BÀI 2. XÀ PHÒNG VÀ CHẤT GIẶT RỬA TỔNG HỢP\

A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT CỦA BÀI HỌC

+ Nêu được khái niệm, đặc điểm về cấu tạo và tính chất giặt rửa của xà phòng và chất giặt rửa tự nhiên, tổng hợp.

+ Trình bày được một số phương pháp sản xuất xà phòng, phương pháp chủ yếu sản xuất chất giặt rửa tổng hợp.

- Thực hiện được thí nghiệm về phản ứng xà phòng hoá chất béo.

- Trình bày được cách sử dụng hợp lí, an toàn, xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp trong đời sống.

B. NHỮNG NỘI DUNG CẦN ĐẠT CỦA BÀI HỌC

I. XÀ PHÒNG

1. Khái niệm

- Xà phòng: hỗn hợp muối sodium hoặc potassium của các acid béo và một số chất phụ gia.

2. Đặc điểm cấu tạo phân tử muối của acid béo trong xà phòng

- 2 phần (phần ưa nước nối với phần kị nước). 

+ Phần ưa nước (tan trong nước): nhóm carboxylate -COO.

+ Phần kị nước (không tan trong nước, tan trong dầu, mỡ): các gốc hydrocarbon mạch dài.

3. Cơ chế giặt rửa của xà phòng

- Cơ chế giặt rửa: hòa tan xà phòng vào nước → dung dịch xà phòng có sức căng bề mặt nhỏ → xà phòng ngấm vào các sợi vải → phần kị nước thâm nhập vào vết bẩn, phần ưa nước kéo vết bẩn vào nước → chia dầu mỡ thành các hạt nhỏ phân tán vào nước → dầu mỡ bị cuốn khỏi vật cần giặt rửa.

4. Phương pháp sản xuất xà phòng

+ Đun chất béo với dung dịch kiềm đặc (nhiệt độ cao).

+ Phương trình tổng quát:

II. CHẤT GIẶT RỬA

Cấu tạo chung: phân tử luôn có phần ưa nước và phần kị nước.

1. Chất giặt rửa tự nhiên

- Một số chất giặt rửa tự nhiên: quả bồ hòn, quả bồ kết,…

- Tính chất giặt rửa: Saponin trong bồ hòn, bồ kết có khả năng giặt rửa. Khi tiếp xúc với nước, saponin tạo lớp bọn nhẹ tương tự xà phòng.

2. Chất giặt rửa tổng hợp

- Không phải muối sodium hoặc potassium của acid béo nhưng có tính chất giặt rửa tương tự xà phòng.

- Thành phần chính: các muối

CH₃[CH₂]₁₀CH₂OSO₃^-Na⁺ (1) hoặc

(2)

III. ƯU DIỂM VA NHƯỢC DIỂM CỦA CAC LOẠI CHẤT GIẶT RỬA

- Xà phòng:

• Ưu điểm: Có thể bị phân hủy bởi các vi sinh vật → ít gây ô nhiễm môi trường.
• Nhược điểm: Khi dùng trong nước cứng tạo kết tủa với ion Ca²⁺, Mg²⁺, gây ảnh hưởng đến chất lượng vải, làm giảm tác dụng giặt rửa của xà phòng.

⇒ Đề xuất: Không nên dùng xà phòng với nước cứng.

- Chất giặt rửa tổng hợp:

• Ưu điểm: Dùng được với nước cứng, giá thành thấp.
• Nhược điểm: Có gốc hydrocarbon phân nhánh hoặc chứa vòng benzene gây ô nhiễm môi trường do khó bị vi sinh vật phân hủy.

⇒ Đề xuất: Hạn chế sử dụng chất giặt rửa tổng hợp.

- Chất giặt rửa tự nhiên:

• Ưu điểm: Lành tính với da; không gây kích ứng da; dễ bị phân hủy bởi vi sinh vật → không gây ô nhiễm môi trường.
• Nhược điểm: Giá thành cao, khó sản xuất ở quy mô công nghiệp.

⇒ Đề xuất: Khuyến khích sử dụng chất giặt rửa tự nhiên.