Slide bài giảng kinh tế pháp luật 11 kết nối bài 8: Văn hoá tiêu dùng

Tóm lược nội dung

BÀI 8: VĂN HÓA TIÊU DÙNG

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Văn hoá tiêu dùng là một bộ phận quan trọng của nền văn hoá dân tộc, thể hiện các giá trị văn hoá của con người Việt Nam, đã và đang có những tác động nhất định đến đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội của cộng đồng. Xây dựng văn hoá tiêu dùng góp phần xây dựng một xã hội hiện đại, văn minh và hội nhập.

Em có suy nghĩ gì về câu nói “Người Việt Nam tiêu dùng hàng Việt Nam là sự thể hiện của lòng yêu nước và tự tôn dân tộc”?

Trả lời rút gọn:

Việt Nam đang thực hiện nhiệm vụ công nghiệp hoá, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Để thành công, cần nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, đặc biệt là thương hiệu và chất lượng hàng hóa. Sức cạnh tranh này phản ánh sức mạnh của quốc gia và dân tộc. Việc ưu tiên tiêu dùng hàng Việt Nam là biểu hiện của lòng yêu nước và tinh thần tự tôn dân tộc.

KHÁM PHÁ

1. Vai trò của tiêu dùng đối với sự phát triển kinh tế

Câu hỏi: Em hãy đọc các thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

Hiện nay, người tiêu dùng quan tâm đến việc tiêu dùng của mình có gây tổn hại đến môi trường, xã hội hay không (từ khâu chọn nguyên vật liệu, vận chuyển, sản xuất đến thương mại, xử lí rác thải...). Bản thân người lao động trong các công ty cũng là người tiêu dùng hiện đại, ngày càng có ý thức về bảo vệ môi trường. Họ mong muốn được làm việc ở những công ty được đánh giá là có đạo đức, tôn trọng con người và môi trường. Điều này khiến các doanh nghiệp cũng có xu hướng xây dựng chiến lược kinh doanh đẩy mạnh sản xuất xanh, tạo "thương hiệu xanh", thể hiện trách nhiệm xã hội trong việc bảo vệ môi trường,

(Khi phát triển xanh không chỉ là xu hướng, Tạp chí kinh tế Việt Nam, ngày 16-10-2022)

Xã hội ngày càng phát triển và thu nhập của người dân càng tăng thì khả năng tiêu dùng hàng cao cấp cũng theo đó mà nhân lên cùng với sự đa dạng về chủng loại, tính chất và quy mô. Xu hướng này kích thích phát triển các phân khúc thị trường mới, khiến cơ cấu thị trường trong nước được cải thiện theo hướng đa dạng và đồng bộ hơn, làm tăng nhu cầu có khả năng thanh toán cao, do đó, tăng tính hấp dẫn thị trường đầu tư, tạo thêm công ăn việc làm cho xã hội, tăng thu ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, việc tiêu dùng hàng xa xỉ quá mức so với thu nhập là một biểu hiện của sự lãng phí. Bởi vậy, việc tiêu dùng hợp lí là điều rất đáng được quan tâm.

(Tiêu dùng hợp lí, Tạp chí Cộng sản, ngày 10-6-2022)

Qua các thông tin trên, em hãy cho biết sự thay đổi của tiêu dùng có tác động như thế nào đối với sự phát triển kinh tế — xã hội.

Trả lời rút gọn:

- Thông tin 1: Tiêu dùng có tác động tích cực bằng cách thúc đẩy doanh nghiệp sản xuất sản phẩm chất lượng, thân thiện với môi trường. Người lao động muốn làm việc trong các công ty đạo đức, tôn trọng con người và môi trường, thúc đẩy các doanh nghiệp xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp hơn.

- Thông tin 2: Tiêu dùng sản phẩm cao cấp kích thích phát triển thị trường mới, cải thiện cơ cấu thị trường, tạo việc làm và tăng nguồn thu ngân sách. Tuy nhiên, cũng gây lãng phí.

2. Khái niệm và vai trò của văn hoá tiêu dùng

a. Khái niệm văn hoá tiêu dùng

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

Tết Nguyên đán của Việt Nam được ví như ngày hội mua sắm của người Việt. Không biết tự bao giờ, dịp Tết là khoảng thời gian người tiêu đùng sẵn sàng chi tiên vào nhóm sản phẩm cao cấp: quần áo, giày dép, thực phẩm, bánh kẹo, hoa quả, cây cảnh, đồ trang trí,... Một số mặt hàng có nhu cầu cao trong dịp Tết như lương thực (gạo tẻ ngon, gạo nếp, đỗ xanh,...) thực phẩm tươi sống (gà ta, thịt lợn, thịt bò,...) và bánh, mứt, kẹo, rượu, bia các loại, các loại đồ uống đóng hộp,... Truyền thống gói bánh chưng, bánh dày, chơi hoa cây cảnh, bày mâm ngũ quả là những phong tục không thể thiếu trong ngày Tết của các gia đình Việt. Hầu hết các chợ, siêu thị đều đóng cửa vào ngày mùng Một Tết nên những ngày trước Tết không khí mua sắm rất nhộn nhịp. Điều đặc biệt trong những ngày Tết là mọi người từ già, trẻ, gái, trai đều mặc những bộ áo dài truyền thống hay những bộ trang phục đẹp nhất cùng nhau đi chúc Tết. 

(1) Qua thông tin trên, em hãy nêu những tập quán tiêu dùng của người Việt Nam trong dịp tết Nguyên đán. Những tập quán này tạo nên nét đẹp văn hoá gì của dân tộc Việt Nam?

(2) Em hãy kể một số tập quán, thói quen tiêu dùng có văn hoá của người Việt Nam mà em biết.

Trả lời rút gọn:

(1) Tết Nguyên đán:

- Mua sắm nhiều loại hàng hóa để phục vụ ngày Tết và sự phòng.

- Nhu cầu tăng cao ở các sản phẩm truyền thống và cao cấp.

- Góp phần tạo không khí tết nhộn nhịp.

(2) Thói quen tiêu dùng:

- Mua sắm để thờ cúng trong các dịp lễ, tết.

- Duy trì mua sắm tại các chợ truyền thống.

- Thói quen tiết kiệm, đặc biệt ở vùng nông thôn.

b) Vai trò của văn hoá tiêu dùng

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin sau kết hợp với các thông tin ở mục trên để Trả lời rút gọn câu hỏi:

Chọn mua nhiều hơn các sản phẩm có yếu tố "xanh", lựa chọn các phương thức tiêu dùng bền vững, thân thiện với môi trường, sẵn sàng chỉ trả cho những sản phẩm có yếu tố "bền vững”... đang là những thay đổi tích cực của xu hướng tiêu dùng được nhiều doanh nghiệp nắm bắt.

Với giới trẻ, thay vì tiêu dùng kiểu "thời trang nhanh” (mua giá rẻ, thay đổi lên tục loại bỏ nhiều), nhiều bạn đã chọn cách tái chế, tái sử dụng, thanh lí quần áo, phụ kiện thời trang để hạn chế việc bỏ đi các trang phục cũ — một loại rác thải tác động tiêu cực đến môi trường.

Xu hướng này là một phần lí do khiển nhiều hãng thời trang lớn trên toàn cầu thực hiện các chương tình như đổi cũ - lấy mới, hoặc nhận lại đồ cũ từ khách hàng để tái chế hoặc tái sử dụng, giúp kéo dài vòng đời của quần áo từ đó giảm thiểu lượng rác thải khổng lồ của ngành công nghiệp thời trang ra môi trường.

(Lan Anh, 55% người tiêu dùng chọn tính bền vững là yếu tố quan trọng khi lựa chọn thương hiệu, Tạp chí Kinh tế Việt Nam, ngày 14 - 9 - 2022)

Văn hoá tiêu dùng là tập hợp các hành vi tiêu dùng thể hiện ở mọi lúc, mọi nơi, bị chi phối bởi việc tiêu dùng các sản phẩm thương mại. Nó còn là truyền thống chuyền tải các giá trị văn hoá, các chuẩn mực hiện hành và các tập quán, hành động từ thế hệ này sang thế hệ khác, chủ yếu được thực hiện thông qua các lựa chọn cá nhân trong cuộc sống hằng ngày, thúc đẩy nền kinh tế bằng cách khuyến khích mọi người tiêu dùng hàng hoá vật chất và hàng hóa tinh thần. 

(Lê Thị Trang, Văn hóa tiêu dùng - một góc nhìn lý luận, Tạp chí Lý luận chính trị, ngày 24 - 10 - 2017)

(1) Qua các thông tin trên, em hãy cho biềt xu hướng tiêu dùng xanh, tiêu dùng hợp lí và bền vững có tác động như thế nào đến chiến lược sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp và sự phát triển bền vững của xã hội.

(2) Văn hoá tiêu dùng có tác động như thế nào tới sự phát tiển văn hoá dân tộc?

Trả lời rút gọn:

(1) Xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững thúc đẩy doanh nghiệp:

- Sản xuất sản phẩm chất lượng, thân thiện với môi trường.

- Gắn bó hài hòa lợi ích của doanh nghiệp với khách hàng và xã hội.

(2) Văn hóa tiêu dùng:

- Duy trì và phát huy giá trị truyền thống về tiêu dùng.

- Tạo ra sự đa dạng và phong phú trong văn hóa tiêu dùng của cộng đồng.

3. Đặc điểm văn hoá tiêu dùng Việt Nam và biện pháp xây dựng văn hoá tiêu dùng

a. Đặc điểm văn hoá tiêu dùng Việt Nam

Câu hỏi: Em hãy quan sát hình ảnh và đọc các thông tin sau để Trả lời rút gọn câu hỏi:

Trước đây, sống trong môi trường rủi ro và tự cấp, tự túc, người Việt hình thành tính  cách cần cù, chăm chỉ đi đôi với tiết kiệm. Dù nền kinh tế thị trường đã hình thành và phát triển ở Việt Nam nhiều năm nhưng văn hoá tiết kiệm vẫn còn thể hiện khá rõ trong quá trình tiêu dùng của người dân, đặc biệt là cư dân ở nông thôn.

(Nguyễn Thị Minh Ngọc, Trần Nguyệt Minh Thu, Văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, NXB Khoa học xã hội, 2021, tr.16)

Người Việt hiện nay đang dần văn minh hóa lối sống tiêu dùng theo tầm nhìn và thị hiếu của xã hội công nghiệp. Văn hoá tiêu dùng của người Việt Nam đang có sự dịch chuyển về cơ cấu tiêu dùng theo xu hướng giảm tỉ trọng nhu cầu vật chất tối thiểu, dịch chuyển sang những loại hàng hoá hợp thị hiếu và chất lượng cao, dịch chuyển trong tần suất và phương thức mua sắm thiết yếu và tăng tỉ trọng cho nhu cầu tinh thần. Văn hoá tiêu dùng đã và đang có những tác động tích cực đến các lĩnh vực đời sống kinh tế - xã hội, thúc đẩy nền kinh tế bằng cách khuyến khích mọi người tiêu dùng hàng hoá, góp phần xây dựng xã hội hiện đại nhưng không tách rời nền tảng bản sắc và các giá trị truyền thống, hội nhập với thế giới tong bối cảnh ngày nay.

(Nguyễn Thị Mnh Ngọc, Trần Nguyệt Minh Thu, Văn hoá tiêu dùng của người Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế, NXB Khoa học xã hội, 2021, tr.231)

(1) Các thông tin và hình ảnh trên thể hiện những đặc điểm gì trong văn hóa  tiêu dùng Việt Nam?

(2) Em hãy kể các đặc điểm khác của văn hoá tiêu dùng Việt Nam mà em biết.

Trả lời rút gọn:

(1) 

- Văn hóa tiêu dùng của người Việt Nam kế thừa nét đẹp truyền thống và duy trì thói quen tiêu dùng tiết kiệm, phản ánh sự thời đại với thói quen và hình thức tiêu dùng đa dạng.

- Hình ảnh tôn vinh hàng Việt phản ánh lòng tin và ưu tiên hàng hóa trong nước, là một phần của văn hóa tiêu dùng Việt Nam.

(2) 

- Văn hóa tiêu dùng hợp lí: lựa chọn hàng hóa và chi tiêu có kế hoạch, phù hợp với nhu cầu cá nhân và trách nhiệm xã hội.

- Văn hóa tiêu dùng ngày càng chú trọng đến chất lượng, bao gồm tiêu dùng xanh, sạch, số, thông minh và có trách nhiệm.