BÀI 2. XÀ PHÒNG VÀ CHẤT GIẶT RỬA TỔNG HỢP

PHẦN I. HỆ THỐNG CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

MỞ ĐẦU

Em hãy kể một số loại xà phòng đang được bán trên thị trường. Vì sao xà phòng có thể làm sạch các vết bẩn bám trên quần, áo,... Xà phòng được điều chế như thế nào?

I. XÀ PHÒNG

Câu hỏi 1: Hãy cho biết tác dụng và thành phần hóa học của xà phòng.

Câu hỏi 2: Hãy cho biết vai trò của phần ưa nước và phần kị nước trong phân tử muối của acid béo trong cơ chế giặt rửa của xà phòng. 

Luyện tập 1: Sodium acetate có tác dụng giặt rửa như xà phòng không? Vì sao?

Vận dụng 1: Tìm hiểu và cho biết làm thế nào để thu hồi được glycerol từ hỗn hợp sản phẩm của phản ứng xà phòng hóa.

Câu hỏi 3: Vì sau khi điều chế lượng nhỏ xà phòng trong phòng thí nghiệm lại sử dụng bát sứ? Việc dùng bát nhôm hoặc xoong nhôm để làm thí nghiệm này có phù hợp không?

Thí nghiệm: Xà phòng hóa chất béo

Chuẩn bị: 

• Hóa chất: Dầu thực vật (hoặc mỡ động vật), dung dịch NaOH 40%, dung dịch NaCl bão hòa.
• Dụng cụ: Bát sứ, đũa thủy tinh, đèn cồn.

Tiến hành: Cho vào bát sứ khoảng 2 mL dầu thực vật (hoặc khoảng 2 g mỡ) và 4 – 5 mL dung dịch NaOH 40%. Đun hỗn hợp sôi nhẹ và khuấy đều bằng đũa thủy tinh. Thỉnh thoảng cho vài giọt nước cất để tránh hỗn hợp phản ứng bị cạn. Sau khoảng 10 phút thì dừng đun, cho thêm 10 mL dung dịch NaCl bão hòa vào khuấy đều.

Yêu cầu: Quan sát, mô tả hiện tượng xảy ra và giải thích.

II. CHẤT GIẶT RỬA

Luyện tập 2: Hãy chỉ ra phần ưa nước và phần kị nước trong phân tử chất giặt rửa tổng hợp (1) và (2).

Vận dụng 2: Hãy nêu quan điểm của em về việc sử dụng nguồn nguyên liệu dầu mỏ để sản xuất chất giặt rửa tổng hợp.

III. ƯU ĐIỂM VÀ NHƯỢC ĐIỂM CỦA CÁC LOẠI CHẤT GIẶT RỬA

BÀI TẬP

Bài tập 1: Để tẩy vết dầu, mỡ bám trên quần áo, sử dụng chất nào sau đây là phù hợp nhất?

1. Nước cất.
2. Dung dịch sodium hydroxide.
3. Dung dịch nước Javel.
4. Dung dịch xà phòng.

Bài tập 2: So sánh chất giặt rửa tổng hợp với chất giặt rửa tự nhiên về tính tiện dụng, tính kinh tế và vấn đề bảo vệ môi trường.

Bài tập 3: Có hai ống nghiệm được đánh số (1) và (2). Ống nghiệm (1) chứa 3 mL nước cất và 3 giọt dung dịch calcium chloride bão hòa, ống nghiệm (2) chứa 3 mL nước xà phòng và 3 giọt dung dịch calcium chloride bão hòa. Lắc đều các ống nghiệm.

a) Hãy dự đoán hiện tượng xảy ra và giải thích.

b) Cũng làm thí nghiệm như trên nhưng thay nước xà phòng bằng nước giặt rửa. Hãy dự đoán hiện tượng xảy ra và giải thích.

PHẦN II. 5 PHÚT TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP TRONG SGK

MỞ ĐẦU

Đáp án: - Sữa tắm, sữa rửa mặt, xà bông, nước giặt...

- Do cấu tạo của xà phòng khả năng tẩy rửa và làm sạch

- Điều chế: phương pháp xà phòng hóa.

I. XÀ PHÒNG

Đáp án CH1: 

- Diệt khuẩn và làm sạch cơ thể 

- Làm sạch các vật dụng trong nhà. 

Thành phần: muối sodium hoặc potassium của acid béo và một số chất phụ gia.

Đáp án CH2: Đầu kỵ nước: hòa tan và tẩy bỏ vết bẩn. 

Đầu ưa nước: phân tử hòa tan vào nước.

Đáp án LT1: Không có tác dụng.

Do sodium acetate không chứa gốc acid béo.

Đáp án VD1: Bước 1: Trộn xà phòng hóa chất với nước. Bước 2: Đun sôi. Bước 3: Làm lạnh và thu lại

Đáp án CH3: Vì sứ ít bị ăn mòn, chịu nhiệt độ cao.

Dùng bát, xoong nhôm không phù hợp.

Đáp án TN: Hiện tượng: chất rắn hơi nhão màu trắng nổi lên trên mặt nước. 

Vì thêm NaCl bão hòa và khuấy đều giúp kết tinh lại muối của chất béo. 

II. CHẤT GIẶT RỬA

Đáp án LT2: (1): ưa nước:  –OSO₃^- Na⁺; kỵ nước: CH₃[CH₂]₁₀CH₂–

 (2):ưa nước: –SO₃^-Na^+ ; kỵ nước:

Đáp án VD2: Trong quặng dầu mỏ chứa nhiều lưu huỳnh, làm ảnh hưởng đến quần áo do lưu huỳnh là một loại hóa chất độc.

III. ƯU ĐIỂM VÀ NHƯỢC ĐIỂM CỦA CÁC LOẠI CHẤT GIẶT RỬA

BÀI TẬP

Đáp án BT1: D.

Đáp án BT2: 

Đáp án BT3: 

a) (1): Không có hiện tượng do nước cất chỉ có tác dụng làm loãng dung dịch calcium chloride.

 (2): kết tủa trắng do xà phòng bị vô hiệu hóa bởi dung dịch calcium chloride.

b) (1) và (2): Không có hiện tượng do nước giặt rửa không tạo kết tủa với ion Ca²⁺.