BÀI 26. SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT

PHẦN I. HỆ THỐNG BÀI TẬP, BÀI GIẢI CUỐI SGK

Mở đầu: Giun đất là động vật lưỡng tính (có cả cơ quan sinh tinh và cơ quan sinh trứng trên cùng một cơ thể), nhưng giun đất bố mẹ vẫn thực hiện quá trình giao phối chéo để tạo ra giun con. Hãy giải thích hiện tượng trên.

I. SINH SẢN VÔ TÍNH

Hoạt động 1: Sinh sản vô tính ở động vật là gì? Gồm các hình thức chủ yếu nào?

Hoạt động 2: Hãy phân biệt các hình thức sinh sản vô tính ở động vật

Luyện tập: Quan sát Hình 26.5, hãy mô tả quá trình sinh sản ở ong

II. SINH SẢN HỮU TÍNH

Hoạt động 3: Hãy trình bày quá trình sinh sản hữu tính ở động vật (lấy ví dụ ở người): Hình thành tinh trùng, trứng; thụ tinh; phát triển của phôi thai; sự đẻ.

Hoạt động 4: Hãy phân biệt các hình thức sinh sản hữu tính ở động vật.

Luyện tập: So sánh quá trình sinh tinh trùng và sinh trứng ở người

III. ĐIỀU HÒA SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT

Hoạt động 5: Quan sát Hình 26.8 và 26.9, phân tích quá trình điều hòa sinh tinh và điều hòa sinh trứng ở người

Luyện tập: 

a. Phân tích mối quan hệ giữa chu kì rụng trứng và chu kì kinh nguyệt

b. Vì sao khi phụ nữ mang thai, quá trình rụng trứng không xảy ra?

IV. ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT

Hoạt động 6: Hãy trình bày một số ứng dụng về điều khiển sinh sản ở động vật

Hoạt động 7: Hãy nêu một số thành tựu thụ tinh trong ống nghiệm ở nước ta

Vận dụng: Hãy kể một số giống vật nuôi nhập khẩu được sản xuất bằng phương pháp nuôi cấy phôi ở nước ta

V. SINH ĐẺ CÓ KẾ HOẠCH Ở NGƯỜI

Hoạt động 8: Dựa vào Bảng 26.1, hãy trình bày cơ sở khoa học, cơ chế tác dụng và hiệu quả của một số biện pháp tránh thai phổ biến

Luyện tập: 

a. Vì sao trẻ vị thành niên không nên dùng các biện pháp tránh thai như: thuốc tránh thai, triệt sản, dụng cụ tử cung?

b. Vì sao khi dùng thuốc tránh thai thì trứng không rụng mà phụ nữ vẫn có kinh nguyệt?

Vận dụng: Thiết kế poster hoặc infographic,... để tuyên truyền các biện pháp tránh mang thai và nạo phá thai ở tuổi vị thành niên

PHẦN 2. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

Đáp án MĐ: Giun đất là động vật lưỡng tính có cả cơ quan sinh tinh và cơ quan sinh trứng trên cùng một cơ thể. Tuy nhiên, chúng thực hiện quá trình giao phối chéo vì trứng và tinh trùng không chín đồng thời.

I. SINH SẢN VÔ TÍNH

Đáp án HĐ1:

- Sinh sản vô tính là hình thức sinh ra các cá thể mới giống hệt nhau từ một cá thể gốc, không cần sự kết hợp giữa tinh trùng và tế bào trứng. 

- Cơ thể con được hình thành từ một phần cơ thể mẹ (phân đôi, nảy chồi, phân mảnh) hoặc từ tế bào trứng (trinh sản) nhờ nguyên phân. 

Đáp án HĐ2: 

Đáp án LT: 

Ở ong, xen kẽ xảy ra trinh sản và sinh sản hữu tính:

- Ong chúa đẻ ra nhiều trứng, những trứng này không được thụ tinh và phát triển thành ong đực (n - trinh sản).

- Trứng được thụ tinh sẽ phát triển thành ong thợ và ong chúa (2n - sinh sản hữu tính).

II. SINH SẢN HỮU TÍNH

Đáp án HĐ3:

* Hình thành tinh trùng và trứng:

- Hình thành tinh trùng: 1 tế bào sinh tinh trùng giảm phân và hình thành 4 tinh trùng.

- Hình thành trứng: 1 tế bào sinh trứng giảm phân tạo 4 tế bào đơn bội: 3 thể cực, 1 tế bào trứng.

* Thụ tinh trong ở người: Kết hợp giữa tinh trùng (n) và trứng (n) để tạo thành cá thể mới (2n) trong cơ quan sinh dục của con cái.

* Phát triển phôi thai và đẻ con:

- Phát triển phôi thai: Hợp tử tiến hành nguyên phân nhiều lần liên tiếp để phát triển thành phôi thai.

- Đẻ con: Trứng được thụ tinh trong cơ quan sinh sản tạo hợp tử, phát triển thành phôi, con non và sau đó đẻ ra ngoài.

* Phôi thai phát triển trong cơ quan sinh sản: Phôi thai nhận chất dinh dưỡng từ máu mẹ qua nhau thai (thú). 

Đáp án HĐ4: 

Đáp án LT: 

III. ĐIỀU HÒA SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT

Đáp án HĐ5: 

* Cơ chế điều hoà sinh tinh:

• Khi có kích thích từ môi trường, vùng dưới đồi tiết hormone GnRH kích thích tuyến yên tiết FSH và LH:

• FSH kích thích ống sinh tinh sản sinh tinh trùng.

• LH kích thích tế bào kẽ sản xuất testosterone, và testosterone kích thích sản sinh tinh trùng.

• Khi nồng độ testosterone tăng cao, ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi, giảm tiết GnRH, FSH và LH, dẫn đến giảm tiết testosterone.

• Khi nồng độ testosterone giảm, không ức chế vùng dưới đồi và tuyến yên, hai bộ phận này lại tăng tiết hormone.

* Cơ chế điều hoà sinh sản:

• Khi có kích thích từ môi trường, vùng dưới đồi tiết hormone GnRH kích thích tuyến yên tiết FSH và LH:

• FSH kích thích phát triển nang trứng và tiết estrogen.

• LH làm cho trứng chín, rụng và tạo thể vàng, thể vàng tiết progestosterone và estrogen.

• Progestosterone và estrogen làm cho niêm mạc dạ con phát triển dày lên.

• Khi nồng độ progestosterone và estrogen tăng cao, ức chế ngược vùng dưới đồi và tuyến yên, giảm tiết GnRH, FSH và LH.

Đáp án LT: 

a. Ngày rụng trứng là một phần của chu kỳ kinh nguyệt ở nữ giới, thường xảy ra vào ngày thứ 14 trong chu kỳ 28 ngày. Tuy nhiên, chu kỳ kinh nguyệt có thể khác nhau tùy thuộc vào thể trạng và các yếu tố khác.

b. Khi mang thai, nội tiết tố trong cơ thể phụ nữ trải qua nhiều thay đổi, làm cho buồng trứng có những chức năng mới.

IV. ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT

Đáp án HĐ6: 

* Sinh sản nhân tạo:

 - Tiêm dịch chiết tuyến dưới não của các loài cá như cá mè, cá trắm cỏ để kích thích chín trứng, sau đó thu thập và thụ tinh nhân tạo để nuôi cá con.

 - Tiêm huyết thanh ngựa vào trâu, bò để kích thích chín và rụng trứng, sau đó thụ tinh nhân tạo với tinh trùng để sinh sản.

* Điều kiện nuôi trồng: Điều chỉnh ánh sáng cho gà nuôi để tăng tần suất đẻ trứng.

* Thụ tinh nhân tạo bên ngoài cơ thể: Áp dụng kỹ thuật thụ tinh bên ngoài cơ thể cho cá đã chín trứng bằng cách rót tinh dịch lên và thao tác nhẹ để thụ tinh.

* Nuôi cá rô phi:Sử dụng 17-metyltestosteron kèm vitamin C để nuôi cá rô phi đực với tỷ lệ cao (90%).

Đáp án HĐ7: Năm 1998, ba em bé đầu tiên được sinh ra tại Việt Nam bằng phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm. Tính đến nay, có hàng chục nghìn ca thụ tinh trong ống nghiệm thành công.

Đáp án LT: Bò sữa; Lợn; Gà...

V. SINH ĐẺ CÓ KẾ HOẠCH Ở NGƯỜI

Đáp án HĐ8:

Đáp án LT:

a. Các tác dụng phụ như vô kinh, vô sinh, nhiễm trùng có thể xảy ra do sử dụng thuốc tránh thai.

b. Hiện tượng này có thể do tác dụng phụ của thuốc tránh thai hoặc do cơ thể cần thời gian để thích nghi với nội tiết tố trong thuốc và làm cho niêm mạc tử cung mỏng hơn.

Đáp án VD: