?

Luyện tập: Trong chu kì hoạt động của tim, động mạch chủ và động mạch phổi nhận được nhiều máu nhất ở giai đoạn nào? Tại sao?

IV. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH

Hoạt động 7: Dựa vào Hình 10.7, hãy mô tả cấu tạo của các loại mạch máu.

Hoạt động 8: Dựa vào Hình 10.8, hãy mô tả sự biến động của huyết áp và giải thích tại sao có sự biến động đó.

Hoạt động 9: Quan sát Hình 10.9, hãy rút ra nhận xét về sự tương quan giữa huyết áp, vận tốc máu và tiết diện của các mạch máu.

Hoạt động 10: Vận tốc máu trong mao mạch chậm nhất có ý nghĩa như thế nào đối với cơ thể?

V. ĐIỀU HÒA HOẠT ĐỘNG TIM MẠCH

Hoạt động 11: Quan sát Hình 10.11, hãy cho biết hoạt động tim mạch được điều hòa như thế nào?

Luyện tập: Hãy so sánh hoạt động của tim mạch khi lao động và lúc nghỉ ngơi. Giải thích?

VI. BẢO VỆ SỨC KHỎE HỆ TUẦN HOÀN

Hoạt động 12: Hãy tìm hiểu nguyên nhân gây nên một số bệnh về hệ tuần hoàn phổ biến và các biện pháp phòng chống

Vận dụng: Trong Nghị định 100/2019/NĐ-CP quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt, ở Điều 5,6,7,8 có quy định về việc xử phạt với người điều khiển các loại phương tiện giao thông có nồng độ cồn vượt quá mức cho phép, cụ thể là 50mg/100mL máu, 0,25mg/1L khí thở đối với xe máy và 80mg/100mL máu, 0,4mg/1L khí thở đối với ô tô. Theo em, quy định này có ý nghĩa như thế nào?

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Suy giãn tĩnh mạch gây máu ứ đọng, làm giảm lưu thông máu trở về tim và ngăn cản dưỡng chất từ động mạch đi đến.

I. KHÁI QUÁT VỀ HỆ VẬN CHUYỂN

Đáp án HĐ1: 

- Động vật đơn bào và một số đa bào như thủy tức, giun dẹp, trao đổi chất trực tiếp với môi trường qua màng tế bào hoặc bề mặt cơ thể.

- Động vật bậc cao có hệ vận chuyển gọi là hệ tuần hoàn.

II. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN

Đáp án HĐ2: 

Đáp án HĐ3: 

a. - Hệ tuần hoàn đơn của cá: Tim bơm máu vào động mạch hệ thống mao mạch động mạch lưng hệ thống mao mạch tĩnh mạch tim.

- Hệ tuần hoàn ở lưỡng cư trưởng thành: 

• Tuần hoàn nhỏ: Tâm thất động mạch phổi phổi (trao đổi khí) tĩnh mạch tâm thất.
• Tuần hoàn lớn: Tâm thất động mạch chủ mao mạch tĩnh mạch tâm thất.

b. Hệ tuần hoàn của cá gọi là hệ tuần hoàn đơn vì chỉ có 1 vòng tuần hoàn.

c. Hệ tuần hoàn của động vật có vú được gọi là hệ tuần hoàn kép vì có hai vòng tuần hoàn (lớn và nhỏ).

III. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TIM

Đáp án HĐ4: Tim được cấu tạo bởi cơ tim và mô liên kết tạo thành các ngăn tim: tâm nhĩ phải, tâm nhĩ trái, tâm thất phải và tâm thất trái, cùng với các van tim như van nhĩ - thất và van động mạch.

Đáp án HĐ5: 

Tim có khả năng co giãn tự động là do hoạt động tự động của hệ dẫn truyền tim.

- Nút xoang nhĩ (nằm ở tâm nhĩ phải): tự động phát nhịp và xung được truyền từ tâm nhĩ tới hai tâm nhĩ theo chiều từ trên xuống dưới và đến nút nhĩ thất

- Nút nhĩ thất nằm giữa tâm nhĩ và tâm thất, tiếp nhận xung từ nút xoang nhĩ

- Bó His và mạng lưới Puockin dẫn truyền xung thần kinh theo chiều từ dưới lên

Hoạt động của hệ dẫn truyền tim: Nút xoang nhĩ tự phát xung điện → Lan ra khắp cơ tâm nhĩ → Tâm nhĩ co → Lan truyền đến nút nhĩ thất → Bó His → Mạng lưới Puockin → Lan khắp cơ tâm thất → Tâm thất co

Kết quả: Tim có khả năng tự động co bóp theo chu kỳ.

Đáp án HĐ6: 

Mỗi chu kỳ tim bao gồm ba giai đoạn kéo dài 0,8 giây:

Các van tim điều hướng dòng máu theo nguyên tắc một chiều. Ví dụ, khi máu từ tâm nhĩ chảy xuống tâm thất, van 2 lá và van 3 lá mở ra, van động mạch phổi và van động mạch chủ đóng lại.

Đáp án LT: Động mạch chủ và động mạch phổi nhận nhiều máu nhất khi tâm thất co bóp.

IV. CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ MẠCH

Đáp án HĐ7: 

Có 3 loại mạch máu: động mạch, tĩnh mạch và mao mạch.

• Động mạch: Thành có 3 lớp, có mô liên kết và lớp cơ trơn dày hơn so với tĩnh mạch. Lòng hẹp hơn.

• Tĩnh mạch: Thành có 3 lớp, có mô liên kết và lớp cơ trơn mỏng hơn so với động mạch. Lòng rộng hơn.

• Mao mạch: Nhỏ, phân nhánh nhiều. Thành mỏng, chỉ có một lớp biểu bì. Lòng hẹp. 

Đáp án HĐ8: Dựa vào Hình 10.8, hãy mô tả sự biến động của huyết áp và giải thích tại sao có sự biến động đó.

Đáp án HĐ9: 

- Trong hệ mạch, vận tốc máu giảm dần từ động mạch chủ đến mao mạch và tăng dần từ mao mạch đến tĩnh mạch chủ.

- Nguyên nhân là do thể tích máu tỉ lệ nghịch với tổng diện tích của mạch và tỉ lệ thuận với chênh lệch huyết áp giữa hai đầu mạch.

Đáp án HĐ10: Tốc độ máu chảy chậm nhất ở mao mạch đảm bảo đủ thời gian cho máu thực hiện trao đổi chất hiệu quả với các tế bào.

V. ĐIỀU HÒA HOẠT ĐỘNG TIM MẠCH

Đáp án HĐ11:

Hoạt động của tim mạch được điều hòa bởi cơ chế thần kinh và thể dịch:

- Cơ chế thần kinh hoạt động theo nguyên tắc phản xạ.

- Cơ chế thể dịch được thực hiện thông qua các hormone của tuyến nội tiết.

Xung động thần kinh từ các thụ thể áp lực hoặc hóa học ở cung động mạch chủ và xoang động mạch cảnh điều hòa tim mạch qua hành não. Xung thần kinh từ hành não điều chỉnh huyết áp, vận tốc máu thông qua dây thần kinh cảm giác hoặc đối giao cảm giác đến tim mạch và tuyến nội tiết. 

Đáp án LT: 

- Khi hoạt động: Cơ quan vận động sử dụng năng lượng lớn, cần lượng ôxi nhiều hơn. Hệ tuần hoàn phản ứng bằng cách tăng cường hoạt động, làm tăng nhịp tim để đưa ôxi đến các cơ quan, phục vụ quá trình ôxi hóa và sản xuất năng lượng trong cơ thể.

- Khi nghỉ ngơi: Cơ thể không cần nhiều năng lượng, hệ tuần hoàn hoạt động bình thường. Tim đập chậm hơn, áp suất trong các mạch máu thấp do không cần lượng ôxi lớn như khi hoạt động.

VI. BẢO VỆ SỨC KHỎE HỆ TUẦN HOÀN

Đáp án HĐ12: 

- Nguyên nhân: di truyền, lối sống không lành mạnh như hút thuốc, thiếu vận động, dinh dưỡng không hợp lí,...

- Biện pháp phòng chống: thường xuyên vận động, không sử dụng rượu bia, thuốc lá, chất kích thích; có chế độ ăn uống lành mạnh và hợp lí.

Đáp án VD: Nắm vững nồng độ cồn khi lái xe và biết mức phạt liên quan giúp bạn tự chủ hơn, tránh gây ra những tai nạn không đáng có khi tham gia giao thông.